Literature 22 Μαΐου 2023 | 09:00

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΚΔ’)

Μια από τις ωραιότερες δημιουργίες του Ευριπίδη αποτελεί το δράμα του «Ιφιγένεια η εν Αυλίδι»

Το σύντομο διάστημα παραμονής του Ευριπίδη στη Μακεδονία (στην αυλή του βασιλιά Αρχελάου Α’), από το 408 έως το 406 π.Χ. –την άνοιξη εκείνου του έτους έφθασε στην Αθήνα η είδηση για το θάνατό του, λίγο πριν από τη διεξαγωγή των Μεγάλων ή εν άστει Διονυσίων–, υπήρξε άκρως δημιουργικό. Στα δράματα της μακεδονικής περιόδου συγκαταλέγονται εκείνα που συνέθεσαν την τελευταία τριλογία του μεγάλου ποιητή: Ιφιγένεια η εν Αυλίδι, Βάκχες (Βάκχαι) και Αλκμέων ο διά Κορίνθου. Τα έργα αυτά, που εξασφάλισαν μάλιστα στον Ευριπίδη την πέμπτη και τελευταία νίκη του σε ποιητικό διαγωνισμό, ανέβασε στην Αθήνα το 405 π.Χ. (μετά το θάνατο του σπουδαίου δραματουργού) ο ομώνυμος γιος ή ανιψιός του – όπως έχουμε ξαναγράψει, διίστανται οι αναφορές στις σχετικές πηγές.

Από τα προαναφερθέντα έργα σώζονται η Ιφιγένεια στην Αυλίδα και οι Βάκχες, ενώ για τον χαμένο Αλκμέωνα γνωρίζουμε ότι κεντρικό θέμα του έργου ήταν η αναγνώριση της κόρης από τον πατέρα.

Μια από τις ωραιότερες δημιουργίες του Ευριπίδη αποτελεί το δράμα του Ιφιγένεια η εν Αυλίδι. Κεντρικό θέμα του είναι ο ψυχικός κόσμος ενός νέου ανθρώπου, οι ψυχικές μεταβολές του, η μετάβασή του από την αγωνία του θανάτου και την παράφορη αγάπη για τη ζωή στην ηρωική, συνειδητή και απολύτως εκούσια αυτοθυσία.

Στις πρώτες σκηνές του έργου η εξέλιξη της δράσης διαμορφώνεται από την παλιμβουλία, δηλαδή από την αλλαγή της γνώμης του Αγαμέμνονος. Εκείνος έχει προσκαλέσει στο στρατόπεδο των Αχαιών, στην Αυλίδα, την Κλυταιμνήστρα και την Ιφιγένεια, δήθεν για να παντρέψει την κόρη του με τον Αχιλλέα, στην πραγματικότητα όμως για να τη θυσιάσει στην Άρτεμη –έτσι έχει ζητήσει ο μάντης Κάλχας– και να φυσήξει έτσι ούριος άνεμος για τον ελληνικό στόλο. Τώρα ο Αγαμέμνων, μετανιωμένος για την απόφασή του αυτήν, στέλνει ένα δεύτερο γράμμα στους δικούς του, με το οποίο ακυρώνει την πρόσκληση.

Στη σκηνή εισέρχεται ακολούθως, βιαστικός και θυμωμένος, ο Μενέλαος. Έχει συλλάβει τον κομιστή του γράμματος, τον ηλικιωμένο υπηρέτη του Αγαμέμνονος, και εξαπολύει σφοδρή επίθεση εναντίον του αδελφού του για την αλλαγή της στάσης του. Τα δύο αδέλφια εμπλέκονται αρχικά σε μια έντονη λογομαχία, αλλά το σκηνικό μεταβάλλεται όταν αναγγέλλεται η άφιξη της οικογένειας του Αγαμέμνονος. Ο Μενέλαος, βλέποντας τον αδελφό του βυθισμένο σε απελπισία, τείνει χείρα βοηθείας σε εκείνον και εκφράζει την πρόθεσή του να εγκαταλείψει την προσπάθεια ανάκτησης της γυναίκας του.

Όμως, ο Αγαμέμνων, που φοβάται ενδεχόμενο ξεσηκωμό του ελληνικού στρατού σε περίπτωση ματαίωσης της θυσίας της Ιφιγένειας, συνειδητοποιεί ότι είναι πλέον αδύνατο να ανακοπεί η πορεία των πραγμάτων. Ο πόνος του και η δυστυχία του μεγαλώνουν όταν έρχεται η στιγμή να υποδεχθεί τη γυναίκα του και την κόρη του, που είναι ακόμα εντελώς ανύποπτες για όσα πρόκειται να ακολουθήσουν.

Η αλήθεια αποκαλύπτεται αμέσως μετά, όταν η Κλυταιμνήστρα συναντά τον Αχιλλέα, τον υποτιθέμενο μελλοντικό σύζυγο της κόρης της. Ο τελευταίος παίρνει το μέρος των δύο γυναικών και δηλώνει ότι θα προστατεύσει την Ιφιγένεια με κάθε τίμημα. Αντιδρώντας σε αυτό που έρχεται, η Κλυταιμνήστρα επικρίνει με δριμύτητα τον Αγαμέμνονα για τη θυσία του παιδιού τους, ενώ η Ιφιγένεια ικετεύει να την αφήσουν να ζήσει, απευθύνεται στον πατέρα της με τρυφερά λόγια και τονίζει ότι είναι καλύτερο να ζει κανείς άδοξα παρά να πεθαίνει τιμημένος.

Ωστόσο, αυτά δεν είναι τα τελευταία της λόγια. Συνομιλώντας με τον πατέρα της, η Ιφιγένεια αντιλαμβάνεται από ένα σημείο και μετά με διαφορετικό τρόπο τη σημασία της επιχείρησης που εξαρτάται από τη θυσία της, τη σπουδαιότητα της εκστρατείας κατά της Τροίας: δεν πρόκειται για ένα απλό ζήτημα των Ατρειδών, για την αποκατάσταση της υπόληψής τους και μόνο, αλλά για μια σοβαρή εθνική υπόθεση των Ελλήνων, που καλούνται να αντισταθούν στην αυθαιρεσία των βαρβάρων.

Η αντίληψη αυτή την ωθεί να αναλάβει δράση όταν βλέπει τον Αχιλλέα διατεθειμένο να θυσιαστεί ο ίδιος για να κρατήσει το λόγο του, να εμποδίσει δηλαδή τη θυσία της, παρά το γεγονός ότι ο στρατός έχει εξεγερθεί ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο εναντίον του. Η Ιφιγένεια έχει πάρει την απόφαση να θυσιαστεί η ίδια, προκειμένου να νικήσουν τα ελληνικά όπλα. Έτσι, ανασκευάζει τις κατηγορίες της μητέρας της εναντίον του πατέρα της, την παρηγορεί και –ψάλλοντας ένα τραγούδι προς τιμήν της Άρτεμης, της πολιούχου της Αυλίδας– ακολουθεί το δρόμο της εθελοντικής θυσίας.

Στο τέλος του δράματος, που στη σωζόμενη μορφή του είναι γέννημα μεταγενέστερων συμπληρώσεων (δεν αποκλείεται να άφησε ο Ευριπίδης το έργο του ανολοκλήρωτο), συντελείται ένα θαύμα τη στιγμή της θυσίας: αντί της Ιφιγένειας θυσιάζεται με θεϊκή παρέμβαση μια ελαφίνα, καθώς η κόρη του Αγαμέμνονος και της Κλυταιμνήστρας προορίζεται για την υπηρεσία της Άρτεμης.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Μαρία Σκουλά (Ιφιγένεια), ο Ακύλλας Καραζήσης (Αγαμέμνων) και η Μαρία Κεχαγιόγλου (Κλυταιμνήστρα) στην «Ιφιγένεια στην Αυλίδα» του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων (Καβάλα) τον Ιούλιο του 2002 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Α’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Β’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Γ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Δ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ε’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ζ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Η’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Θ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ι’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΑ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΒ’)