Δόγμα Τρούμαν: Μία πρόσκλησις εις σταυροφορίαν

Στις 22 Μαΐου 1947, κατόπιν εγκρίσεως του αμερικανικού Κογκρέσου, ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρι Τρούμαν (Harry S. Truman, 1884-1972), έδωσε διά της υπογραφής του ισχύ τυπικού νόμου στο νομοσχέδιο που έμελλε να μείνει στην ιστορία ως Δόγμα Τρούμαν. Το εν λόγω νομοσχέδιο προέβλεπε τη χορήγηση στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας (ύψους 400 εκατομμυρίων δολαρίων) στις κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Τουρκίας προς αντιμετώπιση της κομμουνιστικής απειλής που αμφότερες αντιμετώπιζαν.

Το λεγόμενο Δόγμα Τρούμαν είχε εξαγγελθεί από τον αμερικανό πρόεδρο στις 12 Μαρτίου 1947. Το πράσινο φως στο σχετικό νομοσχέδιο είχε δοθεί από το αμερικανικό Κογκρέσο αρκετές εβδομάδες αργότερα (στις 22 Απριλίου από τη Γερουσία και στις 9 Μαΐου από τη Βουλή των Αντιπροσώπων).

Για το Δόγμα Τρούμαν, για το πώς γεννήθηκε και το πώς ενταφιάστηκε, για τα θετικά του και τα αρνητικά του, είχε γράψει τον Ιανουάριο του 1950 ο αμερικανός δημοσιογράφος Τζόζεφ Κ. Χαρς (Joseph C. Harsch, 1905-1998), τότε ανταποκριτής της εφημερίδας The Christian Science Monitor (ευρέως γνωστής ως The Monitor) στην Ουάσινγκτον. Το άρθρο του είχε αναδημοσιευτεί μεταφρασμένο στην εφημερίδα «Το Βήμα» (20 Ιανουαρίου 1950) υπό τον τίτλο «Το δόγμα Τρούμαν απέθανε και έπαυσε πλέον να ισχύη». Το κείμενο του Χαρς ήταν το ακόλουθο:

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 20.1.1950, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το δόγμα Τρούμαν απέθανεν. Ο θάνατός του συνέβη, μάλιστα, προ τινος καιρού. Το δόγμα Τρούμαν έπαυσε να είνε κανών διέπων την άσκησιν της εξωτερικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών από την ημέραν που αι Ηνωμέναι Πολιτείαι απεφάσισαν ν’ αρχίσουν σχέσεις δυναμικής πολιτικής με τον κομμουνιστήν στρατάρχην Τίτο της Γιουγκοσλαβίας. Τώρα όμως έχει αποθάνει όχι μόνον εν τη πράξει αλλά και θεωρητικώς.

Η εγκατάλειψις του δόγματος Τρούμαν ως φανεράς θεωρίας επισημοποιείται ήδη από όλα τα σημεία του κειμένου του λόγου τον οποίον εξεφώνησε την παρελθούσαν εβδομάδα ο Αμερικανός υπουργός των Εξωτερικών κ. Ντην Άτσεσον εις την Λέσχην Εθνικού Τύπου. Και το σπουδαιότερον χαρακτηριστικόν της δημοσίας κηδείας του δόγματος Τρούμαν είνε ότι ο κ. Άτσεσον δεν αντικατέστησε το παλαιόν δόγμα με νέον. Με άλλους λόγους, η αμερικανική εξωτερική πολιτική δεν είνε πλέον δογματική, παρά μόνον υπό την πλέον θεμελιώδη έννοιαν ότι ο αντικειμενικός σκοπός της είνε η προαγωγή των συμφερόντων των Ηνωμένων Πολιτειών.

Εκείνο με το οποίον ο κ. Άτσεσον αντικατέστησε το δόγμα Τρούμαν υπήρξε μία σειρά κανόνων. Είνε δυνατόν να τους συλλέξετε από το κείμενον του προαναφερθέντος λόγου του και να τους αποκαλέσετε, εάν θέλετε, Βιβλίον Κανόνων Άτσεσον. Αλλ’ η απόδοσις εις αυτούς του τίτλου τούτου θα εσκίαζε την παλαιότητα των κανόνων. Διότι είνε οι κανόνες τους οποίους διεμόρφωσαν οι μεγάλοι πολιτικοί του παρελθόντος με τας δοκιμασίας, τας πλάνας και την πείραν των. Ο κ. Άτσεσον δεν επενόησε τους κανόνας. Τους αναζωογόνησε και τους ανεβίωσεν. Ιδού αυτοί:

Ν’ αποφεύγετε το αμάρτημα του δογματισμού.

Να διατηρήτε τους αντικειμενικούς σκοπούς σας απολύτως ευθείς.

Η αμερικανική βοήθεια ημπορεί να είνε αποτελεσματική όταν είνε το ελλείπον συστατικόν μιας καταστάσεως η οποία άλλως θα ημπορούσε να λυθή.

Έξω από την σημερινήν περίμετρον της στρατιωτικής αμύνης μας να παρέχετε την βοήθειάν μας «όπου ζητείται», αλλά να ενθυμήσθε ότι «η ευθύνη δεν είνε ιδική μας».

Αι Ηνωμέναι Πολιτείαι πρέπει να ενεργούν έναντι ενός ξένου έθνους έχουσαι αυστηρώς υπ’ όψιν τα αμερικανικά συμφέροντα ή τα ευρύτερα συμφέροντα τα οποία επηρεάζουν τα αμερικανικά.

Εάν τα αμερικανικά συμφέροντα απαιτούν να πράττωμεν αυτό εις μίαν χώραν και εκείνο εις μίαν άλλην, τότε αυτή είνε η συνέπεια την οποίαν προτίθεμαι να συμβουλεύσω τον Πρόεδρον ν’ ακολουθήση.

Αυτό είνε κάτι τελείως διάφορον από το δόγμα Τρούμαν. Το δόγμα Τρούμαν ήτο μία πρόσκλησις εις σταυροφορίαν – η αναπέτασις της σημαίας εις το πεδίον της μάχης. Εξυπηρέτησε τον σκοπόν του. Επενοήθη δι’ ένα συγκεκριμένον σκοπόν εις μίαν συγκεκριμένην περίπτωσιν. Η αιτία της γεννήσεώς του υπήρξεν η αναγγελία εκ μέρους των Άγγλων ότι ήσαν υποχρεωμένοι ν’ αποσυρθούν από την Ελλάδα. Ο Πρόεδρος και οι σύμβουλοί του έκριναν τότε σκόπιμον όπως αι Ηνωμέναι Πολιτείαι αντικαταστήσουν μάλλον την Αγγλίαν, παρά να εγκαταλείψουν την Ελλάδα εις τους κομμουνιστάς αντάρτας.

Ο Πρόεδρος συνεκάλεσε τους αρχηγούς αμφοτέρων των κομμάτων –Ρεπουμπλικανικού και Δημοκρατικού– εις το Κογκρέσσον. Ούτοι συνεφώνησαν να τον υποστηρίξουν, υπό τον όρον όπως εκθέση την περίπτωσιν απεριφράστως και σαφώς. Ούτω το δόγμα Τρούμαν επενοήθη διά να διευκολύνη τα μέλη του Κογκρέσσου να δικαιολογήσουν προς τους ψηφοφόρους των την ψήφον των υπέρ της παροχής βοηθείας εις την Ελλάδα και την Τουρκίαν. Αυτή υπήρξεν η πραγματική γέννησις του δόγματος Τρούμαν.

Είχε τα κακά σημεία του. Ένα ήτο ότι πράγματι αι Ηνωμέναι Πολιτείαι υπεσχέθησαν να υποστηρίξουν κάθε αντικομμουνιστικήν κίνησιν εις τον κόσμον. Ενθυμείσθε την ιστορίαν του Αφρικανού φυλάρχου ο οποίος παρήγγειλε «τρεις κομμουνιστάς» από το Λονδίνον, διά να δικαιολογήση την αίτησιν αμερικανικής βοηθείας; Ένα άλλο ήτο ότι υπεχρέωνε τας Ηνωμένας Πολιτείας να δράσουν εις ολόκληρον τον κόσμον, ασχέτως προς τους διαθεσίμους πόρους των και τας δυνατότητάς των.

Πάντα ταύτα ανήκουν εις το παρελθόν τώρα. Το δόγμα Τρούμαν εχρησίμευσεν εις την εποχήν του ως πολεμική κραυγή. Και ήτο αβλαβές εφ’ όσον όλοι οι κομμουνισταί υπηρέτουν πιστώς την Μόσχαν και εφ’ όσον όλαι αι Κυβερνήσεις που συνέπραττον με τας Ηνωμένας Πολιτείας εις την αντίθεσιν προς τον κομμουνισμόν ηδύναντο να διεκδικούν ότι ηκολουθούντο από ουσιαστικήν πλειοψηφίαν των λαών των. Έπαυσεν όμως να λειτουργή όταν ο Τίτο, ένας κομμουνιστής, ήλθεν εις ρήξιν με την Μόσχαν και όταν ο Τσανγκ Κάι Σεκ, ένας αντικομμουνιστής, έπαυσε να ελέγχη την πολυανθρωποτέραν χώραν του κόσμου.

Εάν το δόγμα Τρούμαν εφηρμόζετο, θα έπρεπε ν’ απορρίψωμεν τον Τίτο και να προσκολληθώμεν εις τον Τσανγκ Κάι Σεκ. Αυτό όμως θα εσήμαινεν απόρριψιν της δυνάμεως και προσκόλλησιν εις την αδυναμίαν. Δεν ήτο εύκολον διά τον κ. Άτσεσον ν’ απαγκιστρωθή από το δόγμα Τρούμαν. Όταν κανείς μετάσχη εις ιδεολογικάς σταυροφορίας, είνε δύσκολον ν’ απομακρυνθή από αυτάς.

Αλλ’ η επιχείρησις απαγκιστρώσεως έχει τώρα συμπληρωθή. Η αμερικανική διπλωματία δεν ασκείται πλέον επί ιδεολογικής βάσεως. Έχει επανέλθει εις τους παλαιούς κανόνας. Οι κανόνες αυτοί ημπορεί ν’ αποκληθούν κυνικοί. Διεμορφώθησαν από άνδρας, οίοι ο Ρισελιέ, ο Μαζαρίνος, ο Μέττερνιχ, ο Ταλλεϋράνδος, ο Κάσελρη και ο Κάννιγκ. Οι άνδρες ούτοι ήσαν όλοι κυνικοί υπό μίαν έννοιαν. Υπήρξαν, όμως, επίσης μεγάλοι και επιτυχόντες θεράποντες των συμφερόντων των χωρών των.