Ασμόλειο Μουσείο Οξφόρδης: Τα κρητικά εκθέματα και η «Δαιδαλική» Κρήτη

Πριν από 340 ολόκληρα χρόνια, στις 24 Μαΐου 1683, άνοιξε επισήμως τις πύλες του το περίφημο Ασμόλειο Μουσείο (Ashmolean Museum) της Οξφόρδης, που αποτέλεσε έτσι το πρώτο δημόσιο μουσείο της Μεγάλης Βρετανίας και το πρώτο πανεπιστημιακό μουσείο της υφηλίου.

Το μουσείο ιδρύθηκε από τον άγγλο αρχαιόφιλο, συλλέκτη και κυβερνητικό αξιωματούχο Elias Ashmole (1617-1692), προκειμένου να στεγαστούν οι συλλογές (νομισμάτων, βιβλίων και χειρογράφων) που εκείνος είχε δωρίσει στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ο Elias Ashmole

Στο Μουσείο Ασμόλεαν —όπως αλλιώς απαντά το βρετανικό αυτό μουσείο στην ελληνική γλώσσα— φυλάσσονται και εκτίθενται σήμερα πολύτιμα αντικείμενα, που χρονολογούνται από την απώτατη αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή.

Είναι αξιοσημείωτο ότι την τρέχουσα περίοδο (έως τις 30 Ιουλίου 2023) πραγματοποιείται στο Ασμόλειο Μουσείο της Οξφόρδης μεγάλη περιοδική έκθεση που τιτλοφορείται «Λαβύρινθος – Κνωσός, μύθος και πραγματικότητα».

Ανατρέχοντας κατά την προσφιλή μας συνήθεια στο Αρχείο του Οργανισμού μας, ανακαλύψαμε ένα άρθρο που αναφέρεται στα κρητικά εκθέματα του Ασμόλειου Μουσείου, κατεξοχήν δε στα αντικείμενα της λεγόμενης Δαιδαλικής Περιόδου. Το κείμενο της αρχαιολόγου και συγγραφέως Βάννας Χατζημιχάλη, που φέρει τον τίτλο Κειμήλια τέχνης της «Δαιδαλικής» Κρήτης που συνεκέντρωσε ο Άρθ. Έβανς στην Οξφόρδη, είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 7 Ιανουαρίου 1962.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 7.1.1962, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η Χατζημιχάλη έγραφε μεταξύ άλλων τα εξής:

Μιλήσαμε και άλλοτε για την «Δαιδαλική» Κρήτη, αυτήν που διαδέχτηκε τα σκοτεινά χρόνια της παρακμής μετά την λαμπρή μινωική περίοδο. Όλο και πιο ξεκάθαρη γίνεται η εικόνα του πολιτισμού και της τέχνης της από τον 9ο μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ. Καινούργια ευρήματα των ανασκαφών, αναλυτική έρευνα και μελέτη των προβλημάτων της εποχής προσδίνουν νέα σημασία στην σημαντική αυτή φάση του κρητικού πολιτισμού. Και σιγά-σιγά αποκαλύπτεται στο σύνολό της μια περίοδος ίσως λιγώτερο εντυπωσιακή από την μινωική, αλλά με τεράστια σημασία για την μελέτη της εξέλιξης της τέχνης και την ιστορία του πολιτισμού της Μεσογείου μέχρι τα Αρχαϊκά Χρόνια. […] Οι τρεις αυτοί αιώνες του κρητικού πολιτισμού ωνομάστηκαν «Δαιδαλική» περίοδος από τον Δαίδαλο, τον πιο φημισμένο καλλιτέχνη της Ελλάδας τα χρόνια εκείνα. Ήταν Κρητικός και η επίδρασή του στην τέχνη της εποχής του υπήρξε μεγάλη. […] Αυτός πρώτος έκανε αγάλματα με ανοιχτά μάτια και ξεχωρισμένα πόδια μάς λένε οι ιστορίες, και σύμφωνα μ’ αυτές έδωσαν κι οι αρχαιολόγοι πριν 50 χρόνια τ’ όνομά του σ’ όλη την περίοδο που είδε να γεννιέται η ελληνική τέχνη, και ιδιαίτερα στην τεχνοτροπία που συνδέεται με τις αρχές της πλαστικής στην Ελλάδα, με πρωτοπόρο την Κρήτη.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 7.1.1962, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αρχαιολογικά ευρήματα από την Κρήτη αυτών των αιώνων βρίσκονται σήμερα σε πολλά μουσεία της Ευρώπης και της Αμερικής, τα σπουδαιότερα και περισσότερα στο Μουσείο του Ηρακλείου. Κυκλοφόρησε όμως τελευταία μια πληρέστατη μελέτη του κ. Τζων Μπόρντμαν (John Boardman, The Cretan Collection in Oxford: The Dictaean Cave and Iron Age Crete, Oxford 1961) για τα αντικείμενα που προέρχονται από κρητικές ανασκαφές και βρίσκονται στο Μουσείο Ασμόλεαν της Οξφόρδης, όπου διαπιστώνουμε ότι μετά την συλλογή του Μουσείου Ηρακλείου το Ασμόλεαν είναι το πλουσιώτερο σε εκθέματα αρχαίας κρητικής τέχνης έξω από την Ελλάδα.

Όταν διωρίσθηκε διευθυντής του Ασμόλεαν ο Έβανς, το 1884, οι αρχαιολογικές συλλογές εστεγάζονταν μέσα στο κτίριο του Πανεπιστημίου, μετά όμως από πολλά διαβήματα και συζητήσεις κατώρθωσε να μεταφερθούν σε νέα κτίρια πίσω από το Πανεπιστήμιο, όπου και βρίσκονται μέχρι σήμερα. Δέκα χρόνια αργότερα, το 1894, ο σερ Άρθουρ ξεκίναγε για την Κρήτη, και εκτός το 1897, τον χρόνο του αγώνα της κρητικής ανεξαρτησίας, ξαναγύριζε κάθε χρόνο από τότε για ανασκαφές κυρίως στην Κνωσό. Παράλληλα με τις ανασκαφές ασχολήθηκε και με την αγορά διαφόρων αρχαιοτήτων, που απετέλεσαν και τον πυρήνα της συλλογής κρητικών εκθεμάτων του Ασμόλεαν. Μετά την ανακήρυξη της αυτονομίας της Κρήτης, το 1898, ο σερ Άρθουρ εξακολούθησε να έχη άδεια αγοράς και μεταφοράς ωρισμένων ευρημάτων, τα οποία και προστέθηκαν στη συλλογή του Ασμόλεαν. Όταν έγινε η προσάρτηση της Κρήτης στην Ελλάδα, το 1913, η ελληνική κυβέρνηση δεν επέτρεψε πλέον παρά την εξαγωγή αντικειμένων δευτερευούσης σημασίας. Πάντως, ο σερ Άρθουρ δεν έπαψε να πλουτίζη την κρητική συλλογή του Ασμόλεαν με αγορές σε αρχαιοπωλεία όλου του κόσμου μέχρι τον θάνατό του, το 1941.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 7.1.1962, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αυτήν την συλλογή δημοσιεύει κατ’ αρχήν ο κ. Τζων Μπόρντμαν, γνωστότατος από τις αγγλικές ανασκαφές στην Ελλάδα, άλλοτε υποδιευθυντής της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής, υποδιευθυντής του Μουσείου Ασμόλεαν και υφηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. […] Ο κ. Μπόρντμαν δημοσιεύει πριν απ’ όλα τα κρητικά ευρήματα μινωικής και «δαιδαλικής» εποχής τα οποία δεν αναφέρονται σε προηγούμενες μελέτες ή που είναι μόνο γνωστά από εικόνες σε διάφορα περιοδικά και βιβλία. Τα περισσότερα προέρχονται από το Δικταίον άντρον, πάνω από το Ψυχρό στην πεδιάδα του Λασιθιού, όπου ανέσκαψαν κυρίως ο Έβανς το 1896 και ο Χόγκαρτ το 1899. Το υπόλοιπο βιβλίο του κ. Μπόρντμαν είναι αφιερωμένο σε όλα τα κρητικά εκθέματα του Ασμόλεαν, τα οποία ανήκουν στους αιώνες της γεωμετρικής και της αρχαϊκής περιόδου. Γι’ αυτό και τελειώνει την πολύτιμη αυτή εργασία του με ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κεφάλαιο για την «κρητική τέχνη και αρχαιολογία» των αιώνων αυτών.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 7.1.1962, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

[…] Η σαφέστατη έκθεση των αρχαιολογικών δεδομένων και τα λογικώτατα συμπεράσματα του κ. Μπόρντμαν μάς δίνουν μια ξεκάθαρη εικόνα της κρητικής τέχνης μετά τον 10ο αιώνα π.Χ., όπου βλέπομε πόσες διαφορετικές επιδράσεις από την Ανατολή, την κυρίως Ελλάδα, την δυτική Μεσόγειο έπαιζαν ρόλο στη γένεση και εξάπλωση της «Δαιδαλικής» κρητικής τέχνης, και πόσα ελληνικά κέντρα μπορούν να διεκδικήσουν την προτεραιότητα για τις νέες τεχνικές και τις νέες πλαστικές μορφές. Βρίσκομε αυτή την εποχή στην Κρήτη από την πιο ανεξάρτητη και ζωντανή δημιουργία μέχρι την πιο κοινή αντιγραφή ανατολιζόντων ελληνικών μοτίβων, γι’ αυτό και είναι δύσκολο να παραδεχτούμε πως αυτή η κρητική τέχνη υπήρξε ο προάγγελος της αρχαϊκής ελληνικής τέχνης, συμπεραίνει ο κ. Μπόρντμαν: «Η Κρήτη έχει το δικαίωμα να κατέχη σημαντική θέση για τις προσπάθειες των καλλιτεχνών της στα πρώιμα χάλκινα έργα, στην γλυπτική και στην αρχιτεκτονική, όχι όμως επειδή ενέπνευσε τις ανάλογες καλλιτεχνικές δημιουργίες άλλων ελληνικών κρατών».