Οι χοροί των μελισσών

Η μητριαρχία

Το Εθνικό Πάρκο της Λίμνης Μανιάρα, στην Τανζανία, φιλοξενεί μεταξύ άλλων και πολλά κοπάδια βουβάλων. Τα απογεύματα, συχνά βλέπει κανείς κάποιο κοπάδι στις όχθες της λίμνης. Τα περισσότερα μέλη του είναι ξαπλωμένα, μια στο τόσο όμως, ένα σηκώνεται, τινάζεται λίγο, και ξαναξαπλώνει, σαν να ήθελε να ξεμουδιάσει. Οταν ο ήλιος αγγίζει τον ορίζοντα, είναι ώρα να αναζητήσουν ένα μέρος με καλά βοσκοτόπια. Το κοπάδι σηκώνεται και μαζί, αρχίζουν να περπατούν. Με κάποιον τρόπο, όλοι ξέρουν πού πρέπει να πάνε.

Τη δεκαετία του 1990, ένας ολλανδός καθηγητής Οικολογίας ανακάλυψε πως μόνο οι θηλυκοί βούβαλοι σηκώνονται για να «ξεμουδιάσουν», και ότι στην πραγματικότητα με τον τρόπο αυτόν ψηφίζουν. Αφού τιναχτούν και προτού ξαναξαπλώσουν, «κοιτάζουν» για ένα λεπτό προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση. Απαξ και εκφράσουν τα θηλυκά τις προτιμήσεις τους, το κοπάδι μετακινείται προς την κατεύθυνση με τις περισσότερες ψήφους.

Μία βασιλευόμενη δημοκρατία

Οταν ένα μελίσσι μεγαλώσει, η βασίλισσα και η μισή ομάδα φεύγουν προκειμένου να εγκατασταθούν αλλού, ενώ μια νεαρή βασίλισσα κρατάει την παλιά αποικία. Η διαδικασία επιλογής της νέας φωλιάς ξεκινάει με την αναχώρηση εκατοντάδων μελισσών-ανιχνευτών, που αναλαμβάνουν να επιθεωρήσουν κάθε κοιλότητα στα δέντρα ώστε να βρουν την ιδανική – συνυπολογίζοντας παράγοντες όπως το μέγεθος, η έκθεση στο φως, η υγρασία και η θερμοκρασία.

Στο τέλος, οι ανιχνευτές επιστρέφουν στο μελίσσι και ξεκινάει η προεκλογική εκστρατεία. Μέσα από ένα είδος χορού, κάθε μέλισσα-ανιχνευτής γνωστοποιεί το σημείο που της άρεσε περισσότερο, παρέχοντας πληροφορίες για την τοποθεσία και την ποιότητά του. Οταν ένας μεγάλος αριθμός μελισσών συμπέσουν στον χορό τους, λαμβάνεται απόφαση. Μέσα σε μόλις ένα λεπτό, όλες οι μέλισσες αρχίζουν να πετούν προς το νέο τους σπίτι.

Η αρχή της σοφίας

Στους ελέφαντες, πάλι, δεν υπάρχει δημοκρατική ψηφοφορία. Την τελική απόφαση για το πότε και το πού να φάνε την παίρνει ένα και μόνο άτομο, το γηραιότερο θηλυκό της ομάδας. Και όλοι σέβονται την ηγεσία της, διότι εμπειρία και σοφία συχνά πάνε χέρι χέρι μαζί της. Στην πραγματικότητα, αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι οι γηραιότεροι ελέφαντες πράγματι λαμβάνουν τις καλύτερες αποφάσεις.

Για παράδειγμα, στη σαβάνα οι ελέφαντες συχνά συναντούν λιοντάρια, τα τελευταία δεν αποτελούν όμως πάντα απειλή. Μία μικρή ομάδα από λέαινες δεν μπορεί να αντιμετωπίσει ένα κοπάδι ελεφάντων αποφασισμένων να προστατεύσουν τα μικρά τους. Τα αρσενικά λιοντάρια είναι όμως πολύ πιο επικίνδυνα, και ο κίνδυνος αυξάνεται επίσης αν οι λέαινες είναι πάρα πολλές. Ερευνα έδειξε πως όσο γηραιότερος ο θηλυκός ελέφαντας που αποφασίζει, τόσο καλύτερα εκτιμά τον κίνδυνο από την παρουσία αρπακτικών.

Μία ψηφοφορία διά βοής

Οι σουρικάτες ζουν στην Αφρική, σε αγέλες έως και 50 ατόμων. Είναι παμφάγα αλλά η διατροφή τους αποτελείται κυρίως από έντομα, τα οποία αναζητούν μέσα στην άμμο, όσο αναζητούν τροφή λοιπόν δεν μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους οπτικά. Εχουν λοιπόν αναπτύξει ένα ευρύ φάσμα από κραυγές, άναρθρους ήχους που χρησιμοποιούν σε διαφορετικά πλαίσια. Για παράδειγμα, η κραυγή «κοντά» χρησιμοποιείται ώστε να μην απομακρύνονται υπερβολικά η μία από την άλλη.

Οταν μια σουρικάτα θεωρήσει ότι δεν υπάρχει κοντά τροφή και θέλει να μετακινηθεί αλλού, βγάζει την κραυγή «πάμε». Ερευνα που δημοσιεύτηκε το 2010 έδειξε πως αρκεί να βγάλουν την ίδια κραυγή δύο ακόμα σουρικάτες της ομάδας ώστε να αρχίσουν όλες να κινούνται. Και αυτό ισχύει ανεξάρτητα από την κυριαρχία, το φύλο ή την ηλικία των ατόμων που το ζητάνε, αφού όλοι μπορούν να αξιολογήσουν τη διαθεσιμότητα της τροφής.

Η αρχή της συναίνεσης

Τα αποδημητικά πτηνά αντιμετωπίζουν συνεχώς σημαντικές αποφάσεις κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, όπως το πότε να το συνεχίσουν αφού σταματήσουν για φαγητό και ξεκούραση. Αν παρακαθίσουν, ίσως να μη φτάσουν στον προορισμό τους εγκαίρως, αν όμως δεν φάνε αρκετά και αναχωρήσουν υπερβολικά γρήγορα, κινδυνεύουν να εξαντλήσουν τις δυνάμεις τους. Σαν να μην έφτανε αυτό, τα αγελαία πτηνά καλούνται να λάβουν τις αποφάσεις αυτές συναινετικά.

Σε ορισμένα είδη, η ψηφοφορία γίνεται δημοκρατικά, μέσω τελετουργικών συμπεριφορών, που σημαίνει τη διαδοχική επανάληψη μιας στερεοτυπικής συμπεριφοράς. Στους κύκνους, για παράδειγμα, όταν ένας κύκνος θέλει να πετάξει, αρχίζει να τινάζει το κεφάλι του και να χτυπάει ανήσυχα τα φτερά του. Σιγά σιγά, περισσότεροι ομοειδείς του αρχίζουν να παίρνουν μέρος στο τελετουργικό μέχρι που, 30 δευτερόλεπτα πριν από την αναχώρηση, οι κινήσεις εντείνονται: έχει έρθει η ώρα να φύγουν.

Μέσα στην αλαζονεία μας, εμείς οι άνθρωποι τείνουμε να ξεχνούμε πως υπάρχουν στη φύση και σε άλλα κοινωνικά είδη συστήματα ψηφοφορίας, προεκλογικές εκστρατείες και εκλογικές διαδικασίες. Μπορεί να προσθέσει κανείς όσα εισαγωγικά θέλει σε αυτές τις λέξεις, αλλού είναι το θέμα μας: με όποιον τρόπο και αν συναποφασίζουν τα ζώα, τα μέλη της ομάδας που διαφωνούν δέχονται την απόφαση και συνεργάζονται για το κοινό καλό. Δεν παθαίνουν νηπιακού τύπου tantrums, δεν ξεκινούν ανένδοτους, δεν ορθώνουν εμπόδια ούτε στήνουν παγίδες με κάθε ευκαιρία. Κάτι τέτοιο, στη φύση, πέρα από γελοίο θα ήταν και αυτοκαταστροφικό.