Όταν η Αικατερίνα Μαξιμόβα, δεν έχει το περιθώριο να καθυστερήσει σε κάποιο ραντεβού, δεν επιλέγει το μετρό της Μόσχας, παρότι είναι η πιο σύντομη διαδρομή.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η δημοσιογράφος και ακτιβίστρια έχει τεθεί υπό κράτηση μόνο πέντε φορές τον περασμένο χρόνο, χάρη στις κάμερες ασφαλείας με αναγνώριση προσώπου που βρίσκονται παντού μέσα στους σταθμούς της ρωσικής πρωτεύουσας.

Όπως την ενημερώνουν κάθε φορά οι αστυνομικοί που τη συλλαμβάνουν, οι κάμερες αντιδρούν στο πρόσωπο της, παρότι τις περισσότερες φορές δεν καταλαβαίνουν γιατί, γι’ αυτό και την αφήνουν ελεύθερη μετά από λίγες ώρες.

«Φαίνεται ότι βρίσκομαι σε κάποιο είδος βάσης δεδομένων», λέει η Μαξιμόβα, η οποία είχε συλληφθεί παλαιότερα δύο φορές: το 2019 μετά τη συμμετοχή σε διαδήλωση στη Μόσχα και το 2020 για τον περιβαλλοντικό της ακτιβισμό.

Κάμερες παντού

Για πολλούς Ρώσους σαν αυτήν, γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να αποφεύγουν τον έλεγχο των αρχών, καθώς η κυβέρνηση παρακολουθεί ενεργά τους λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και χρησιμοποιεί κάμερες παρακολούθησης εναντίον ακτιβιστών.

Ακόμη και μια διαδικτυακή πλατφόρμα, που κάποτε επαινούνταν από τους χρήστες για την εύκολη πλοήγηση της σε γραφειοκρατικά θέματα, χρησιμοποιείται σήμερα ως εργαλείο ελέγχου. Οι αρχές σχεδιάζουν μάλιστα να την επιστρατεύσουν για να επιδίδουν τις στρατιωτικές κλήσεις, εμποδίζοντας τους στρατοφυγάδες να ξεφεύγουν αποφεύγοντας να παραλάβουν προσωπικά τα έγγραφα στρατολόγησης.

Οι υπέρμαχοι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ισχυρίζονται ότι η Ρωσία υπό τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει εκμεταλλευτεί την ψηφιακή τεχνολογία για να παρακολουθεί, να λογοκρίνει και να ελέγχει τον πληθυσμό, δημιουργώντας αυτό που ορισμένοι αποκαλούν «γκούλαγκ του κυβερνοχώρου» – μια σκοτεινή αναφορά στα στρατόπεδα εργασίας που κρατούσαν τους πολιτικούς κρατούμενους στη σοβιετική εποχή.

Πρόκειται για ένα νέο έδαφος, ακόμη και για ένα έθνος με μακρά ιστορία κατασκοπείας των πολιτών του.

Η ψηφιοποίηση αλλιώς

«Το Κρεμλίνο έχει όντως επωφεληθεί από την ψηφιοποίηση και χρησιμοποιεί όλες τις ευκαιρίες για κρατική προπαγάνδα, για παρακολούθηση ανθρώπων, για την απο-ανωνυμοποίηση των χρηστών του διαδικτύου», δήλωσε στο Associated Press ο Σάρκις Νταρμπινιάν, επικεφαλής μιας νομικής πρακτικής στη Roskomsvoboda, μια ρωσική ομάδα για την ελευθερία στο Διαδίκτυο που το Κρεμλίνο θεωρεί «ξένο πράκτορα».

Η φαινομενική αδιαφορία του Κρεμλίνου για την ψηφιακή παρακολούθηση φάνηκε να αλλάζει μετά τις μαζικές διαδηλώσεις του 2011-12 που οργανώθηκαν στο Διαδύκτιο, ωθώντας τις αρχές στην αυστηροποίηση των ελέγχων στον κυνερνοχώρο.

Ορισμένοι κανονισμοί τους επέτρεψαν να μπλοκάρουν ιστοσελίδες. Άλλοι ζήτησαν από τους φορείς κινητής τηλεφωνίας και τους παρόχους διαδικτύου να αποθηκεύουν αρχεία και μηνύματα κλήσεων, πριν μοιραστούν τις πληροφορίες με τις υπηρεσίες ασφαλείας, εάν χρειαστεί.

Οι αρχές πίεσαν εταιρείες, όπως η Google, η Apple και το Facebook, να αποθηκεύουν τα δεδομένα των χρηστών τους σε ρωσικούς διακομιστές χωρίς αποτέλεσμα, και ανακοίνωσαν τη δημιουργία ενός «κυρίαρχου Διαδικτύου» που θα μπορούσε πολύ εύκολα να κόψει τον υπόλοιπο κόσμο.

Πολλοί ειδικοί αρχικά απέρριψαν τις προσπάθειες αυτές ως μάταιες, ενώ ορισμένοι μέχρι σήμερα τις θεωρούν αναποτελεσματικές. Τα μέτρα της Ρωσίας μπορεί να μοιάζουν με χαμηλό φράχτη σε σύγκριση με το Μεγάλο Τείχος προστασίας της Κίνας, αλλά η διαδικτυακή καταστολή του Κρεμλίνου έχει αποκτήσει δυναμική.

Διαδικτυακή λογοκρισία

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, η διαδικτυακή λογοκρισία και οι διώξεις για αναρτήσεις και σχόλια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αυξήθηκαν σε επίπεδα ρεκόρ.

Σύμφωνα με την Net Freedoms, μια εξέχουσα ομάδα για τα δικαιώματα στο Διαδίκτυο, περισσότερες από 610.000 ιστοσελίδες μπλοκαρίστηκαν ή αφαιρέθηκαν από τις αρχές το 2022 (το υψηλότερο ετήσιο σύνολο των τελευταίων 15 ετών) και 779 άτομα ήρθαν αντιμέτωπα με ποινικές διώξεις για σχόλια και αναρτήσεις τους στο διαδίκτυο, επίσης ένας αριθμός που δεν έχει καταγραφεί ποτέ ξανά.

Σημαντικός παράγοντας σε όλα αυτά ήταν ένας νόμος, που εγκρίθηκε μια εβδομάδα μετά την εισβολή, με τον οποίο ποινικοποιήθηκε το αντιπολεμικό αίσθημα, εξηγεί ο επικεφαλής της Net Freedoms, Νταμίρ Γκαϊνουτντίνοφ. Συγκεκριμένα ο νόμος αυτός απαγορεύει τη «διάδοση ψευδών πληροφοριών» ή την «απαξίωση» του στρατού.

Η Human Rights Watch αναφέρει επίσης έναν άλλο νόμο του 2022 που επιτρέπει στις αρχές «να κλείνουν εξωδικαστικά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και να μπλοκάρουν το διαδικτυακό περιεχόμενο για διάδοση ‘’ψευδών πληροφοριών’’ σχετικά με τη συμπεριφορά των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων ή άλλων κρατικών φορέων στο εξωτερικό ή για τη διάδοση εκκλήσεων για την επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία».

Κακό χωρίς τέλος

Οι ιστορίες αυτών που κυνηγήθηκαν από τη μία στιγμή στην άλλη σχετίζονται κατά κύριο λόγο με τη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης VKontakte, που πιστεύεται ότι συνεργάζεται με τις αρχές. Κάπως έτσι η 65χρονη Μαρίνα Νοβικόβα καταδικάστηκε αυτόν τον μήνα στην πόλη Σεβέρσκ της Σιβηρίας για «διασπορά ψευδών πληροφοριών» σχετικά με τον στρατό και για αντιπολεμικές αναρτήσεις στο Telegram, με αποτέλεσμα να πρέπει να πληρώσει πρόστιμο 12.400 δολάρια.

Ομοίως δικαστήριο της Μόσχας καταδίκασε μόλις την περασμένη εβδομάδα τον ακτιβιστή της αντιπολίτευσης Μιχαήλ Κρίγκερ σε επτά χρόνια φυλάκιση, επειδή σε σχόλια του στο Facebook εξέφρασε την επιθυμία «να κρεμάσει» τον Πούτιν. Η διάσημη μπλόγκερ, Νίκα Μπελοτσερκοβσκαγια, η οποία ζει στη Γαλλία, καταδικάστηκε και αυτή ερήμην σε ποινή φυλάκισης εννέα ετών για αναρτήσεις στο Instagram σχετικά με τον πόλεμο που οι αρχές ισχυρίστηκαν ότι διέδιδαν «ψέματα» για τον στρατό της Ρωσίας.

Και το κακό μοιάζει να μην έχει τέλος, αφού όλοι φοβούνται σήμερα ότι η online λογοκρασία θα επεκταθεί δραστικά με τη χρήση των συστημάτων Τεχνητής Νοημοσύνης που θα τσεκάρουν ακόμα πιο γρήγορα, ευκολότερα και περισσότερο επισταμένα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις ιστοσελίδες για υλικό που μπορεί να θεωρηθεί παράνομο και να οδηγήσει σε συλλήψεις, πρόστιμα και φυλάκιση.

Όπως φαίνεται τα γκουλάγκ του κυβερνοχώρου ήρθαν για να μείνουν για τα καλά.

Headlines