«Deciamos ayer» («Λέγαμε χθες»)

Στον Κωσταντίνο Σαμπαζιώτη

Ακόμη και τα πιο καυτά και επίκαιρα γεγονότα όταν τα δεις μέσα στην ιστορική τους προοπτική είναι αδύνατον να μη σε στρέψουν στο παρελθόν, με τρόπο μάλιστα που τα κάνει ακόμα πιο διαφωτιστικά και διδακτικά. Καθώς στο παρελθόν αυτό υπάρχουν κάποιες συμπεριφορές, κάποιες στάσεις ζωής, που υιοθετημένες θα έκαναν τις αντίστοιχες σημερινές λιγότερο φλύαρες και παραπλανητικές.

Οταν ο μεγάλος ισπανός συγγραφέας και στοχαστής Μιγέλ ντε Ουναμούνο επέστρεψε στη γενέτειρά του από την αυτοεξορία του, μετά την πτώση της δικτατορίας του Φράνκο, ένας ολόκληρος λαός είχε συγκεντρωθεί στο πανεπιστήμιο προκειμένου να τον ακούσει στο εναρκτήριο μάθημά του, υπολογίζοντας πως θα ήταν το μάθημα αυτό ένας καταπέλτης κατά του φασιστικού καθεστώτος με την τριαντατριάχρονη διάρκεια. Ανεβαίνοντας στο βήμα ο Ουναμούνο περιορίστηκε να πει «deciamos ayer» («Λέγαμε χθες») και συνέχισε την παράδοση του μαθήματός του, πιάνοντας το νήμα ακριβώς από το σημείο όπου είχε διακόψει τη διδασκαλία του πριν από τριάντα τρία χρόνια. Υπογραμμίζοντας με τον τρόπο αυτό ότι η Ιστορία είχε ήδη ρίξει στον κάδο των απορριμμάτων τη δικτατορία του Φράνκο ώστε το μόνο που της άξιζε ήταν η περιφρόνηση και η σιωπή.

Και όπως το ένα φέρνει το άλλο και η σύνδεση φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους ρήσεων, φράσεων ή αποφθεγματικών διατυπώσεων αποδεικνύονται η φυσιολογικότερη τελικά διαδοχή, από τον Ουναμούνο φτάνουμε στον Αγγελο Τερζάκη που έχει γράψει σε επιφυλλίδα του, λίγο πριν από τις εκλογές του 1977, ότι ο πνευματικός δημιουργός και ο καλλιτέχνης γενικότερα δεν στέκεται πάνω από την κάλπη, υποδεικνύοντας στον ψηφοφόρο ποιο είναι το κόμμα που πρέπει να ψηφίσει.

Εχουν εργαστεί με τρόπο ώστε ο ψηφοφόρος να έχει διαμορφώσει την κρίση που θα επιτρέψει να ψηφίσει απροκατάληπτα και αντικειμενικά – όσο τούτο είναι δυνατόν. Και αν από το 1750 που αναφώνησε ο Βολταίρος «Είμαι πρόθυμος να πεθάνω για να έχεις το δικαίωμα να υποστηρίζεις τις ιδέες σου στις οποίες δεν πιστεύω», έχουν περάσει διακόσια εβδομήντα πέντε περίπου χρόνια, το 1977 είναι σχεδόν πρόσφατο ώστε ακόμη και αν δεν την έχουμε διαβάσει, η απόφανση του Τερζάκη, να είναι δυνατόν να έχει διαμορφώσει ένα κλίμα που να μας κάνει να αναρωτιόμαστε σε σχέση με όσα είδαν τα μάτια μας και κυρίως άκουσαν τα αφτιά μας το τελευταίο διάστημα.

Δεν είναι βέβαια δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι αν ο Τερζάκης δεν θα μπορούσε να αποτελέσει έναν γνώμονα, ενώ ο Χ ηθοποιός που συντάσσεται με ένα κόμμα συνιστά τεκμήριο υπεροχής του, είναι γιατί τελικά ο Τερζάκης δεν μπορεί να εξαργυρωθεί σε θορυβώδη και ακατάληκτη αντιπαράθεση, φασαρία, τζέρτζελο. Ενώ με τον ηθοποιό κάνουν μια χαρά τη δουλειά όλοι τους.

Σε κουβέντα δηλαδή να βρισκόμαστε, άσχετα αν με τον τρόπο αυτό αποκρύπτονται πολύ ουσιαστικές αλήθειες. Θέλετε μια απόδειξη; Σε οποιονδήποτε τομέα, τον επιστημονικό και τον καλλιτεχνικό κυρίως, όταν η επιτυχία κατακτάται με οποιοδήποτε αθέμιτο κυρίως μέσον, μεταβάλλεται σε μια έννοια θολή και κυρίως ύποπτη. Εναν δημιουργό που, είτε το ομολογεί είτε όχι, είναι η επιτυχία που τον ενδιαφέρει, τον αισθανόμαστε να ακυρώνεται, να μη μας ενδιαφέρει ως δημιουργός. Γιατί αλήθεια δεν συμβαίνει το ίδιο και με τους πολιτικούς, όταν η έννοια της επιτυχίας λειτουργεί συνήθως ως αυτοσκοπός; Κυρίως αν λάβουμε υπόψη μας ότι σπανίως συνδυάζεται με τα μεγάλα επιτεύγματα, ενώ θέλει τους πολιτικούς να τη θεωρούν απαραίτητη προκειμένου να τα πραγματοποιήσουν.