Ενρίκο Μπερλινγκουέρ: Ευρωπαϊκός κομμουνισμός επί μέτρω

«Η μεγάλη μορφή της Ιταλίας»: αυτός είναι, αν και δεν πολυσυμπαθεί αυτές τις διακρίσεις που είναι ασυμβίβαστες τόσο με την φυσική του σεμνότητα όσο και με τη δημοκρατικότητά του. Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ θέλει να συνταυτίζεται με τον τίτλο του και το έργο του.

Σαν Γενικός Γραμματέας ωστόσο του ισχυρότερου Κομμουνιστικού Κόμματος του Δυτικού κόσμου, έχει σημαδέψει τη χώρα του με τη σφραγίδα του. Δεν τα κατάφερε απλώς να οδηγήσει το κόμμα του στα πρόθυρα της εξουσίας. Φιλοδοξεί ακόμα ν’ αλλάξει τον κομμουνισμό. Σχετικά με την Ιταλία δεν αποκλείεται καθόλου να το πετύχει. Μήπως όμως αποδειχθεί προφήτης κι έξω απ’ τον τόπο του;

Αυτή την περίφημη άνοιξη του Ντούμπτσεκ, που δεν μπόρεσε ν’ ανθίσει στην Πράγα, να που ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, Γενικός Γραμματέας του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, την αναγγέλλει πλουμιστή και πολύχρωμη στη Ρώμη, στη Μαδρίτη, στο Παρίσι.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 30.1.1977, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο σοσιαλισμός του με ανθρώπινο πρόσωπο, χωρίς «ομολογίες» πάει να πει και χωρίς ψυχιατρεία, βαφτίστηκε απ’ τον κόσμο «ευρωκομμουνισμός». Ένας κομμουνισμός που διαχωρίζει τη θέση του απ’ το Κρεμλίνο, που είναι ευρωπαϊκός, αλλ’ επί μέτρω (ιταλικής ραφής, γαλλικής μόδας, ισπανικού στυλ) ή, όπως πάλι λέει ο κόσμος, με τα εθνικά του χρώματα.

Ένας κομμουνισμός που θα τα καταφέρει να συμβιβάσει τον σοσιαλισμό με τις ελευθερίες (της θρησκείας, του Τύπου, της συγκροτήσεως πολιτικών κομμάτων και της διακινήσεως των ατόμων φυσικά), που θα έχει πάντα σαν στόχο του την κατάργηση «της εκμεταλλεύσεως του ανθρώπου από τον άνθρωπο», χωρίς όμως την εγκατάσταση ολοκληρωτικής δικτατορίας, που θα κάνει πραγματικότητα τέλος αυτό που κανείς ως τώρα δεν κατάφερε με γκουλάγκ ή χωρίς αυτά: ούτε οι σοσιαλδημοκράτες, διαχειριστές ή αιχμάλωτοι του καπιταλισμού, ούτε οι κομμουνιστές στην εξουσία, που πολύ γρήγορα στραγγάλισαν τις ελευθερίες, τις «τυπικές», όπως τις χαρακτηρίζουν, ή, ακόμα χειρότερα, τις «αστικές».

Ένα παμπάλαιο όνειρο που ωστόσο, σε πείσμα των τόσων απογοητεύσεων, ο Μπερλινγκουέρ το έκανε πρόγραμμά του.

Ευρωκομμουνισμός. Μια λέξη που τη δέχεται, μα που δεν είναι δική του. Δικός του απεναντίας, κι ολόδικός του, ο όρος που ρίζωσε στη χώρα του και βρίσκεται στα στόματα όλων: «ιστορικός συμβιβασμός». Ένας συμβιβασμός με την Εκκλησία, τον καθολικισμό δηλαδή και την πολιτική του έκφραση, τη Χριστιανοδημοκρατία, που είναι κι αυτή ένα κόμμα των μαζών, αλλά με την προϋπόθεση φυσικά πως δεν θα μείνει τέτοιο που είναι, αλλά θα εξαγνισθεί για να αγκαλιάσει τις χριστιανικές και λαϊκές αυτές δυνάμεις που, στο όνομα του Αγίου Ματθαίου, αν όχι του Καρλ Μαρξ, θα κατατροπώσουν τα συντηρητικά ρεύματα. Έπαθλο του «ιστορικού συμβιβασμού», μια συμφιλιωμένη Ιταλία «του σοσιαλισμού και των ελευθεριών».

Η εξυπνάδα των Ιταλών κομμουνιστών (του Μπερλινγκουέρ πρώτα-πρώτα) είναι που κατάλαβαν τις ιδιομορφίες της Ιταλίας, αυτής της «Ιταλίας α λα ιταλικά», όπου οι κομμουνιστές δεν γεννιούνται απλώς χριστιανοί αλλά και πεθαίνουν χριστιανοί, όπου όταν κηδεύεται ένας αγωνιστής του κόμματος τα σταυροκοπήματα ανακατεύονται με τις σηκωμένες γροθιές και τα ροζάρια με τα «αβάντι πόπολο», όπου τα μέλη του ΚΚ πηγαίνουν στη λειτουργία και οι καθολικοί (οι ίδιοι είναι) στις συνεδριάσεις του πυρήνα, όπου ο Θεός, εδώ που τα λέμε, βλέπει και παθαίνει να ξεχωρίσει τους δικούς του.

[…]

Ιστορικός συμβιβασμός λοιπόν μεταξύ σοσιαλισμού και καθολικισμού, μεταξύ εργατικών δυνάμεων και μεσαίων τάξεων: ο «κομμουνισμός α λα ιταλικά» γίνεται το πρότυπο του «ευρωκομμουνισμού». Ένας κομμουνισμός για τη Δυτική Ευρώπη και μάλιστα τη λατινική, και πιο συγκεκριμένα την καθολική. Γιατί η Βόρεια Ευρώπη είναι σοσιαλδημοκρατική, όπως είναι και προτεσταντική. Το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα το ξεκαθαρίζει αυτό: «Η σοσιαλδημοκρατία, το θέλουμε δεν το θέλουμε, είναι στις βόρειες χώρες η πολιτική έκφραση της εργατικής τάξεως», λέει ο Τζιόρτζιο Αμεντόλα (σ.σ. ιταλός πολιτικός και συγγραφέας). Ενώ είναι συμφιλιωτικοί στη χώρα τους, οι Ιταλοί κομμουνιστές γίνονται οικουμενικοί στην Ευρώπη.

[…]

Η Χριστιανοδημοκρατία δεν θέλει να συνυπάρξει με το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, ούτε όμως μπορεί και να επιβιώσει χωρίς αυτό. Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ τα κατάφερε να γίνει απαραίτητος.

Καθαρός δόλος ο «ευρωκομμουνισμός», λένε πολλοί. Μάλλον ένα στοίχημα. Κι οπωσδήποτε ένα τόλμημα. Επίσης και το «άγνωστο», αφού η απόπειρα δεν έχει προηγούμενο.

«Καινούργιοι δρόμοι», εξήγησε ο Μπερλινγκουέρ στον Ζωρζ Μαρσαί (σ.σ. Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος) και στον Καρίγιο (σ.σ. Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του Ισπανικού Κομμουνιστικού Κόμματος). «Κι ανεξερεύνητοι», προσθέτει ακόμα στοχαστικά, οραματιζόμενος αυτούς τους δρόμους που δεν οδηγούν όλοι στη Ρώμη, αλλά τουλάχιστον ξεκινούν απ’ αυτήν.

*Αποσπάσματα από άρθρο που ήταν αφιερωμένο στον Ενρίκο Μπερλινγκουέρ και τον περίφημο ευρωκομμουνισμό. Συντάκτης του εν λόγω κειμένου, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 30 Ιανουαρίου 1977, ήταν ο γάλλος δημοσιογράφος και συγγραφέας Eugène Mannoni (1921-1994).

Ο Ενρίκο Μπερλινγκουέρ (Enrico Berlinguer), γενικός γραμματέας του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος από το Μάρτιο του 1972 έως τον Ιούνιο του 1984, υπήρξε ο εισηγητής του όρου «ιστορικός συμβιβασμός».

Αντιμετωπίζοντας το μείζονος σημασίας πολιτικό δίλημμα «κυβέρνηση της Αριστεράς ή κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας με την Αριστερά», ο «γκουρού του ευρωκομμουνισμού» προέκρινε τη λύση της συνεργασίας και της συνεννόησης, των τολμηρών συγκλίσεων και των υπερβάσεων.

Ο Μπερλινγκουέρ, ο οποίος είχε γεννηθεί στο Σάσαρι της Σαρδηνίας στις 25 Μαΐου 1922, απεβίωσε συνεπεία εγκεφαλικής αιμορραγίας στις 11 Ιουνίου 1984, στην Πάντοβα.