Κίνημα του Ναυτικού: 50 χρόνια μετά – Η αυτομόληση του «Βέλους», η πολιτική σημασία και οι πρωταγωνιστές

Πενήντα χρόνια συμπληρώνονται σήμερα 25 Μαΐου από την αυτομόληση του αντιτορπιλικού «Βέλους», της πιο γνωστής ενέργειας από το Κίνημα του Ναυτικού, όπως έχει μείνει στην ιστορία η επιχείρηση ανατροπής της μισητής Χούντας από αξιωματικούς του Πολεμικού Ναυτικού.

Το Κίνημα του Ναυτικού μπορεί να μην πέτυχε οργανωτικά για μια σειρά από λόγους, αλλά ήταν από τις κινήσεις που έδειξαν διεθνώς ότι υπάρχει αντίσταση κατά της δικτατορίας και στην ουσία αποτέλεσε ένα από τα «καρφιά» για το φέρετρό της.

Ποιοι ήταν οι στόχοι του Κινήματος

Το Πολεμικό Ναυτικό δεν συμμετείχε ενεργά στο πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967. Αντίθετα, μια πρώτη αντίδραση του Ναυτικού, όπως σημειώνει το sansimera.gr, εκδηλώθηκε στο κίνημα του Βασιλιά Κωνσταντίνου (13 Δεκεμβρίου 1967), όταν ο Στόλος εξήλθε στο Αιγαίο, ωστόσο αυτό το κίνημα απέτυχε.

Ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί συνέχισαν τις προσπάθειες τους να συγκροτηθούν μέσα στο Ναυτικό από το 1969 και μετά. Κατάφεραν, μάλιστα, να μυήσουν μια σειρά από στελέχη του Ναυτικού και είχαν σχεδιάσει την εκδήλωση του κινήματος για τις 22 Μαΐου του 1973, ωστόσο αυτό δεν εκδηλώθηκε, καθώς προδόθηκε με αποτέλεσμα να υπάρξει καταστολή από τη Χούντα.

Ανάμεσα στο 1969 και το 1973 είχαν εκπονηθεί και άλλα σχέδια που δεν προχώρησαν: από την απαγωγή του Γεωργίου Παπαδόπουλου κατά τη διάρκεια της άσκησης του Στόλου με την επωνυμία «Θρίαμβος» (Αύγουστος 1969), μέχρι την κατάληψη της Κρήτης, της Μήλου και άλλων νησιών και το σχηματισμό εκεί κυβέρνησης από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, με την επάνοδο και του Βασιλιά Κωνσταντίνου (Ιούνιος 1969).

Ποιοι ήταν οι πρωτεργάτες

Αμέσως μετά το αποτυχημένο κίνημα του Βασιλιά Κωνσταντίνου το 1969, στελέχη του Ναυτικού της τάξεως του 1940, όπως οι Πλωτάρχες Νίκος Παππάς, Θανάσης Σέκερης και Παναγιώτης Μάλιαρης, άρχισαν να οργανώνουν ένα συνωμοτικό πυρήνα εντός του στρατεύματος, με στόχο την ανατροπή της Δικτατορίας. Από τις αρχές του 1969 ο μικρός πυρήνας των στελεχών αυτών άρχισε να μεγαλώνει, με τη συστηματική μύηση αξιωματικών στο κίνημα τα οποία έδιδαν όρκο ότι θα αγωνιστούν για την ανατροπή της Χούντας και την αποκατάσταση της Δημοκρατίας στη χώρα.

Τρία χρόνια αργότερα, ο κύκλος των κινηματιών είχε μεγαλώσει, ενώ επίλεκτα μέλη της είχαν καταλάβει καίριες θέσεις στην Ιεραρχία του Ναυτικού.

Όλοι τους ήταν διοικητές σε μεγάλα αντιτορπιλικά, έχοντας μυήσει και ανώτερα στελέχη κάθε πλοίου, ώστε να είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμοι να πάρουν τα πλοία και να εξεγερθούν κατά της χούντας. Στο Κίνημα είχαν μυηθεί και αξιωματικοί από τον Στρατό και την Αεροπορία, πολίτες μέλη αντιστασιακών οργανώσεων, αλλά και απόστρατοι αξιωματικοί, όπως ο Βαρδής Βαρδινογιάννης, που θα προμήθευε με καύσιμα τους κινηματίες από την οικογενειακή επιχείρηση.

Ο ρόλος της κατάληψης στη Νομική

Η «πρόβα» της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, όπως έχει χαρακτηριστεί η κατάληψη της Νομικής τον Φεβρουάριο του 1973, έστειλε το μήνυμα στους κινηματίες ότι η οργή ενάντια στη Χούντα κλιμακώνεται με αποτέλεσμα να αποφασίσουν να προχωρήσουν.

Την απόφασή τους αυτή την κοινοποίησαν στον Ευάγγελο Αβέρωφ και μέσω αυτού στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Βασιλιά Κωνσταντίνο. Το σχέδιό τους προέβλεπε τον αποκλεισμό του Πειραιά και άλλων μεγάλων λιμανιών και την κατάληψη της Σύρου, που θα ήταν το ορμητήριό τους. Στο νησί υπήρχε η Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών του Στρατού, την οποία αφού καταλάμβαναν θα τοποθετούσαν διοικητή τον απόστρατο ταγματάρχη Σπύρο Μουστακλή, που ήταν μυημένος στο Κίνημα. Μόλις επικρατούσαν, θα καλούσαν πολιτικούς όλων των κομμάτων για να σχηματίσουν κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας.

Προδοσία

Όπως αναφέραμε και παραπάνω, η ημερομηνία για την εκδήλωση του κινήματος ορίστηκε για τις 22 Μαΐου του 1973, ωστόσο οι κινηματίες προδόθηκαν. Έτσι, το βράδυ της 22ας Μαΐου, στρατιωτικές δυνάμεις υπό τον αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγό Οδυσσέα Αγγελή περικύκλωσαν τον Ναύσταθμο, ενώ από το πρωί της 23ης Μαΐου αρχίζουν οι συλλήψεις, οι ανακρίσεις και οι βασανισμοί. Η έλλειψη ενός ηγέτη στο Κίνημα ήταν εμφανής, ιδιαίτερα όταν έχουμε να κάνουμε με ομάδα στρατιωτικών, αναφέρει το sansimera.gr.

Η Χούντα με ανακοίνωσή της έκανε λόγο για «οπερέτα ναυτικού κινήματος ολίγων αποστράτων αξιωματικών», αποκρύβοντας το μέγεθος του κινήματος, που το γνώριζε πολύ καλά. Σε ηρωική μορφή του Κινήματος του Ναυτικού αναδείχτηκε ο απόστρατος ταγματάρχης Σπύρος Μουστακλής, ο οποίος βασανίστηκε απάνθρωπα στα μπουντρούμια του ΕΑΤ-ΕΣΑ για 47 ημέρες και έμεινε ανάπηρος.

Το σύνολο των συλληφθέντων στο Κίνημα του Ναυτικού ήταν 79 άτομα. Από αυτούς, οι 63 ήταν του Ναυτικού (60 εν ενεργεία και τρεις απόστρατοι), πέντε του Στρατού (τρεις απόστρατοι και δύο εν ενεργεία), πέντε της Αεροπορίας (εν ενεργεία) και έξι ιδιώτες. Όλοι τους αφέθηκαν ελεύθεροι έως τις 27 Αυγούστου 1973 και κανείς τους δεν οδηγήθηκε σε δίκη, αφού έλαβαν αμνηστία. Δεν συνέφερε τη Χούντα να αντιπαρατεθεί με έναν ολόκληρο Κλάδο των Ενόπλων Δυνάμεων.

Η αυτομόληση του «Βέλους»

Στις 25 Μαΐου 1973, το πολεμικό πλοίο «Βέλος», με κυβερνήτη τον Νίκο Παππά, έναν από τους πρωτεργάτες του κινήματος, αποχώρησε από την άσκηση του ΝΑΤΟ, που διεξαγόταν στα ανοικτά της Σαρδηνίας και κατέπλευσε στο Φιουμιτσίνο της Ιταλίας, όπου κυβερνήτης και πλήρωμα ζήτησαν πολιτικό άσυλο, ρίχνοντας με αυτό τον τρόπο την αυλαία του Κινήματος του Ναυτικού. Η ενέργειά του αυτή έλαβε μεγάλη δημοσιότητα διεθνώς και κατέδειξε ότι η αντίθεση στη Δικτατορία ήταν μεγάλη και μέσα στο στράτευμα.

Η μαρτυρία του Νίκου Παππά

Ο Νίκος Παππάς, σε συνέντευξή του στο Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα το 2006, είχε δηλώσει: «Το 1973 είχαμε προχωρήσει μπορώ να σας πω σε πλήρη μύηση όλων των μαχίμων μονάδων του στόλου. Οι μυημένοι αξιωματικοί υπερέβαιναν τους 120 τουλάχιστον και μάλιστα όχι αξιωματικοί έτσι της σειράς, ήτανε όλοι Κυβερνήτες, Ύπαρχοι, Α Μηχανικοί και Αξιωματικοί Πυροβολικού και λοιπά και λοιπά. Μεγάλοι αξιωματικοί οι οποίοι είχαν τα πλοία στα χέρια τους. Είχαν τις θέσεις κλειδιά δηλαδή. Ναι, τις θέσεις κλειδιά».

«Το επιτελικό σχέδιο ήτανε να φύγουμε από το Ναύσταθμο το οποίον ήταν και η δυσκολότερη φάση, γιατί αυτό είχε επαναληφθεί και στις 13 Δεκεμβρίου με το κίνημα του Κωνσταντίνου. Είναι δύσκολο σημείο να φύγουν τα καράβια από τον Ναύσταθμο και να βγουν έξω στο ανοιχτό πέλαγος. Τότε, στις 13 Δεκεμβρίου, εγώ ήμουν Κυβερνήτης στον Λέοντα, στον από πάνω από το Ναύσταθμο – τον απάνω γιατί στην Κρήτη τότε ο στόλος είχε χωριστεί στα δύο, και υπήρχε ο στόλος του Κρητικού Πελάγους και ο στόλος του Αιγαίου.

Τα μισά καράβια ήτανε κάτω τα οποία φύγανε με τον Ναύαρχο Ροζάκη και έπλευσαν προς Θεσσαλονίκη. Από τον πάνω Ναύσταθμο έφυγε μόνον ο αείμνηστος τότε Πλοίαρχος Μουρίκης με τα αρματαγωγά και εγώ με τον Λέοντα. Τα άλλα καράβια δεν φύγανε από το Ναύσταθμο πάνω, δεν μπόρεσαν να φύγουνε, τους κρατήσανε πίσω», είχε σημειώσει, ανάμεσα σε άλλα, ο Νίκος Παππάς.

«Να έχουμε και πάλι δημοκρατική κυβέρνηση»

Στη συνέχεια είχε τονίσει ότι: «Το σχέδιο, λοιπόν, ήταν να φύγουμε όλα τα καράβια όσα ήτανε στο Ναύσταθμο, να κατευθυνθούμε προς τη Σύρο και τα άλλα καράβια τα οποία ήσαν σε διασπορά ή οπουδήποτε σε ασκήσεις θα ερχόντουσαν εκεί. Εκεί θα ορκίζαμε μία Κυβέρνηση ας πούμε Σύρου, υποθέταμε ότι θα ερχότανε ο Καραμανλής εκεί, θα πιέζαμε την Κυβέρνηση – βεβαίως όχι να τους εκτελέσουμε – τουλάχιστον δια διαπραγματεύσεων να παραδώσουνε την Κυβέρνηση και να προκηρυχθούνε σύντομα ελεύθερες εκλογές, και λοιπά, και να έχουμε πάλι δημοκρατική Κυβέρνηση. Αυτό ήταν το σχέδιό μου».

Πολιτική η επιτυχία του Κινήματος

Το Κίνημα του Ναυτικού μπορεί να απέτυχε οργανωτικά, αλλά πέτυχε πολιτικά. Διότι έκανε φανερό ότι η Χούντα των Συνταγματαρχών κλονίζεται στη βάση της, που ήταν οι Ένοπλες Δυνάμεις.

Το καθεστώς Παπαδόπουλου προσπάθησε στη συνέχεια να δείξει ένα «φιλελεύθερο» πρόσωπο, αλλά μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου που διέλυσε στην πράξη αυτό το προσωπείο, ανετράπη από τους σκληροπυρηνικούς στρατιωτικούς του Δημήτριου Ιωαννίδη που βρισκόταν στην κεφαλή του καθεστώτος μέχρι την πτώση της το 1974.