Ζαν-Λυκ Γκοντάρ: Ένα ντοκιμαντέρ για τη συναρπαστικά αντιδραστική προσωπικότητα του Γάλλου σκηνοθέτη

Ένα από τα μεγάλα παράδοξα του Ζαν-Λυκ Γκοντάρ είναι ότι ήταν ένας ριζοσπάστης, ένας περιθωριακός, ένας σκηνοθέτης που φύλαγε την αγνότητά του και κοίταζε πάντα με καχυποψία το «σύστημα», ενώ, παράλληλα, επειδή η φύση της κινηματογραφικής δημιουργίας απαιτεί πολλά χρήματα, συνδέεται αυτομάτως με εμβληματική δύναμη.

Ο Γκοντάρ ήταν ένας outsider που ήταν επίσης ένας insider, ένας ποιητής του κινηματογράφου που έκανε τον εαυτό του διάσημο- ένας καλλιτέχνης που γεφύρωσε το εξαιρετικό, παλαιομοδίτικο ήθος του κινηματογράφου με τις απαγορευτικές επιταγές της πρωτοπορίας.

Η ταινία που δε θα υπάρξει ποτέ

Όλη αυτή η αντίφαση είναι σε πλήρη απεικόνιση, με ένα πλούσιο είδος απήχησης, στο «Godard par Godard», ένα ωριαίο ντοκιμαντέρ, σε σενάριο του Frédéric Bonnaud και σκηνοθεσία της Florence Platarets, που παρουσιάστηκε στο Φεστιβάλ Καννών ως φόρος τιμής στον Γκοντάρ, οκτώ μήνες μετά τον θάνατό του, στις 13 Σεπτεμβρίου 2022.

Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε μαζί με την τελευταία ταινία του Γκοντάρ, το 20λεπτο «Τρέιλερ της ταινίας που δεν θα υπάρξει ποτέ: «Ψεύτικοι πόλεμοι»».

Όλα αυτά ακούγονται σαν μια από εκείνες τις ειδικές εκδηλώσεις που γίνονται μόνο στις Κάννες, αλλά στην περίπτωση αυτή δεν ισχύει: Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που προορίζεται να το δει ο κόσμος και με λίγη τύχη θα διανεμηθεί με αυτόν τον τρόπο. Είναι ένα αφιέρωμα που μας καλεί να ανατρέξουμε, με τρυφερή γοητεία, σε όλο το σινεμά που μας χάρισε ο Γκοντάρ και στο ποιος πραγματικά ήταν.

Δείτε το τρέιλερ 

Ο άνθρωπος που άλλαξε τον κινηματογράφο

Το 1960, όταν κυκλοφόρησε το «Με Κομμένη την Ανάσα», τη ζωηρά εξεγερμένη μεταμοντέρνα γκανγκστερική ταινία που ο Φρανσουά Τρυφό, σε ένα από τα πολλά επιλεγμένα αποσπάσματα του ντοκιμαντέρ, χαιρετίζει ως την καλύτερη πρώτη ταινία που έγινε ποτέ (μαζί με τον «Πολίτη Κέιν»), ο Γκοντάρ εκτοξεύτηκε στη φωτεινή ποπ-κουλτούρα της νέας κινηματογραφικής επανάστασης. Και ο ίδιος θα γινόταν τόσο μέρος αυτής όσο και οι ταινίες του.

Ο Γκοντάρ, ο οποίος από νωρίς φλέρταρε με το να γίνει ηθοποιός, ήξερε πώς να παίζει το ρόλο του εαυτού του. Για χρόνια έδινε εκατοντάδες συνεντεύξεις, καθισμένος μπροστά στην κάμερα «σαν ο όμορφος, κατσουφιασμένος σταρ της τέχνης που ήταν».

Το ντοκιμαντέρ «Godard par Godard» συγκεντρώνει μια εξαιρετική σειρά από αρχειακό υλικό που ακόμη και οι περισσότεροι θαυμαστές του Γκοντάρ πιθανώς δεν έχουν δει ποτέ: Σκηνές που τον δείχνουν να περιπλανιέται στους δρόμους και τα καφενεία του Παρισιού με ένα τσιγάρο στο χέρι, καθώς και μια πληθώρα τηλεοπτικών συνεντεύξεων στις οποίες παρουσιάζεται με αυτόν τον ευγενικό και αυστηρό τρόπο – τα σκούρα γυαλιά που δεν έβγαζε ποτέ, η λεπτή ομορφιά που αναδεικνύεται από το χωρισμένο πηγούνι, η αλάνθαστη φωνή (τόσο ήρεμη αλλά με μια υποψία τρόμου μέσα της, μια γκρίνια πάθους), τα κομψά σακάκια, και το πονηρό χαμόγελο που άρχισε να παγώνει γύρω στο 1966, όταν έγινε πιο ακραίος στον ένθερμο εννοιολογικό ριζοσπαστισμό του -«πρέπει να καταστρέψω τον κινηματογράφο για να τον σώσω»-, ενώ άρχισε να δείχνει σκυθρωπός και λίγο απελπισμένος, σαν παράνομος που τρέχει να ξεφύγει.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Jean-Luc Godard Film (@jean_luc_godard_film)

Ο Μάης του ‘68

Υπάρχει σπουδαίο υλικό από το Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Καννών το 1968, όταν ο Τρυφώ και ο Γκοντάρ, φωνάζοντας τους δημοσιογράφους καθώς οι δυο τους δέσποζαν στο προσκήνιο, επέμεναν ότι το ίδιο το φεστιβάλ έπρεπε να κλείσει σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους Γάλλους εργάτες και φοιτητές που είχαν ενωθεί για να δημιουργήσουν τη μυθική στιγμή που είναι γνωστή ως Μάης του ’68.

Ο Μάης του ’68 μεταμόρφωσε τον Γκοντάρ, φέρνοντάς τον στην πρώτη γραμμή μιας ριζοσπαστικής αναταραχής του κινηματογράφου και της κοινωνίας.

Το «Godard par Godard» είναι δομημένο γύρω από μια χρονολογική παρουσίαση των ταινιών του Γάλλου σκηνοθέτη. Δεν υπάρχουν συνεντεύξεις με ομιλητές, εκτός από αυτά που βλέπουμε στα παλιά ασπρόμαυρα αποσπάσματα – ή, δεκαετίες αργότερα, τον Γκοντάρ στο «The Dick Cavett Show».

Αλλά στην περίπτωση κάθε ταινίας, από το «Με Κομμένη την Ανάσα» έως το «Η Κυρία Θέλει Έρωτα», η ταινία δημιουργεί μια ζωντανή εικόνα της κατάστασης στην οποία βρισκόταν ο Γκοντάρ όταν γύριζε την κάθε ταινία. Το επίτευγμα της Florence Platarets είναι ότι αναγάγει μια στιγμιαία φιλμογραφία σε πνευματική βιογραφία.

Η ταινία ξεχειλίζει από φρέσκες λεπτομέρειες

Όλοι ξέρουμε για το «Με Κομμένη την Ανάσα» και το jump cut, αλλά το ντοκιμαντέρ «Godard par Godard» σου δίνει την αίσθηση του πώς η ταινία αυτοσχεδιάστηκε και πώς ο Γκοντάρ χρησιμοποίησε κάθε τεχνική – ευρυγώνια κοντινά πλάνα, πλάνα παρακολούθησης με το χέρι – που δεν έπρεπε να χρησιμοποιήσει. Μέσα σε μια νύχτα, αντικατέστησε τις αυστηρές αρχές του κινηματογράφου με κάτι ελεύθερο.

Αλλά ο Γκοντάρ είχε τους δικούς του περιορισμούς. Υπάρχει μια συνέντευξη με την Άννα Καρίνα, όταν ήταν παντρεμένοι σύντροφοι στην τέχνη και τη ζωή, στην οποία μιλάει για το πώς δεν μπορούσε να αλλάξει ούτε λέξη από τα σενάρια του Ζαν-Λυκ, αν και λέει ότι δούλευε με τους ηθοποιούς του τόσο στενά που γίνονταν ένα.

Ο Γκοντάρ μιλάει για το πώς οι γυμνές σκηνές της Μπριζίτ Μπαρντό στην «Περιφρόνηση» έγιναν για να ικανοποιήσουν τον Αμερικανό διανομέα της ταινίας (αλλά ο Γκοντάρ μετέτρεψε την εκμετάλλευση σε τέχνη) και περιγράφει πώς όλη του η παρόρμηση ήταν να συγχωνεύσει το ντοκιμαντέρ με τη μυθοπλασία. Τον βλέπουμε να δίνει συνέντευξη στην παραλία των Καννών, μιλώντας για το πόσο πολύ μισεί τα πλάνα με ζουμ.

Υπάρχει ένα σημείο στη δεκαετία του ’60 όπου ο Γκοντάρ άρχισε να κάνει ό,τι έκανε και ο Ντύλαν: Να χρησιμοποιεί τις χαζές ερωτήσεις του Τύπου για να μετατρέψει τις απαντήσεις του σε performance art. Έλεγε: «Είστε όλοι μέρος του συστήματος. Εγώ δεν είμαι».

Και δεν ήταν, είχε αφήσει το σύστημα πίσω του. Αλλά το σύστημα άφησε και αυτόν πίσω.

Καθώς μεγαλώνει στη μέση ηλικία, μπορείτε να τον δείτε να περνάει από τα πέντε στάδια της αποξένωσης, μέχρι να βγει από την άλλη πλευρά. Εμφανιζόμενος στην εκπομπή του Cavett για να προωθήσει την επιστροφή του, με την ταινία του 1980 με τίτλο «Slow Motion» (κυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες ως «Every Man for Himself»), είναι στην πραγματικότητα αρκετά ευδιάθετος. Απορρίπτει την ιδέα ότι απομακρύνθηκε, αλλά λέει ότι δεν έχει πλέον καμία αγωνία.

Ο Γκοντάρ ήταν πάντα ένα μυστήριο, ένας καλλιτέχνης τόσο μπερδεμένος και ισχυρός που σφυρηλάτησε την ίδια την ψυχή του σύγχρονου κινηματογράφου. Τι σήμαιναν όλα αυτά για τα οποία μιλάει στο ντοκιμαντέρ; Μόνο ο Γκοντάρ ξέρει.

*Με στοιχεία από variety.com