Υπάρχει ο μύθος ότι οι Έλληνες αριστεροί είναι φοβερά διαβασμένοι και ενημερωμένοι άνθρωποι-πολίτες, ιδίως δε στα σοβαρά ζητήματα της εποχής θεωρούνται εξαιρετικά εμβριθείς γνώστες των προβλημάτων και των πιθανών λύσεών τους. Επειδή έχω ως χόμπυ να κρατάω παλιούς λογαριασμούς αντιστοιχίας γνώσεων και φήμης υποτίθεται σοβαρών προσώπων που είτε είναι επαγγελματικά στελέχη στους χώρους της Αριστεράς (…και της Οικολογίας) είτε συμμετέχουν στους ευρύτερους ηγετικούς κύκλους των συγκεκριμένων πολιτικών χώρων, ισχυρίζομαι ότι οι εμπεριστατωμένα διαβασμένοι και κυρίως οι μελετηροί και με τεκμηριωμένο λόγο ως προς τις αναλύσεις και τις προτάσεις τους, σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων της σύγχρονης προβληματικής του πολιτικού μας βίου, είναι τρομακτικά λίγοι. Αναμφίβολα, ο πλέον βαθύς γνώστης, επιδέξιος χρήστης και επίδοξος ανατροπέας των μεγάλων θεμάτων της εποχής του ήταν ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης.

Σχεδόν όλοι οι άλλοι τσιμπολογούσαν-ούν ή και τρώ(γα)νε από τα έτοιμα. Τουλάχιστον από εκείνα τα έτοιμα που μπορούσαν-ούν να καταλάβουν, μιας και το τεράστιο έλλειμμα σε γνώσεις λειτουργεί όπως η ύλη στο γυμνάσιο: δεν μπορείς να καταλάβεις τα επόμενα εάν δεν έχεις διδαχθεί και κατανοήσει τα προηγούμενα.

Για τον Μιχάλη μπορώ εύκολα να επιμεληθώ ένα βιβλίο και ίσως το κάνω. Όχι βιογραφικό βιβλίο ούτε κολακευτικό. Αλλά βιβλιογραφικό. Διότι ούτε μία ούτε δύο είναι οι νέες, προωθημένες –τόσο στον καιρό τους όσο και σήμερα– και δυνατές ιδέες και προτάσεις που έφερε ο Μιχάλης στη δημόσια συζήτηση. Μιλάμε για δεκάδες σκέψεις-τομές, που είτε τις πέταξαν αμέσως κάτω από το τραπέζι οι έχοντες τα κουμπιά της κονσόλας της διαμόρφωσης της ατζέντας στην άθλια ελληνική συζήτηση, όλοι, δεξιοί, πασόκοι και «βαθείς» αριστεροί, είτε δεν μπόρεσε ο workaholic Μιχάλης να τις αναδείξει στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής συζήτησης, εκεί όπου σοβαρές σκέψεις είχαν και έχουν πάντοτε πολύ καλύτερες δυνατότητες ανάδειξης. Δεν μπόρεσε λόγω έλλειψης χρόνου, μιας και η ανάπτυξη εκπληκτικών προτάσεων, όπως η πολύ σοβαρή δουλειά που έκανε ως ευρωβουλευτής για το πρασίνισμα τής υπό συζήτηση το 1997-1998 συνθήκης του Άμστερνταμ, απαιτούσε πολλή δουλειά ζύμωσης και
άσκησης πειθούς σε ευρωβουλευτές άλλων κρατών, ώστε να σχηματισθεί το κάθε φορά ισχυρό ρεύμα πίεσης των opinion leaders που χρειαζόταν για να περάσουν τα ρηξικέλευθα που συνεχώς συνελάμβανε και προωθούσε ο Μιχάλης.

Πού να βρεθεί χρόνος όμως; Όταν ο φίλος μας δούλευε επί 15 χρόνια ως υποκατάστατο του υπουργείου Περιβάλλοντος που δεν είχαμε, με τις εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες ερωτήσεις καταγγελίας της Ελλάδας στο ΕΚ για μεγάλα και μικρά περιβαλλοντικά θέματα της χώρας, με στόχο να βγαίνουν σχετικές αποφάσεις του ΕΚ και αυστηρές ανακοινώσεις της Κομισιόν, στο πνεύμα «ναι, κε Παπαγιαννάκη, έχετε δίκιο, καταβαραθρώνεται το κοινοτικό περιβαλλοντικό δίκαιο στην περίπτωση του τάδε οικοτόπου και καλούμε την ελληνική κυβέρνηση να πάρει θέση»;

Έχοντας διαβάσει τις μικρόψυχες ανακοινώσεις των πολιτικών φορέων για τον θάνατο του Μιχάλη, θα αναφέρω και κάτι ακόμη, επειδή έτσι είναι: Ο Μιχάλης υπήρξε και υποκατάστατο της πολιτικής οικολογίας στην Ελλάδα, επί τουλάχιστον μία δεκαετία.

Τον γνώρισα το 1991, σε μια από τις συναντήσεις που γίνονταν ακόμη τότε σε σπίτια αριστερών, σε ένα δείπνο της φίλης Α.Λ. Πριν τη συνάντηση ήμουν επιφυλακτικός, πολλοί φίλοι, αριστεροί και οικολόγοι, μου είχαν πει: «Πρόσεχε, είναι δεξιός». Πρόσεξα λοιπόν, αλλά έμεινα κατάπληκτος με τον άνθρωπο που γνώρισα, έναν φυσικό ηγέτη της Αριστεράς και της Οικολογίας, που επί 4 ώρες δεν είπε ούτε μία ανακρίβεια, δεν κολάκεψε κανένα αίσθημα, δεν παρέλειπε να υποσημειώνει τις παραπομπές του, δεν χρησιμοποίησε ούτε μία λέξη ξύλινη και δεν είχε ίχνος αλαζονείας με την ομήγυρη, κυρίως νέων επιστημόνων που είχαμε βρεθεί στο εν λόγω συμβάν. Το μυστήριο είναι ότι έτσι, όπως τον γνώρισα την πρώτη φορά, ήταν πάντα, ίδιος.

Συμμετείχα τότε στους Οικολόγους Εναλλακτικούς, έβλεπα, το έβλεπαν και άλλοι, ότι το καράβι θα μπατάριζε σύντομα. Άρχισα να παρακολουθώ συστηματικά και από κοντά την δουλειά του Μιχάλη, εντυπωσιάστηκα.

Κάποια στιγμή άρχισε να αρθρογραφεί στη «Νέα Οικολογία». Ο Μιχάλης Μοδινός, δεινός editor και άριστος γνώστης και χειριστής της γλώσσας και του λόγου, άφηνε το χειρόγραφο του Μιχάλη αδιόρθωτο. Μα καλά, έλεγα μέσα μου, τίποτε δεν βρήκε προς διόρθωση; Και με την αλαζονεία της νεότητας έριχνα και εγώ μια ματιά για να βρω κάτι. Αποτέλεσμα; Όχι μόνο διαπίστωνα κάθε μήνα ότι ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης ήταν εκτός του προφορικού και άριστος χειριστής και χρήστης και του γραπτού λόγου, αλλά επιπλέον άρχισα να μαθαίνω περισσότερα και να βελτιώνω τα δικά μου γραπτά. Για να μην αδικήσω όμως κανέναν, μιας και το κουβέντιασα το θέμα, οι κορυφαίοι ως παραδείγματα-μοντέλα γραφής για μένα ήταν, χωρίς σειρά αξιολόγησης, ο Μιχάλης Μοδινός, ο Λεωνίδας Λουλούδης, ο Γιάννης Σχίζας και φυσικά ο Άγγελος Ελεφάντης (το αν εντέλει δεν έμαθα και πολλά από τους σπουδαίους αυτούς γραφιάδες, μάλλον δεν είναι δική τους ευθύνη).

Στα επόμενα χρόνια συνεργάσθηκα και δούλεψα μαζί του, σε πολλά επίπεδα, κάνοντας τρέχουσα πολιτική, λόμπυ για περιβαλλοντικά θέματα, θεωρητική συζήτηση, εξειδικεύοντας περιβαλλοντικές πολιτικές. Πολλά από τα κεφάλαια αυτής της στενής σχέσης ανήκουν στις σελίδες της μεταπολιτευτικής μας ιστορίας και στα προσεχή απομνημονεύματά μου, αν κατορθώσω να γεράσω και κυρίως αν μπορέσω να τα γράψω.


*Απόσπασμα από άρθρο του Γιάννη Σακιώτη (συγγραφέα, ερευνητή και αρθρογράφου επί οικολογικών θεμάτων και ζητημάτων περιβαλλοντικής πολιτικής) για τον Μιχάλη Παπαγιαννάκη. Είχε συμπεριληφθεί στο αφιέρωμα που είχε κάνει στον προσφάτως εκλιπόντα τότε Παπαγιαννάκη η μηνιαία έκδοση της Αυγής της Κυριακής «Δαίμων της Οικολογίας» (τεύχος 95, Ιούλιος-Αύγουστος 2009).

Ο κρητικής καταγωγής αλλά γεννημένος στην Καλαμάτα Μιχάλης Παπαγιαννάκης, αείμνηστος πολιτικός και πανεπιστημιακός δάσκαλος, έφυγε από τη ζωή στις 26 Μαΐου 2009, σε ηλικία 68 ετών, έπειτα από άνιση μάχη με την επάρατη νόσο.

Headlines