Τι έχει να πει ο Μαρξ για το σημερινό χάος – Από την Τεχνητή Νοημοσύνη μέχρι την άνοδο της Κίνας

Κάθε βήμα μπροστά κρύβει ένα βλέμμα πίσω. Η γενιά των millennials, αυτοί που γεννήθηκαν μετά το 1980 μέχρι το 2000, οι πρώτοι high tech εργαζόμενοι που άλλαξαν το παιχνίδι όπως είχε διαμορφωθεί μέχρι τότε, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν στη συνέχεια και τις μεγαλύτερες προκλήσεις.

Στην προσπάθεια τους να καταλάβουν όσα φοβερά και τρομερά συνέβαιναν γύρω τους σε οικονομικό επίπεδο, με απώτερο στόχο την επιβίωση τους, επέστρεψαν στον Καρλ Μαρξ και στο σπουδαίο κείμενο του, Das Capital (το Κεφάλαιο 1867).

Ακριβώς αυτό πιστοποιεί το περιοδικό Foreign Policy, γράφοντας ότι πολλά αριστερά λαϊκίστικά κινήματα, που αναδύθηκαν στον δυτικό κόσμο μετά την παγκόσμια ύφεση του 2008, όπως είναι το Occupy Wall Street, βούτηξαν στο διάσημο έργο του Γερμανού θεωρητικού του 19ου αιώνα και τις αναζητήσεις του για τις υφέσεις που επαναλαμβάνονται σε όλους τους οικονομικούς κύκλους.

Η οικονομική στενότητα που αντιμετώπισε η γενιά της χιλιετίας μετά το 2008, και οι γνώσεις που παρείχε ο Μαρξ, βοήθησαν να μετατοπιστεί μεγάλο μέρος της σύγχρονης αριστεράς από την πάλαι ποτέ μοντέρνα μεταμοντέρνα γλωσσική θεωρία που είχε κυριαρχήσει στον ακαδημαϊκό χώρο των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1990.

Βιοτικό επίπεδο και ανεργία

Η ανάγκη εξήγησης της πτώσης του βιοτικού επιπέδου και της ανεργίας είχε προτεραιότητα έναντι της ανάλυσης της περίπλοκης γαλλικής θεωρίας. Αυτή η υλιστική στάση βρήκε τον δρόμο της σε πολιτικά κινήματα, συμπεριλαμβανομένων των εκστρατειών του Τζέρεμι Κόρμπιν και του Μπέρνι Σάντερς στη Βρετανία και τις ΗΠΑ, αντίστοιχα, και τα νέα κόμματα της ηπειρωτικής Ευρώπης όπως ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα, οι PODEMOS στην Ισπανία και το La France Insoumise στη Γαλλία.

Το 2019 και το 2020 έφεραν εκλογική ήττα για τα περισσότερα από τα παραπάνω πολιτικά σχέδια και έσβησαν τις ελπίδες των αριστερών ακτιβιστών στη γενιά των millennials που εκπαιδεύτηκαν στο Κεφάλαιο. Αυτή η ήττα όμως ήρθε ακριβώς την κατάλληλη στιγμή για να αγκαλιάσει η επόμενη γενιά τον δικό της Μαρξ.

Για πολλούς αναλυτές, ο αριστερός λαϊκισμός των millennials δεν μπόρεσε να κατανοήσει την αυξανόμενη κοινωνική εξατομίκευση που καθοδηγείται από την τεχνολογία, να αντιληφθεί πλήρως την μετακίνηση προς έναν νέο πολυπολικό άξονα που περιστρέφεται γύρω από τις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας ή να μιλήσει πειστικά για τις απειλές που προκύπτουν από τον ρομποτικό αυτοματισμό και την οικολογική κατάρρευση.

Δεν είναι ότι ο Μαρξ δεν μπορεί να βοηθήσει τη νέα γενιά μετά την COVID-19 να κατανοήσει τις δικές της μορφές επιτάχυνσης της κοινωνικής, οικονομικής και φυσικής εξάρθρωσης. H Γενιά Ζ όμως, γράφει το αμερικανικό περιοδικό, θα ήταν σοφό να ανταλλάξει το Κεφάλαιο του Μαρξ με το παραμελημένο Grundrisse του.

Και τώρα έχει στη διάθεσή του έναν χρήσιμο νέο οδηγό, το βιβλίο «A Companion to Marx’s Grundrisse» του Ντέιβιντ Χάρβεϊ.

Η πολιτική κατάσταση του σήμερα

Ο Χάρβεϊ, ένας μειλίχιος 87χρονος Βρετανός καθηγητής, που εργάζεται στο πανεπιστήμιο City της Νέας Υόρκης, επηρέασε επίσης σε μεγάλο βαθμό την αγκίστρωση των «επιζώντων» μετά το 2008 με τον Μαρξ. Ο οδηγός του για το Κεφάλαιο, που δημοσιεύτηκε το 2010, ήταν απίστευτα δημοφιλής, παρότι δεν ήταν κάτι ιδιαίτερο.

Μάλιστα, το πρώτο επεισόδιο της σειράς του Χάρβεϊ στο YouTube με τίτλο «Reading Marx’s Capital Vol I», που κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά, έχει σχεδόν 1 εκατομμύριο προβολές.

Ακριβώς όπως το Κεφάλαιο παρείχε προσανατολισμό μεσούσης της Μεγάλης Ύφεσης, οι βάσεις κριτικής και πολιτικής οικονομίας Grundrisse του Μαρξ -και η ερμηνεία του από τον Χάρβεϊ- θα μπορούσε να είναι ένας απαραίτητος οδηγός για την πλοήγηση στην πολιτική κατάσταση του σήμερα, ειδικά όσον αφορά το ερώτημα της αντιμετώπισης της ταχέως αναπτυσσόμενη Τεχνητής Νοημοσύνης και της συνεχιζόμενης, φαινομενικά αδυσώπητης ανόδου της Κίνας.

Just as «Das Kapital" provided orientation amid the Great Recession, the "Grundrisse" is an indispensable guide to navigating today’s multipolar world, Samuel McIlhagga writes.https://t.co/OZdaKQQDzF

— Foreign Policy (@ForeignPolicy) May 28, 2023

Το Grundrisse είναι μια συλλογή από τα αδημοσίευτα σημειωματάρια του Μαρξ που καλύπτουν ολόκληρη την κριτική του για την κλασική πολιτική οικονομία. Είναι πιο χαλαρό και περισσότερο χαοτικό σε μορφή από το Κεφάλαιο και καλύπτει περισσότερο έδαφος, λαμβάνοντας υπόψη την τέχνη, την αρχαία ιστορία, τη γεωγραφία και την τεχνολογία, καθώς επίσης και τα αναμενόμενα οικονομικά θέματα, όπως είναι οι σχέσεις μεταξύ παραγωγής, διανομής, ανταλλαγής και κατανάλωσης στον βιομηχανικό καπιταλισμό του 19ου αιώνα.

Το δίχως άλλο η πιο προφητική έκθεση του Μαρξ στο Grundrisse είναι αυτό που συχνά αποκαλείται «Fragment on Machines». Αυτή η ενότητα, στα μισά του κειμένου, καθορίζει πώς η καπιταλιστική επένδυση σε σύνθετους παραγωγικούς μηχανισμούς θα αλλάξει ριζικά την ανθρώπινη υποκειμενικότητα – εν ολίγοις, μετατρέποντας τη σχέση των ανθρώπων με τα εργαλεία τους από σχέση κυριαρχίας σε υποταγή και αποξένωση. (Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τη διαφορά μεταξύ ενός παραδοσιακού ξυλουργού και ενός εργάτη σε ένα μεγάλο εργοστάσιο επίπλων.)

Στο Grundrisse, ο Μαρξ μοιράζεται τον οπτιμισμό της Silicon Valley σχετικά με τις δυνατότητες ταχείας τεχνολογικής αλλαγής, αλλά είναι επίσης πολύ πιο δύσπιστος για τις βραχυπρόθεσμες ανεξέλεγκτες επιπτώσεις που θα έχουν οι μηχανές στους ανθρώπους.

Εργασία και μηχανές

Ο Μαρξ είδε την άνοδο των αυτοκατευθυνόμενων μηχανών στην παραγωγή ως αναπόφευκτη εξέλιξη που θα αποξένωνε τη συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού από την εργασία του, επιχειρηματολογώντας συγκεκριμένα στο Grundrisse, ότι η εργασία θα εμφανιζόταν «υπαγόμενη στη συνολική διαδικασία της ίδιας της μηχανής… της οποίας η ενότητα δεν υπάρχει στους ζωντανούς εργάτες, αλλά μάλλον στις ζωντανές μηχανές, που έρχονται αντιμέτωπες με τις ατομικές, ασήμαντες πράξεις της ως πανίσχυρος οργανισμός».

Σε πολλά μέρη του δυτικού κόσμου, έχουν πραγματοποιηθεί σωρεία απολύσεων λόγω των τεχνολογικών αλλαγών. Αν και η ανεργία είναι σήμερα χαμηλή στις ΗΠΑ, οι πρώην εξειδικευμένοι υπάλληλοι στην αυτοκινητοβιομηχανία και τα εργοστάσια χάλυβα είναι πλέον άνεργοι ή έχουν υποχρεωθεί να εργάζονται σε κακοπληρωμένες θέσεις παροχής υπηρεσιών.

Οι προβλέψεις του Μαρξ για τις μηχανές έχουν αποδειχθεί πιο ακριβείς από εκείνες άλλων θεωρητικών όπως ο φιλελεύθερος οικονομολόγος Τζων Μέυναρντ Κέυνς, ο οποίος προέβλεψε στο Economic Possibilities for Our Grandchildren (1930) ότι οι μηχανές θα μείωναν μαθηματικά τον χρόνο εργασίας και θα αύξαναν τον ελεύθερο χρόνο.

Για τον Μαρξ, που το πιο σημαντικό είναι ότι δεν ήταν κατά της εργασίας, οι μηχανές έπρεπε να χρησιμοποιούνται για να μειώσουν τον υποχρεωτικό χρόνο της για να απελευθερωθούν οι άνθρωποι και να κυνηγήσουν ανώτερες μορφές της.

Πίστευε ότι οι μηχανές πρέπει να είναι εργαλεία, που θα ελέγχονται δημιουργικά από τους ανθρώπους, και όχι συστήματα που θα έκαναν το αντίθετο. Είχε εξάλλου την ελπίδα ότι η πρόοδος θα επέτρεπε στους ανθρώπους να αξιοποιήσουν αυτά τα εργαλεία για την απελευθέρωση τους.

Η Κίνα και το μέλλον του κόσμου

Με δεδομένο ότι το τεχνολογικό τέλμα βοήθησε στην κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Κίνα σήμερα επενδύει στην μετατροπής της σε ερευνητική και αναπτυξιακή δύναμη.

Όπως σημειώνει ο Χάρβεϊ πηγαίνοντας τη συλλογιστική του ένα βήμα παραπάνω στην αυξανόμενη δύναμη της Κίνας, τις τρέχουσες προκλήσεις όπως είναι η κλιματική κρίση και στις απειλές του αύριο: «ο Μαρξ για το μεγαλύτερο μέρος της ενεργούς πνευματικής ζωής του, ένιωθε … ότι η μελέτη του βρετανικού βιομηχανικού καπιταλισμού έδειχνε στον υπόλοιπο κόσμο μια εικόνα του δικού του μέλλοντος….

Όμως, προς το τέλος της ζωής του, άρχισε να αναρωτιέται αν αυτό το τεκμήριο ήταν δικαιολογημένο…. Το αν η εικόνα του δικού μας μέλλοντος βρίσκεται τώρα στην Κίνα ή όχι είναι επομένως μια ενδιαφέρουσα σύγχρονη εκδοχή αυτού του ερωτήματος, που παραμένει ανοιχτή προς συζήτηση»…