Αντιδικίες για τη γονική μέριμνα και το συμφέρον του ανήλικου τέκνου

Μια εξαιρετικά συνήθης στην κοινή νομική πρακτική αντιδικία εντοπίζεται στο χώρο του οικογενειακού δικαίου και πιο συγκεκριμένα στη διεκδίκηση από τους γονείς της αποκλειστικής επιμέλειας του ανήλικου τέκνου καθώς και στα ποικίλα ζητήματα διατροφής που προκύπτουν επί διακοπής της έγγαμης συμβίωσης των γονέων. Με την παραπάνω -εξαιρετικής πρακτικής σημασίας- περίπτωση εγείρονται τα εξής ζητήματα: πώς θα κινηθεί το επιληφθέν δικαστήριο στη συλλογιστική του πορεία αφενός και με ποιον τρόπο αφετέρου ο ν. 4800/2021 περί «Μεταρρυθμίσεων αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου και λοιπές επείγουσες διατάξεις» έχει αλλάξει τα δεδομένα;

Πρώτα απ’ όλα είναι κρίσιμο να τονιστεί ότι ο ν. 4800/2021 αντικατέστησε και τροποποίησε μια σειρά από διατάξεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων, ιδίως δε ιδιαίτερα επιδραστικός και καινοτόμος υπήρξε στα θέματα της γονικής μέριμνας των ανήλικων τέκνων, εναρμονίζοντας τις διατάξεις του ΑΚ με τις οικείες συνταγματικές προβλέψεις για την ισότητα των φύλων και την προστασία της παιδικής ηλικίας αντίστοιχα. Θεμελιώδης στόχος του νομοθετήματος, όπως διακηρύσσεται και στο Κεφάλαιο Α, είναι «η εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου διά της ενεργού παρουσίας και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού.

Οι διατάξεις του ερμηνεύονται και εφαρμόζονται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, που δεσμεύουν τη Χώρα, ιδίως με τη Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού, που κυρώθηκε με τον ν. 2101/1992 και τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης), που κυρώθηκε με τον ν. 4531/2018».

Σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 1485, 1486, 1489 και 1493 ΑΚ, συνάγεται ότι οι γονείς, είτε υπάρχει μεταξύ τους γάμος και συμβιώνουν, είτε έχει διακοπεί η συμβίωση, είτε έχει εκδοθεί διαζύγιο, έχουν κοινή και ανάλογη με τις δυνάμεις τους υποχρέωση να διατρέφουν το ανήλικο τέκνο τους, ακόμη και εάν αυτό έχει περιουσία, της οποίας όμως τα εισοδήματα ή το προϊόν της εργασίας του ή άλλα τυχόν εισοδήματα του δεν αρκούν για τη διατροφή του. Το μέτρο της διατροφής προσδιορίζεται με βάση τις ανάγκες του δικαιούχου, όπως αυτές προκύπτουν από τις συνθήκες ζωής του και περιλαμβάνει τα αναγκαία για τη συντήρηση και εν γένει εκπαίδευση του έξοδα.

Ως συνθήκες ζωής νοούνται οι συγκεκριμένοι όροι διαβίωσης, που ποικίλουν ανάλογα με την ηλικία, τον τόπο κατοικίας, την ανάγκη επιτήρησης και εκπαίδευσης και την κατάσταση της υγείας του δικαιούχου, σε συνδυασμό με την περιουσιακή κατάσταση του υπόχρεου. Βέβαια, προκειμένου να καθοριστεί το ποσό της δικαιούμενης διατροφής, αξιολογούνται μια σειρά από κριτήρια, ιδίως δε τα εισοδήματα των γονέων από οποιαδήποτε οικονομική πηγή, πάντοτε σε συνάρτηση με τις ανάγκες του τέκνου.

Μάλιστα, ο γονέας που έχει την επιμέλεια του ανήλικου τέκνου μπορεί να συνυπολογίσει οτιδήποτε συνδέεται με την πραγματική διάθεση χρημάτων για τις ανάγκες του τέκνου, καθώς και την προσφορά προσωπικών υπηρεσιών για την περιποίηση και φροντίδα του, που είναι αποτιμητές σε χρήμα και άλλες παροχές σε είδος, που συνδέονται με τη συνοίκηση, η αποτίμηση των οποίων μπορεί να συνυπολογισθεί στην υποχρέωση του για τη διατροφή του.

Υπό τα παραπάνω δεδομένα, το δικαστήριο έχοντας στο επίκεντρο το συμφέρον του τέκνου, το οποίο εξυπηρετείται από την ουσιαστική συμμετοχή αμφότερων των γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του ανήλικου τέκνου θα κρίνει αν υπάρχει λόγος να παρεκκλίνει από τη διάταξη του άρθρου 1513 ΑΚ, και σε περίπτωση που ένας τέτοιος λόγος δεν συντρέχει, η επιμέλεια του ανήλικου τέκνου θα ανατεθεί από κοινού και εξίσου στους γονείς που αντιδικούν, με εξαίρεση μόνο εκείνες τις συνήθεις πράξεις επιμέλειας και πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα, τις οποίες μπορεί να επιχειρεί κάθε φορά μόνος του ο γονέας με τον οποίο θα διαμένει ταυτόχρονα κάθε φορά το τέκνο, ήτοι μόνο τις πράξεις καθημερινής φροντίδας, ενώ και κατά τα λοιπά η γονική μέριμνα θα ασκείται από κοινού από τους γονείς στο σύνολό της.

Η Σουζάνα Κλημεντίδη είναι δικηγόρος