Όταν κάποιες τολμηρές γυναίκες έγραψαν για τα ταξίδια τους τον 19ο αιώνα

Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά από εκδόσεις, ανθολογίες και ντοκιμαντέρ έχουν αναβιώσει τη μορφή της Αγγλίδας ταξιδιώτισσας του 19ου αιώνα. Στην οθόνη μπορούμε επίσης να δούμε τις ζωές τους προσαρμοσμένες σε νεοβικτωριανούς φανταστικούς χαρακτήρες.

Γενικά, οι πρωταγωνίστριες αυτές περιγράφονται ως «επαναστάτριες», «ατρόμητες», «φιλόδοξες», «γενναίες», «βασίλισσες» ή ακόμη και «περιπετειώδεις». Οι ζωές τους χρησιμεύουν ως έμπνευση για τους σημερινούς σεναριογράφους και καλλιτέχνες που, για κάποιο λόγο, είναι πρόθυμοι να μας δείξουν μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας των γυναικών. Για πολλούς, οι ιστορίες τους είναι εμπνευσμένες- για άλλους, σχεδόν απίθανες. Οι βικτοριανές γυναίκες δεν ήταν πολύ καταπιεσμένες;

Σε γενικές γραμμές, τα γραπτά αυτών των ταξιδιωτών αντικατοπτρίζουν τις εμπειρίες γυναικών συγγραφέων από διάφορα υπόβαθρα και κοινωνικές τάξεις, αν και τείνουν να απεικονίζουν τις εμπειρίες των πλουσίων. Αυτό οφείλεται στη διαθεσιμότητα αυτών των κειμένων και στο αποτύπωμα που άφησαν αυτές οι γυναίκες στα ιστοριογραφικά αρχεία και σε εμάς.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι ερμηνείες μας για τα ταξίδια και τις εμπειρίες τους μπορεί να επηρεάζονται από πολιτισμικές και κοινωνικές προκαταλήψεις, γι’ αυτό είναι απαραίτητο να κρατάμε κάποια απόσταση όταν διαβάζουμε ταξιδιωτικές περιγραφές γραμμένες από γυναίκες του 19ου αιώνα. Όταν διαβάζουμε τα έργα τους, εξετάζουμε τις εμπειρίες και τον εσωτερικό κόσμο μιας γυναίκας, που αναμφισβήτητα είναι εξαρτημένη από το περιβάλλον της, τον πολιτισμό της και τη δική της ιστορία.

Photo: Wikimedia Commons

Βικτωριανή ταξιδιωτική γραφή

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, η Αγγλία ήταν μέρος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Τα ταξίδια δεν γίνονταν μόνο για αναψυχή, αλλά και για κατάκτηση (έτσι είχαν τα πράγματα τότε, η αποικιοκρατία καλά κρατούσε) ή εξερεύνηση. Τα αποικιακά ταξίδια ήταν αποκλειστικά για τους άνδρες, οι οποίοι είχαν πιο ενεργό ρόλο στη διάδοση της αυτοκρατορίας – έπρεπε να πολεμήσουν ή να συμμετάσχουν σε διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό.

Ωστόσο, οι Βρετανίδες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτή την επιθυμία για κατάκτηση. Συχνά ταξίδευαν με τους συζύγους, τους πατέρες ή τα αδέλφια τους για να προσπαθήσουν να αναπαράγουν την αγγλική κοινωνία στους αποικιακούς οικισμούς. Εκεί δημιουργούσαν αυτές τις πυρηνικές οικογένειες, περιτριγυρισμένες από τους γιους και τις κόρες τους, τους υπηρέτες τους (στην περίπτωση των εύπορων τάξεων) και τις κοινωνικές εκδηλώσεις τους.

Φυσικά, πολλές από αυτές ένιωθαν επίσης την επιθυμία να αφηγηθούν τις εμπειρίες τους σε πρώτο πρόσωπο. Τα γραπτά αυτά προκάλεσαν μεγάλο ενδιαφέρον και συχνά δημοσιεύονταν σε εφημερίδες και περιοδικά.

Συνήθως διακρίνουμε δύο τύπους κειμένων όταν μιλάμε για την ταξιδιωτική γραφή του 19ου αιώνα: Από τη μία πλευρά, κείμενα επιστημονικής αυστηρότητας, που συνήθως ασχολούνται με κοινωνικοπολιτικά ζητήματα και έχουν ανθρωπολογικές προεκτάσεις. Από την άλλη πλευρά, κείμενα ελαφρύτερα και παρατηρητικά, ίσως ανεκδοτολογικού χαρακτήρα. Αντικατοπτρίζουν μια εναλλακτική εμπειρία και ασχολούνται με τον τρόπο ζωής, τους ανθρώπους και γενικά με πεζά θέματα.

Photo; Wikimedia Commons

Αυτές που ανακαλύπτουν και αυτές που παρατηρούν

Όπως μπορούμε να φανταστούμε, ήταν σύνηθες να κατατάσσονται τα γραπτά των γυναικών ταξιδιωτών στην τελευταία κατηγορία. Στο Celebrated Women Travellers of the Nineteenth Century (1882), μια από τις κορυφαίες ανθολογίες για τις γυναίκες ταξιδιώτισσες του 19ου αιώνα, ο συγγραφέας William H. D. Adams διακρίνει δύο μεγάλες κατηγορίες ταξιδιωτών: Τις «εξερευνήτριες» και τις «παρατηρήτριες».

Οι εξερευνήτριες, σύμφωνα με τον Adams, εισέρχονται σε περιοχές άγνωστες προηγουμένως στον πολιτισμό, προσθέτοντας νέους τόπους στους χάρτες. Οι παρατηρήτριες, από την άλλη πλευρά, απλώς ακολουθούν τα βήματα των τολμηρών προκατόχων τους, συλλέγοντας ακριβέστερες πληροφορίες. Για τον Adams, οι γυναίκες ταξιδιώτισσες της εποχής ανήκαν στην τελευταία κατηγορία και δεν μπορούσαν να συγκριθούν με μεγάλα ονόματα της εξερεύνησης όπως ο Ντέιβιντ Λίβινγκστον, ο Χάινριχ Μπαρτ, ο Τζον Φράνκλιν ή ο Τσαρλς Στερτ.

Η εντύπωση του Adams απεικονίζει πολύ καλά την τάση να απορρίπτεται το έργο των γυναικών ταξιδιωτικών συγγραφέων του 19ου αιώνα. Η ιδεολογία του φύλου του 19ου αιώνα τοποθετούσε τις γυναίκες στην ιδιωτική σφαίρα και δυσκόλευε τη σχέση των γυναικών με τα επιστημονικά, πολιτικά ή οικονομικά ζητήματα. Με αυτόν τον τρόπο, διαιωνίστηκε μια παιδαριώδης ή μη σοβαρή εικόνα για ό,τι παρήγαγαν οι γυναίκες.

Επιπλέον, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι για πολλές γυναίκες η πρόσβαση στην «ελίτ του πολιτισμού» ήταν αρκετά περιορισμένη. Δεν μπορούσαν όλες να λάβουν κάτι περισσότερο από μια στοιχειώδη εκπαίδευση, ούτε είχαν το χρόνο και τους πόρους για να αναπτύξουν το ενδιαφέρον τους για την επιστήμη.

H Mary Kingsley / Photo: Wikimedia Commons

«Μόνο μια γυναίκα»

Είναι σύνηθες να διαβάζουμε στις εισαγωγές των κειμένων των γυναικών ταξιδιωτισσών ή στην ιδιωτική τους αλληλογραφία φράσεις που εκφράζουν σεμνότητα ή απολογία για την «τόλμη» τους να ανακατεύονται σε ανδρικά θέματα.

Πολλές από αυτές υπερέβαλαν τη γυναικεία τους φύση και φρόντιζαν να υπενθυμίζουν στον αναγνώστη ότι ήταν «μόνο» γυναίκες. Φυσικά, αυτό ήταν απλώς ένα μέσο για να αποφύγουν τη μομφή των συγχρόνων τους.

Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι η Mary Kingsley η οποία, με καυστικό χιούμορ, περιέγραφε τον εαυτό της σε μια από τις επιστολές της:

«Είμαι μόνο μια γυναίκα και εμείς, αν και είμαστε σπουδαίες στις λεπτομέρειες και στις συγκεκριμένες αντιλήψεις, δεν είμαστε ποτέ σε θέση να νιώσουμε αφοσίωση για τα αφηρημένα πράγματα».

Παρομοίως, η Anna Forbes κρύβεται πίσω από τη γυναικεία της ιδιότητα για να αποφύγει την κριτική που δέχεται για την αφοσίωσή της στη συγγραφή. Η Forbes περιγράφει τον εαυτό της ως «μια μικρή και πολύ θηλυκή γυναίκα» στο βιβλίο της Unbeaten Tracks in Islands of the Far East (1887), υπενθυμίζοντας στον αναγνώστη την ιδιότητά της ως αξιοσέβαστου ατόμου.

Ορισμένες από τις γυναίκες συγγραφείς που ταξίδεψαν κέρδισαν, με μεγάλη προσπάθεια, τον σεβασμό των συμπατριωτών τους. Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα είναι η Isabella Bird, η κατ’ εξοχήν γυναίκα ταξιδιώτης του 19ου αιώνα.

Ήταν η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή από τη διάσημη Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία του Λονδίνου το 1891, μετά από προσπάθειες πολλών ετών. Η γραφή της, ειλικρινής και περιγραφική, δημιούργησε υποψίες στους αναγνώστες της επειδή συχνά ήταν πολύ ρητή και ξεκάθαρη (μεταξύ άλλων, σχολιάζεται συχνά ο αριθμός των σεξουαλικών, διφορούμενων υπονοούμενων στα γραπτά της).

Η Bird ταξίδευε μόνη της, αλλά συχνά είχε τοπικούς οδηγούς, άνδρες που γνώριζαν την περιοχή που εξερευνούσε. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς γιατί αυτό μπορεί να ήταν άβολο για τα πιο συντηρητικά ακροατήρια. Εκτός από τη συγγραφή, η Isabella Bird φωτογράφιζε τους ανθρώπους που συναντούσε στα ταξίδια της στην Περσία, την Ιαπωνία, την Κορέα και τη Μαντζουρία.

Η Bird, η Forbes και η Kingsley είναι μερικά μόνο παραδείγματα που μας δείχνουν ότι δεν υπάρχει μόνο μία «γυναίκα ταξιδιωτική συγγραφέας»: Υπάρχουν τόσες πολλές όσες θέλουμε (και μπορούμε) να διασώσουμε από τη λήθη. Ας ελπίσουμε ότι οι διασκευές και οι εκδοχές τους που βλέπουμε στη λαϊκή κουλτούρα θα μας βοηθήσουν να νιώσουμε κάποια περιέργεια για τις ζωές τους, οι οποίες είναι πολύ πραγματικές και επομένως πολύ γοητευτικές.

Δείτε το βίντεο 

*Με στοιχεία από theconversation.com