Τουρκία: Πώς ο Ερντογάν κράτησε την εξουσία – Η πρόβλεψη για αναταραχές στο άμεσο μέλλον

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα παραμείνει πρόεδρος της Τουρκίας για άλλα πέντε χρόνια μετά τη νίκη στον δεύτερο γύρο των εκλογών της Κυριακής έναντι του επί μακρόν αντιπάλου του, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου (στη φωτογραφία του Reuters/Hannah McKay, επάνω, παιδιά σε δρόμο της Κωνσταντινούπολης τυλιγμένα με το πορτρέτο του Ερντογάν).

Η έκπληξη

Εάν ολοκληρώσει την πενταετή θητεία του, θα έχει την εξουσία για 26 χρόνια – σχεδόν ολόκληρη την ιστορία της Τουρκίας στον 21ο αιώνα.

Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι πώς η πλειοψηφία του τουρκικού λαού εξέλεξε τον Ερντογάν παρά την επιδείνωση της οικονομίας και τώρα τον χρόνιο υπερπληθωρισμό που πιθανότατα θα έριχνε οποιαδήποτε κυβέρνηση σε μια δημοκρατική χώρα.

Πώς λοιπόν κέρδισε ο Ερντογάν τις εκλογές και, το πιο σημαντικό, τι είναι πιθανό να συμβεί στη χώρα στο άμεσο μέλλον;

Ελεύθερες αλλά όχι δίκαιες

Οι εκλογές ήταν ελεύθερες καθώς τα πολιτικά κόμματα μπορούσαν να προτείνουν μόνα τους υποψηφίους και να διεξάγουν εκστρατείες, γράφει σε ανάλυσή του ο Mehmet Ozalp, αναπληρωτής καθηγητής Ισλαμικών Σπουδών, διευθυντής του Κέντρου Ισλαμικών Σπουδών και Πολιτισμού.

Τα κόμματα επίσης δικαιούνταν να έχουν εκπροσώπους σε κάθε εκλογικό τμήμα για να διασφαλίσουν την ορθή καταμέτρηση των ψήφων. Και οι ψηφοφόροι ήταν ελεύθεροι να ψηφίσουν.

Ωστόσο, οι εκλογές απείχαν πολύ από το να είναι δίκαιες.

Πρώτον, ένας πιθανός κορυφαίος αντίπαλος στην κούρσα, ο Εκρέμ Ιμάμογλου, καταδικάστηκε τον Δεκέμβριο σε περισσότερα από δύο χρόνια φυλάκιση με την κατηγορία της «προσβολής δημοσίων προσώπων».

Ο Ιμάμογλου, ο δημοφιλής δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης, προκάλεσε στο κόμμα του τούρκου προέδρου μια σπάνια ήττα στις εκλογές της Κωνσταντινούπολης το 2019.

Οι δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι μπορούσε να κερδίσει τον Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές με άνετη διαφορά.

Ο Εκρέμ Ιμάμογλου μιλάει σε προεκλογική συγκέντρωση στην Κωνσταντινούπολη (φωτογραφία Reuters/Dilara Senkaya)

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η απόφαση του δικαστηρίου είχε πολιτικά κίνητρα. Με τον Ιμάμογλου εκτός κάδρου, η αντιπολίτευση έπρεπε να συσπειρωθεί πίσω από τον Κιλιτσντάρογλου, τον πιο αδύναμο απ’ όλους τους πιθανούς υποψήφιους υψηλού προφίλ.

Ο έλεγχος στα ΜΜΕ

Ο Ερντογάν έχει επίσης σχεδόν ολοκληρωτικό έλεγχο στα τουρκικά μέσα ενημέρωσης, ο οποίος σχεδιάστηκε από τον Φαχρετίν Αλτούν, επικεφαλής ενημέρωσης και επικοινωνίας της τουρκικής προεδρίας.

Τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης ανήκουν είτε απευθείας σε συγγενείς του Ερντογάν, όπως η δημοφιλής εφημερίδα Sabah που διαχειρίζεται ο Σερχάτ Αλμπαϊράκ, είτε ελέγχονται μέσω διαχειριστών συντακτών που διορίζονται και παρακολουθούνται από τον Αλτούν.

Ορισμένοι ανεξάρτητοι ειδησεογραφικοί ιστότοποι, όπως ο T24, ασκούν αυτολογοκρισία για να συνεχίσουν να λειτουργούν.

Με αυτόν τον τεράστιο έλεγχο της ενημέρωσης, ο Ερντογάν και οι άνθρωποί του εξασφάλισαν ότι θα είχε τον περισσότερο τηλεοπτικό χρόνο προβολής.

Δυσφήμιση Κιλιτσντάρογλου

Ο τούρκος πρόεδρος παρουσιάστηκε στα μέσα ενημέρωσης ως παγκόσμιος ηγέτης που αναπτύσσει την Τουρκία χτίζοντας αεροδρόμια, δρόμους και γέφυρες.

Τον έβαλαν μπροστά σε δεκάδες δημοσιογράφους στην τηλεόραση, αλλά όλες οι ερωτήσεις ήταν προετοιμασμένες εκ των προτέρων και ο ίδιος διάβαζε τις απαντήσεις του μέσω υπομνήματος.

Ο Αλτούν ενορχήστρωσε επίσης μια τεράστια εκστρατεία συκοφαντικής δυσφήμισης κατά του Κιλιτσντάρογλου.

Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης έπαιρνε ελάχιστο χρόνο προβολής και όταν «παιζόταν» στα ΜΜΕ, παρουσιαζόταν ως ένας αδέξιος ηγέτης ανίκανος να κυβερνήσει τη χώρα.

Ο Αλτούν δεν έλεγχε μόνο τα συμβατικά τηλεοπτικά κανάλια και τα έντυπα μέσα, αλλά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Πιθανότητα νοθείας

Στο Twitter, μια πλατφόρμα με μεγάλη επιρροή στην Τουρκία, χρησιμοποίησε bots και μια στρατιά από πληρωμένα trolls και influencers, επιχειρώντας να ελέγξει τον διάλογο.

Ο Φαχρετίν Αλτούν (φωτογραφία από milliyet.com.tr)

Και λειτούργησε. Αρκετός αριθμός ψηφοφόρων επηρεάστηκε από τη σύγχυση και τον φόβο ότι η χώρα θα ήταν πολύ χειρότερη εάν εκλεγόταν ο Κιλιτσντάρογλου.

Τέλος, υπήρξε πιθανότητα νοθείας λόγω του αδιαφανούς τρόπου επεξεργασίας των εκλογικών αποτελεσμάτων.

Μόλις ολοκληρωνόταν η καταμέτρηση για κάθε κάλπη, το ψηφοδέλτιο και το φύλλο αποτελεσμάτων μεταφέρονταν στην Εκλογική Επιτροπή, από την αστυνομία στις πόλεις και από τον στρατό στις περιφερειακές περιοχές.

Τόσο η αστυνομία όσο και ο στρατός βρίσκονται υπό τον αυστηρό έλεγχο του Ερντογάν.

Τα αποτελέσματα στη συνέχεια αναφέρονταν μόνο μέσω του κρατικού πρακτορείου ειδήσεων Anadolu. Στο παρελθόν μεταδίδονταν από πολλές ανεξάρτητες υπηρεσίες.

Ακόμη και αν δεν προκύψουν στοιχεία νοθείας σ’ αυτές τις εκλογές, η σκιά της θα μπορούσε να θέσει υπό αμφισβήτηση την ακεραιότητα ολόκληρης της εκλογικής διαδικασίας.

Οι θρησκευόμενοι ψηφοφόροι

Υπάρχουν άλλοι δύο παράγοντες που ήταν καθοριστικοί στις εκλογές.

Ο πρώτος είναι η υποστήριξη που έλαβε ο Ερντογάν από τον Σινάν Ογκάν, ο οποίος ήταν τρίτος στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών πριν δύο εβδομάδες, με 5,2% των ψήφων. Ο τούρκος πρόεδρος έπεισε τον Ογκάν να του δώσει την υποστήριξή του.

Ο δεύτερος και πιο σημαντικός παράγοντας ήταν ο τρόπος με τον οποίο ο Ερντογάν αντιμετωπιζόταν, με σχεδόν μυθικό τρόπο, από τους συντηρητικούς και θρησκευόμενους ψηφοφόρους. Γι’ αυτούς είναι ένας θρησκευτικός ήρωας και σωτήρας.

Ο θρησκευόμενος πληθυσμός στην Τουρκία υφίσταται μακροχρόνιες διώξεις στο όνομα της εκκοσμίκευσης. Γι’ αυτούς, ο Κιλιτσντάρογλου και το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα συμβόλιζαν αυτές τις διώξεις.

Αν και ο Κιλιτσντάρογλου εγκατέλειψε τις προηγούμενες αυστηρές κοσμικές πολιτικές του κόμματος, αυτοί οι ψηφοφόροι δεν συγχώρεσαν ποτέ το ότι εμπόδιζαν τις μουσουλμάνες γυναίκες να φορούν τη μαντίλα σε εκπαιδευτικά και κρατικά ιδρύματα και κρατούσαν τη θρησκεία μακριά από τη δημόσια ζωή και την πολιτική για δεκαετίες.

Μουσουλμάνες μαθήτριες σε σχολείο της Κωνσταντινούπολης (φωτογραφία Reuters/Murad Sezer)

Η συντηρητική και θρησκευτική δεξιά στην Τουρκία βλέπει τον Ερντογάν ως παγκόσμιο ηγέτη και ήρωα που πάλεψε ενάντια σε κακοπροαίρετες δυνάμεις, τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά, για να κάνει τη χώρα του ξανά μεγάλη.

Τι είναι πιθανό μετά τις εκλογές;

Η Τουρκία χρειαζόταν απεγνωσμένα μια άλλη κυβέρνηση και μια αναζωογονητική αλλαγή. Τώρα, η κοινωνική, πολιτική και οικονομική ασφυξία είναι πιθανό να επιδεινωθεί.

Ο Ερντογάν είχε υποσχεθεί μια τουρκική αναπτέρωση έως το 2023, οπότε θα γιορταστεί η 100ή επέτειος από την ίδρυση της δημοκρατίας.

Η Τουρκία έπρεπε μέχρι τότε ν’ αναδειχθεί στις 10 κορυφαίες οικονομίες του κόσμου. Ωστόσο, μετά βίας βρίσκεται στην πρώτη 20άδα, στη 19η.

Η οικονομία γνώρισε σημαντική ύφεση τα τελευταία τρία χρόνια. Η τουρκική λίρα έχει πέσει κατακόρυφα σε αξία, οδηγώντας σε μια οικονομία βασισμένη στο δολάριο.

Αλλά τα δολάρια είναι δυσεύρετα. Η Τουρκική Κεντρική Τράπεζα κράτησε την οικονομία όρθια αδειάζοντας τα αποθεματικά της τους τελευταίους μήνες για τις εκλογές.

Πρέπει να βρει χρήματα

Η Κεντρική Τράπεζα παρουσιάζει έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών 8 έως 10 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ κάθε μήνα και τα αποθεματικά της την περασμένη εβδομάδα έπεσαν στο αρνητικό για πρώτη φορά από το 2002.

Τώρα ο Ερντογάν πρέπει να βρει χρήματα. Θα καταφύγει σε εξωτερικό δανεισμό με υψηλά επιτόκια και θα ξεκινήσει έντονες διπλωματικές προσπάθειες προς τις πλούσιες σε πετρέλαιο μουσουλμανικές χώρες για να τραβήξει μέρος των κεφαλαίων τους στην Τουρκία.

Η αβεβαιότητα σχετικά με το πόσο επιτυχημένες θα είναι αυτές οι προσπάθειες και το πιθανό βραχυπρόθεσμο κέρδος τους μπορεί να ρίξει την τουρκική οικονομία σε ύφεση.

Για τον λαό της Τουρκίας, αυτό θα μπορούσε να σημαίνει τεράστια ανεργία και υψηλότερο κόστος διαβίωσης.

Ο ρυθμός πληθωρισμού είχε φτάσει σε υψηλό 24 ετών στο 85,5% πέρυσι και μπορεί ν’ αυξηθεί ακόμη περισσότερο καθώς η κυβέρνηση που δεν έχει ταμειακά διαθέσιμα συνεχίζει να τυπώνει ψηφιακό χρήμα για να πληρώνει το μεγάλο γραφειοκρατικό υπαλληλικό δυναμικό της.

Η πιθανή ενίσχυση των δεσμών με τον Πούτιν είναι κάτι που ανησυχεί τους δυτικούς συμμάχους του Ερντογάν (φωτογραφία από Turkish Presidential Press Office viaReuters)

Οσον αφορά στην εξωτερική πολιτική, ο Ερντογάν θα συνεχίσει τις προσπάθειες για να εδραιωθεί η Τουρκία ως μια περιφερειακή δύναμη ανεξάρτητη από τον Οργανισμό του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, την Ευρωπαϊκή Ενωση και τις ΗΠΑ.

Πιθανότατα θα συνεχίσει να ενισχύει τους δεσμούς του με τον ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν, κάτι που ανησυχεί τους δυτικούς συμμάχους του.

Τι επιφυλάσσει το μέλλον;

Αυτή θα είναι η απόλυτα τελευταία θητεία του Ερντογάν, σύμφωνα με το τουρκικό σύνταγμα, και θα μπορούσε ενδεχομένως να διακοπεί. Ο 69χρονος πρόεδρος αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα υγείας.

Γίνεται όλο και πιο αδύναμος σωματικά, δυσκολεύεται να περπατήσει και συχνά η ομιλία του γίνεται ακατανόητη. Τα επόμενα χρόνια, η υγεία του μπορεί να επιδεινωθεί και ίσως χρειαστεί να παραδώσει την προεδρία του σ’ έναν έμπιστο διάδοχο.

Η άλλη πιθανότητα είναι ότι οι δυνητικοί ηγέτες του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) θα μπορούσαν ν’ αποφασίσουν να πραγματοποιήσουν κομματικό πραξικόπημα για ν’ ανατρέψουν τον Ερντογάν πριν τη λήξη της θητείας του, ώστε να κερδίσουν την υποστήριξη του κοινού ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2028.

Ενώ μπορεί να υπάρχει προσωρινά κάποια πολιτική σταθερότητα στη μετεκλογική Τουρκία, η χώρα θα βρεθεί σε οικονομική, κοινωνική και πολιτική αναταραχή στο άμεσο μέλλον.