Στέφανος Σαράφης: Μια μέρα που δεν ξεχνιέται

Στις 31 Μαΐου 1957 έφυγε από τη ζωή, συνεπεία τραγικού δυστυχήματος που έλαβε χώρα στον Άλιμο, τόπο κατοικίας του, ο Στέφανος Σαράφης, ηγετική φυσιογνωμία της Εθνικής Αντίστασης (στρατιωτικός διοικητής του ΕΛΑΣ) και βουλευτής της ΕΔΑ, ο οποίος είχε γεννηθεί στα Τρίκαλα το 1890.

Ο εν αποστρατεία στρατηγός και πολιτικός Σαράφης παρασύρθηκε στην παραλιακή λεωφόρο από αυτοκίνητο που οδηγούσε με πολύ μεγάλη ταχύτητα αμερικανός υποσμηνίας. Μαζί με τον Σαράφη την ώρα του μοιραίου συμβάντος ήταν η σύζυγός του, η Μάριον Πάσκοου – Σαράφη (Marion Pascoe, 1913-1999), αγγλίδα αρχαιολόγος και συγγραφέας, η οποία τραυματίστηκε σοβαρά.

Το τραγικό δυστύχημα

Στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την επαύριον του θανάτου του Σαράφη, το Σάββατο 1η Ιουνίου 1957, αναφέρονταν μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

Τραγικόν δυστύχημα έλαβε χώραν τας πρώτας απογευματινάς ώρας τής χθες εις τον Άλιμον, όπου αμερικανικόν αυτοκίνητον, οδηγούμενον υπό Αμερικανού υποσμηνίου και τρέχον με ιλιγγιώδη ταχύτητα, παρέσυρε και διεμέλισεν οικτρώς τον εν αποστρατεία στρατηγόν Στέφανον Σαράφην, βουλευτήν της ΕΔΑ, και ετραυμάτισε σοβαρώτατα την σύζυγό του Μάριον.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 1.6.1957, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ως προέκυψεν από την αυτοψίαν και την προανάκρισιν, ο στρατηγός Σαράφης και η σύζυγός του Μάριον, το γένος Πάσκοε, αγγλικής καταγωγής, διαμένοντες εις μίαν οικίαν του Αλίμου πλησίον του αεροδρομίου του Ελληνικού, ηθέλησαν την 2αν απογευματινήν τής χθες, προ του μεσημβρινού γεύματος, να κάνουν θαλάσσιον λουτρόν. Ολίγας στιγμάς όμως μετά την αναχώρησίν των εκ της επί της οδού Χρυσοστόμου Σμύρνης οικίας των και ενώ διέσχιζον το κατάστρωμα της παραλιακής λεωφόρου Βασιλέως Γεωργίου του Β’ κατευθυνόμενοι προς την ακτήν, ενεφανίσθη τρέχον με ιλιγγιώδη ταχύτητα το υπό τα στοιχεία ΞΑ 1941 αμερικανικόν αυτοκίνητον –κούρσα χρώματος πρασίνου– οδηγουμένη υπό του Αμερικανού υποσμηνίου Μαρίου Μουζάλι, ιταλικής καταγωγής, υπηρετούντος εις την 22αν μοίραν διαβιβάσεων του αεροδρομίου του Ελληνικού. Ο στρατηγός και η σύζυγός του, αντιληφθέντες προφανώς τον κίνδυνον, εδοκίμασαν να φθάσουν εις την εκεί πλησίον ευρισκομένην νησίδα ασφαλείας διά τους πεζούς, αλλά το αυτοκίνητον τούς επρόλαβε και επέπεσεν εναντίον των. Ο στρατηγός Σαράφης και η σύζυγός του ευρέθησαν κατ’ αυτόν τον τρόπον υπό τους τροχούς. Ο Αμερικανός υποσμηνίας κατώρθωσε να σταματήση εις απόστασιν αρκετών μέτρων από του σημείου του δυστυχήματος, ενώ πολίται και αστυνομικοί έσπευδαν να παράσχουν βοηθείας εις τα δύο τραγικά θύματα, τα οποία αιμόφυρτα και σφαδάζοντα ευρίσκοντο εις το μέσον της οδού.

Οι δύο τραυματίαι μετεφέρθησαν αμέσως δι’ άλλου αυτοκινήτου εις την επί της Λεωφόρου Συγγρού κλινικήν «Κυανούς Σταυρός», όπου όμως μετά 45 λεπτά ο Στέφανος Σαράφης υπέκυψεν. Η σύζυγός του εξ άλλου, μετά την επίδεσιν των τραυμάτων της, μετεφέρθη εκ του «Κυανού Σταυρού» εις το διημερεύον Κρατικόν Νοσοκομείον, όπου παρέμεινε προς νοσηλείαν. Αύτη έχει υποστή και εγκεφαλικήν διάσεισιν και σοβαρά τραύματα εις διάφορα μέρη του σώματος. Το τραύμα του δεξιού ποδός της, το οποίον είναι και το σοβαρώτερον, συνερράφη.  

Ο Σαράφης και η Μάριον

Ο Στέφανος Σαράφης και η Μάριον Πάσκοου είχαν γνωριστεί το 1938, στο καράβι που τους μετέφερε στη Μήλο. Ταξίδευαν προς το Κυκλαδονήσι για εντελώς διαφορετικούς λόγους: η Μάριον για να ολοκληρώσει την αρχαιολογική της έρευνα, ο Σαράφης για να βρεθεί και πάλι στον τόπο της εξορίας του. Η γνωριμία τους έμελλε να παίξει καθοριστικό ρόλο στην υπόλοιπη ζωή τους. Ο έλληνας στρατιωτικός και η αγγλίδα φοιτήτρια ένωσαν τις τύχες τους και πορεύτηκαν μαζί καθ’ όλη τη διάρκεια των δύσκολων χρόνων που ακολούθησαν.

Ο Στέφανος Σαράφης, γόνος οικογένειας εμπόρων, είχε αποφασίσει στα νεανικά του χρόνια να σταδιοδρομήσει στο δικαστικό κλάδο. Όμως, όταν ξέσπασε ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος εντάχθηκε ως εθελοντής στον Ελληνικό Στρατό, και έκτοτε ουδέποτε τον εγκατέλειψε. Από τον Βενιζέλο πέρασε στους σοσιαλιστές και ακολούθως αφιερώθηκε στην Αριστερά.

Η Μάριον, κόρη λονδρέζου χρηματιστή, πριν έλθει στην Ελλάδα, είχε σπουδάσει Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Αφότου συνδέθηκε με τον Σαράφη, στάθηκε πάντα κοντά του, εκφράζοντας τη γνώμη της και κρίνοντας προσεκτικά τις επιλογές του ή υποδεικνύοντας λύσεις σε πολύ λεπτά ζητήματα. Η προσήλωσή της στον αντιφασιστικό αγώνα και η μετριοπαθής άποψή της για τις σοσιαλιστικές ιδέες συνέβαλαν ουσιαστικά στη στάση που τήρησε ο στρατηγός τόσο στον καθημερινό όσο και στον πολιτικό βίο του.

Όπως έγραψε η Μάριον, ως χαρακτήρες ήταν οι δυο τους πραγματικά καλά ταιριασμένοι. Η διαφορά εθνικής καταγωγής δεν τους δημιουργούσε προβλήματα, αλλά –απεναντίας– πρόσφερε στο δεσμό τους κάτι το φρέσκο, το χρωματιστό. Εξάλλου, συμπλήρωνε η Μάριον, το ταυτόσημο της κοινωνικής τους προέλευσης (και οι δυο τους αστοί, αλλά με κριτικό μάτι για την τάξη τους) βοηθούσε πολύ στην αλληλοκατανόηση.

Βεβαίως, ο δεσμός τους θα ήταν αδύνατος αν δε συμφωνούσαν στις βασικές ηθικές και πολιτικές αντιλήψεις τους, όπως και στις λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής. Έβγαιναν πάντα μαζί, δεν είχαν χωριστές συντροφιές, και ο Στέφανος δε δίσταζε να παίρνει μαζί του τη Μάριον σε συντροφιές που την εποχή εκείνη θεωρούνταν αποκλειστικά ανδρικές, όπου επρόκειτο να γίνει πολιτική συζήτηση.

Ο Σαράφης στην εξορία

Από τους τόπους της εξορίας του ο Σαράφης έγραφε στη Μάριον τα εξής:

Από χθες ξαναβρίσκομαι εδώ ύστερα από 15 μέρες παραμονή στις φυλακές των Αθηνών. Η αλήθεια είναι πως μου φέρθηκαν πολύ καλά. Ήλθαν στη φυλακή ανακριτής και εισαγγελέας, πήραν την απολογία μου και μ’ άφησαν ελεύθερο. Επρόκειτο για τη διάλυση της ομάδας Ψαρρού. Τους τα είπα με λίγα λόγια, όπως τα ξέρετε από το βιβλίο μου, και για τη στιγμή τέλειωσε η υπόθεση, εκτός αν αργότερα δημιουργήσουν καμιά άλλη κουτή ενέργεια. Εδώ που γύρισα δεν βρήκα τους συντρόφους μου. Προ πέντε ημερών τούς πήραν όπως έγραψε και ο Τύπος, αλλά δεν ξέρω για πού. Τώρα έχω μόνο για συντροφιά ένα λοχαγό της χωροφυλακής εξόριστον κι αυτόν, Ελασίτη, και έτσι η ζωή τώρα γίνεται όπως και της Μήλου και μάλιστα χειρότερη, γιατί το νησί είναι πολύ μικρό και ξερό. Πάντως έχω την ευχέρεια να προσαρμόζομαι στις συνθήκες της ζωής και έτσι πολύ γρήγορα θα τακτοποιηθώ.

(Σέριφος, 25 Απριλίου 1947)

Ντράπηκα που εγώ από εδώ δεν έχω τίποτα να σας στείλω εκτός από τη μικρή αυτή φωτογραφία ψαρά. Ευχαριστήθηκε πολύ που σας άρεσαν τα τραγούδια του ΕΛΑΣ. Είναι όλα τους καλά γιατί γράφτηκαν μέσα στον αγώνα και εκφράζουν τις θυσίες και τους πόθους του λαού μας. Δηλαδή είναι γραμμένα με αίμα. Ψάξτε όσο θέλετε, δεν θα βρείτε ένα τραγούδι ανάλογο στα τραγούδια Ζέρβα κ.λπ. Η απόφασις παράτασης της εξορίας μου είναι αρ. 143 της 27ης Νοέμβρη και έχει το δικαιολογητικό ως εξής: «Ούτος βαρύνεται με σοβαράν αντεθνική δράσιν κατά το πρόσφατον παρελθόν (δηλαδή η υπηρεσία μου στον ΕΛΑΣ κ.λπ. ήταν αντεθνική). Επειδή βασίμως πιθανολογείται, ως εκ της προγενεστέρας πολιτείας του, ότι επανερχόμενος ενταύθα θέλει συμβάλλει σοβαρώς εις την ενίσχυσιν του ανταρτικού συμμοριτικού αγώνος. Επειδή και η επιτροπή λόγω της επικρατούσης σήμερον εσωτερικής αναταραχής σκόπιμον κρίνει την επί τι χρονικόν διάστημα απομάκρυνσίν του εκ της περιφερείας Αττικής ιδία διά λόγους δημοσίας τάξεως και ασφαλείας, διά ταύτα κρίνει τούτον επικίνδυνον εις την δημοσίαν ασφάλειαν και παρατείνει την εκτόπισίν του επί εν έτος εις τόπον ένθα ήδη ευρίσκεται κ.λπ.». Δηλαδή ντρέπονται να πουν φανερά ότι φοβούνται την επίδρασίν μου στους αντάρτες και στο λαό λόγω του παρελθόντος μου και μιλούν για αντεθνική δράση κ.λπ. Ποιοι; Καλύτερα ας μην εκφρασθώ.

(Σέριφος, Ιανουάριος 1948)

Αγαπητή μου Μάριον, η σημερινή μέρα για μένα είναι από εκείνες που δεν ξεχνιούνται εύκολα. Πρώτα γιατί γιορτάζεις τα γενέθλιά σου και γι’ αυτό σου στέλλω τις πιο θερμές ευχές, και δεύτερο γιατί πέρυσι τη νύχτα της 8 πέρασα τη σκληρότερη δοκιμασία στη Μακρόνησο. Πάντως η χαρά υπερισχύει και σβήνει την πικρή ανάμνηση. Δεν ξέρω πώς συμβαίνει ώστε και τα πιο δυσάρεστα συμβάντα της ζωής μου δεν άφησαν ίχνος κακίας και μίσους παρά έμειναν αναμνήσεις που κάποτε χωρίς πικρία και στενοχώρια και μάλλον μ’ ευχαρίστηση τις αναφέρω. Ίσως ο άνθρωπος, για να γίνει πραγματικός άνθρωπος, χρειάζεται να περάσει από το καμίνι της ζωής αγωνιζόμενος σκληρά, όπως περνάει το σίδηρο από το καμίνι για να γίνει ατσάλι. Δεν ήμουνα πάντα ανώτερος αξιωματικός κ.λπ. Το καμίνι της ζωής που πέρασα μ’ έκανε να αντιμετωπίζω τα πράγματα αρκετά ψυχρά. Μπορώ να πω πως ευλογώ τον πατέρα μου, που ενώ ήταν ένας πλούσιος έμπορος, από καλοσύνη του και σαν κακός έμπορος έχασε την περιουσία του και αναγκάσθηκα από φοιτητής να εργάζομαι. Ίσως αν δεν γινόταν αυτό να ήμουνα ένας κακοαναθρεμμένος μπεμπές, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα παιδιά των πλουσίων οικογενειών εδώ στην Ελλάδα τουλάχιστον.

(Αϊ-Στράτης, Δεκέμβριος 1950)