Γιατί κάποια άτομα εμφανίζουν νόσο Αλτσχάιμερ  και κάποια άλλα όχι; Και γιατί πολλά άτομα των οποίων ο εγκέφαλος είναι γεμάτος εναποθέσεις της πρωτεΐνης β-αμυλοειδές που θεωρείται η «ένοχη» για την Αλτσχάιμερ, δεν εκδηλώνουν ποτέ τη νόσο ούτε άλλες μορφές άνοιας;

«Βαρόμετρο» τα αστροκύτταρα

Ερευνητές της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ (Pitt) πιστεύουν ότι βρήκαν τις απαντήσεις στα σημαντικά αυτά ερωτήματα. Οπως αναφέρουν σε δημοσίευσή τους στο επιστημονικό περιοδικό «Nature Medicine» η οποία αναμένεται να αλλάξει τη θεώρησή μας σχετικά με τα αίτια της Αλτσχάιμερ, το «κλειδί» φαίνεται να είναι εγκεφαλικά κύτταρα με σχήμα αστεριού, τα αστροκύτταρα. Τα κύτταρα αυτά, σύμφωνα με τους ερευνητές, αποτελούν «βαρόμετρο» σχετικά με το αν η νευροεκφυλιστική νόσος θα εκδηλωθεί ή όχι.

Ο συνδυασμός που οδηγεί προς την Αλτσχάιμερ

Οι επιστήμονες ανέλυσαν το αίμα περισσότερων από 1.000 ηλικιωμένων ατόμων που δεν εμφάνιζαν γνωστικά προβλήματα – ορισμένοι από τους εθελοντές είχαν πλάκες αμυλοειδούς στον εγκέφαλο ενώ άλλοι όχι. Ανακάλυψαν ότι μόνο τα άτομα που συνδύαζαν την παθολογία του εγκεφάλου με βιοδείκτες στο αίμα που μαρτυρούσαν μη φυσιολογική ενεργοποίηση των αστροκυττάρων (αντιδραστικότητα) εκδήλωναν στην πορεία συμπτωματική Αλτσχάιμερ. Η ανακάλυψη αυτή είναι άκρως σημαντική σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη φαρμάκων τα οποία θα βάζουν «φρένο» στην εξέλιξη της νόσου.

Ρυθμιστές της εξέλιξης της νόσου

«Η μελέτη μας δείχνει ότι ο καλύτερος τρόπος εντοπισμού των ατόμων που αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο να εκδηλώσουν Αλτσχάιμερ είναι ο έλεγχος του εγκεφάλου για ύπαρξη πλακών αμυλοειδούς σε συνδυασμό με εξέταση βιοδεικτών στο αίμα που δείχνουν την αντιδραστικότητα των αστροκυττάρων» ανέφερε ο κύριος συγγραφέας της μελέτης Τάρικ Πασκοάλ, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχιατρικής και Νευρολογίας στο Pitt και προσέθεσε: «Το εύρημα αυτό θέτει τα αστροκύτταρα στο επίκεντρο δείχνοντας ότι αποτελούν ρυθμιστές της εξέλιξης της νόσου και αμφισβητώντας τη θεώρηση ότι το β-αμυλοειδές είναι αρκετό από μόνο του να πυροδοτήσει τη νόσο Αλτσχάιμερ».

Η κρατούσα θεωρία και η αποτυχία των θεραπειών

Η Αλτσχάιμερ είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος η οποία προκαλεί σταδιακή απώλεια μνήμης και άνοια «κλέβοντας» από τους ασθενείς πολλά χρόνια καλής ζωής. Σε επίπεδο ιστών, επί δεκαετίες εθεωρείτο ότι η συσσώρευση πλακών της πρωτεΐνης β-αμυλοειδές στον εγκέφαλο καθώς και συσσωματώσεων μιας άλλης πρωτεΐνης που ονομάζεται ταυ αποτελούν όχι μόνο σημάδι της νόσου αλλά τους «ενόχους» για την εμφάνισή της. Αυτή η κρατούσα θεωρία οδήγησε και τις φαρμακευτικές εταιρείες να επενδύσουν σε μόρια που στοχεύουν το β-αμυλοειδές και την πρωτεΐνη ταυ – μόρια που επί μακρόν αποτύγχαναν να κάνουν τη διαφορά στην αντιμετώπιση της Αλτσχάιμερ – παραβλέποντας τη σημασία που μπορεί να έχουν άλλες παράμετροι, όπως το νευρο-ανοσοποιητικό σύστημα.

Πρόσφατες ανακαλύψεις ομάδων όπως αυτή του Πασκοάλ δείχνουν ότι άλλες διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στον εγκέφαλο, όπως η φλεγμονή, μπορεί να είναι εξίσου σημαντικές με τη συσσώρευση β-αμυλοειδούς στο να πυροδοτήσουν την παθολογική αλυσίδα γεγονότων που οδηγεί σε νευρωνικό θάνατο και τελικώς σε ταχεία γνωστική έκπτωση.

Πρόβλεψη της γνωστικής έκπτωσης από ένα τεστ αίματος

Σε προηγούμενη μελέτη τους, που δημοσιεύθηκε πριν από περίπου δύο έτη, ο δρ Πασκοάλ και οι συνεργάτες του είχαν ανακαλύψει ότι η φλεγμονή του εγκεφαλικού ιστού προκαλεί την εξάπλωση των παθολογικώς αναδιπλωμένων πρωτεϊνών στον εγκέφαλο και αποτελεί άμεση αιτία γνωστικής έκπτωσης στους ασθενείς με Αλτσχάιμερ. Τώρα η ερευνητική ομάδα αποκαλύπτει ότι η γνωστική έκπτωση μπορεί να προβλεφθεί από ένα τεστ αίματος.

«Διευθυντής ορχήστρας»

Τα αστροκύτταρα είναι εξειδικευμένα κύτταρα που βρίσκονται σε αφθονία στον εγκεφαλικό ιστό και δρουν υποστηρικτικά στα νευρικά κύτταρα τροφοδοτώντας τα με θρεπτικά συστατικά και οξυγόνο και προστατεύοντάς τα παράλληλα από παθογόνα. Ωστόσο επειδή τα κύτταρα αυτά δεν επάγουν ηλεκτρισμό και καθώς αρχικώς δεν φαινόταν να παίζουν κάποιον άμεσο ρόλο στην επικοινωνία των νευρώνων, ο ρόλος τους στην υγεία αλλά και στην ασθένεια είχε παραβλεφθεί μέχρι σήμερα. Η τελευταία έρευνα των επιστημόνων του Pitt έρχεται να τα αλλάξει όλα αυτά δείχνοντας ότι τα αστροκύτταρα συντονίζουν τη σχέση μεταξύ του β-αμυλοειδούς και της ταυ όπως ένας διευθυντής ορχήστρας.

Τρεις ανεξάρτητες μελέτες

Οι ερευνητές εξέτασαν δείγματα αίματος ηλικιωμένων εθελοντών που δεν εμφάνιζαν γνωστική έκπτωση σε τρεις ανεξάρτητες μελέτες αναζητώντας βιοδείκτες αντιδραστικότητας των αστροκυττάρων όπως τον δείκτη GFAP (glial fibrillary acidic protein) σε συνδυασμό με παθολογική ταυ. Με βάση τα ευρήματα, μόνο τα άτομα που εμφάνιζαν τόσο πλάκες αμυλοειδούς στον εγκέφαλο όσο και αντιδραστικότητα των αστροκυττάρων φάνηκε να αναπτύσσουν σταδιακά παθολογική εικόνα συσσώρευσης της ταυ, γεγονός που μαρτυρεί προδιάθεση για εμφάνιση κλινικών συμπτωμάτων της Αλτσχάιμερ.

Αμεση επίδραση στις κλινικές δοκιμές υποψηφίων θεραπειών

Τα νέα αποτελέσματα αναμένεται να έχουν άμεση επίδραση στις μελλοντικές κλινικές δοκιμές υποψηφίων φαρμάκων για την Αλτσχάιμερ. Καθώς ένα σημαντικό ποσοστό ατόμων με εναποθέσεις β-αμυλοειδούς δεν εμφανίζει ποτέ συμπτωματική νόσο, αποδεικνύεται πλέον ότι η ύπαρξη πλακών αμυλοειδούς δεν αποτελεί επαρκή δείκτη προσδιορισμού σχετικά με το αν ένα άτομο είναι υποψήφιο για λήψη θεραπείας. Η προσθήκη δεικτών της αντιδραστικότητας των αστροκυττάρων, όπως ο GFAP, στα διαγνωστικά τεστ θα επιτρέψει καλύτερη επιλογή ασθενών που κινδυνεύουν να εκδηλώσουν τη νόσο για δοκιμές υποψηφίων θεραπειών. Με τον τρόπο αυτό αναμένεται να ωφελούνται από τις μελλοντικές θεραπείες τα άτομα που τις έχουν πραγματικά ανάγκη.

Headlines