Ερντογάν: Η ατζέντα για τα επόμενα πέντε χρόνια – Τι εκτιμάνε ειδικοί

Ενώ, ο 69χρονος ανανεωμένος Ερντογάν θα καταστεί ο μακροβιότερος πρόεδρος στην τουρκική ιστορία, έχει να αντιμετωπίσει τεράστιες προκλήσεις συμπεριλαμβανομένης της κλυδωνιζόμενης οικονομίας, των περίπλοκων σχέσεων με τη Δύση και τα καυτά περιφερειακά μέτωπα.

Ειδικοί εμπειρογνώμονες και συνεργάτες του Ατλαντικού Συμβουλίου (Atlantic Council), της γνωστής αμερικανικής δεξαμενής σκέψης, κάνουν τις πρώτες εκτιμήσεις για τις προτεραιότητες του Ερντογάν τόσο στην εσωτερική όσο και την εξωτερική πολιτική.

«Ημιανεξάρτητη εξωτερική πολιτική» α λα Ερντογάν

Ο πρώην σύμβουλος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Rich Outzen αναμένει ότι ο Ερντογάν θα συνεχίσει την ίδια εξωτερική πολιτική πάνω σε τρεις πυλώνες: στρατηγική ημι-ανεξαρτησία (δεσμευμένη στο ΝΑΤΟ με πολλές επιφυλάξεις), εξισορρόπηση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων και τακτική καρότου και μαστιγίου στην γειτονιά, ένα μείγμα σκληρής ισχύος και ευέλικτης διπλωματίας.

Το ΝΑΤΟ παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος της τουρκικής ασφάλειας και η Άγκυρα έχει ταχθεί υπέρ της ένταξης της Ουκρανίας και της Γεωργίας. Η Τουρκία ενέκρινε την ένταξη της Φινλανδίας μετά την δίωξη του PKK από το Ελσίνκι ενώ αναμένεται  να κάνει το ίδιο και με την Σουηδία.

Το ίδιο υποστηρίζει και ο επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Qatar Ali Bakir υπολογίζοντας πως ο «Ερντογάν πιθανότατα θα επαναβεβαιώσει τη θέση της Άγκυρας έναντι της Σουηδίας, τονίζοντας την ανάγκη αντιμετώπισης της τρομοκρατίας για να διασφαλιστεί η πρόσβαση της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ».

Καλά όλα αυτά, αλλά σύμφωνα με τον Outzen, η ιδιότητα μέλους της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ, ελάχιστα τη βοηθάει στα μέτωπα που έχει ανοίξει στα νοτιοανατολικά της χώρας. «Οι εκστρατείες κατά του ΡΚΚ στο Ιράκ και τη Συρία, οι αντιπαραθέσεις στον Καύκασο και τη Λιβύη και ο εμφύλιος στη Συρία απαιτούν από τον Ερντογάν να αποτρέπει και να διαπραγματεύεται εναλλάξ με τη Μόσχα, την Τεχεράνη, τη Δαμασκό και άλλες περιφερειακές δυνάμεις χωρίς ιδιαίτερη βοήθεια από τη Δύση».

Στα ανοιχτά μέτωπα προστίθενται η Μεσόγειος και το Αιγαίο «όπου η Τουρκία βρίσκεται σε αντίθεση με την Ελλάδα και την Κύπρο, κάτι που απαιτεί μια ανεξάρτητη προσέγγιση. Σε αυτή τη «ζώνη πέρα από το ΝΑΤΟ» για την τουρκική ασφάλεια, ο Ερντογάν είναι πιθανό να αφήσει ανοιχτή την πόρτα για συμφωνίες και παράλληλα να εκφοβίζει κατα περίσταση για να φέρει αποτελέσματα» λέει ο Outzen.

Το σίγουρο, πάντως, για τον Outzen είναι ότι ο Ερντογάν όντας ενισχυμένος με μια αρκετά ισχυρή λαϊκή εντολή, διαθέτει μια έμπειρη ομάδα εξωτερικής πολιτικής που υποστηρίζει τη συντηρητική-εθνικιστική πολιτική έχοντας κάποια περιθώρια να αναλάβει κινδύνους.

Απομάκρυνση από τη Δύση, αλλά και εντάσεις με «φίλους»

Η τρίτη προεδρική θητεία Ερντογάν θα έχει εκτεταμένες συνέπειες για την Ευρώπη και την Ασία, σύμφωνα με τον Ariel Cohen, ανώτερο στέλεχος του Ατλαντικού Συμβουλίου. «Καθώς η Τουρκία συνεχίζει την άνοδό της ως μεγάλη δύναμη, θα απομακρυνθεί από τη Δύση και θα αποδυναμώσει τη σχέση της με την Ευρώπη και τις ΗΠΑ» λέει.

«Η Άγκυρα οικοδομεί δεσμούς με την Κίνα μέσω του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, στον οποίο ο Ερντογάν σκέφτεται την ένταξη. Έχει επίσης φιλοδοξίες να γίνει μέλος της ομάδας BRICS. Ταυτόχρονα, όμως, η υποστήριξή στην Ουκρανία και η προβολή ισχύος στον Καύκασο μέσω Αζερμπαϊτζάν θα οδηγήσει σε συγκρούσεις με τη Ρωσία και το Ιράν, όπως και η συνεχιζόμενη ανάμειξη της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή, όπου το Ιράν επιδεικνύει ακόρεστες οιονεί αυτοκρατορικές φιλοδοξίες.

Ο άξονας Τουρκίας-Αζερμπαϊτζάν και η υποστήριξη της Άγκυρας στον Οργανισμό Τουρκογενών Κρατών, εργαλείο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στην Κεντρική Ασία, πιθανότατα θα προκαλέσουν οργή τόσο στη Μόσχα όσο και στην Τεχεράνη».

Ο Cohen εκτιμά επίσης πως κάποιοι σύμμαχοι της Τουρκίας, όπως το Κατάρ και η Σαουδική Αραβία μπορεί να κουραστούν από τις τεράστιες φιλοδοξίες της Άγκυρας που έχουν τις ρίζες τους στην οθωμανική κληρονομιά.

Στα εξοπλιστικά, επίσης, η Τουρκία, που έχει αναδειχτεί πρωτοπόρα στην τεχνολογία των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο την αμυντική της βιομηχανία. «Θα μπορούσε να κάνει περισσότερες επενδύσεις στο εγχώριο μαχητικό αεροσκάφος πέμπτης γενιάς TAI Kaan (TF-X / F-X), το άρμα μάχης Altay και τα πυραυλικά συστήματα Hisar και Siper.

Επιδέξια διπλωματία έναντι Ρωσίας και Ουκρανίας

Όσον αφορά τον ρωσοουκρανικό πόλεμο, η πρώην σύμβουλος του πρωθυπουργού της Ουκρανίας Yevgeniya Gaber, θεωρεί ότι η νίκη του Ερντογάν σημαίνει δεν θα υπάρξει αλλαγή στην τουρκική εξωτερική πολιτική.

«Η αμφίθυμη στάση της Τουρκίας σχετικά με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία –οικονομική συνεργασία με Ρωσία και αποστολή όπλων στην Ουκρανία- πιθανότατα θα παραμείνει αμετάβλητη. Η πολιτική εξισορρόπησης της Τουρκίας μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών απέδωσε καρπούς, ιδίως στην εσωτερική πολιτική».

Η Ουκρανή ειδική επισημαίνει ότι η διπλωματία του Ερντογάν μεταξύ Κίεβου και Μόσχας έφερε συγκεκριμένα αποτελέσματα, επιτρέποντας τις ανταλλαγές αιχμαλώτων στις πρώτες μέρες του πολέμου, μεσολάβηση στη συμφωνία σιτηρών και διευκόλυνση των συναντήσεων των αντιπροσωπειών.

Η Gaber όμως εκτιμά ότι «η αντιμετώπιση του προβλήματος των Σύριων προσφύγων, ο ανεφοδιασμός των εξαντλημένων αποθεμάτων της κεντρικής τράπεζας και τα συσσωρευμένα προβλήματα στις σχέσεις με τις ΗΠΑ και την ΕΕ θα κρατήσουν τη Ρωσία ψηλά μεταξύ των κορυφαίων εταίρων της Τουρκίας».

Υπενθύμισε γι΄ αυτό τόσο τη δήλωση του Ερντογάν ότι οι ρωσοτουρκικές σχέσεις «δεν είναι λιγότερο σημαντικές από αυτές με τις ΗΠΑ», όσο και τα συγχαρητήρια του Πούτιν στον Ερντογάν για τη νίκη του, πριν ανακοινωθούν τα επίσημα αποτελέσματα.

«Ταυτόχρονα, τα εν εξελίξει έργα με την Ουκρανία -κυρίως στην αμυντική βιομηχανία και τη στρατιωτική συνεργασία- πιθανότατα θα παραμείνουν σε ισχύ» εκτιμά η πρώην Ουκρανή σύμβουλος.

Γι΄αυτό και ο Bakir εκτιμά ότι ο Ερντογάν πιθανότατα θα επικοινωνήσει με τον Πούτιν για να διασφαλίσει τη συνέχιση των εποικοδομητικών προσπαθειών της Άγκυρας για την ανάσχεση του συνεχιζόμενου πολέμου κατά της Ουκρανίας.

Σχέσεις με Συρία: Ένα ειδικό πρόβλημα

Η Συρία ξεχωρίζει ως θέμα προσωπικής κληρονομιάς για τον Ερντογάν, σύμφωνα με τον πρώην σύμβουλο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Rich Outzen, καθώς ο Τούρκος ηγέτης θα θελήσει να απομακρύνει τις Μονάδες Λαϊκής Άμυνας (YPG) που συνδέονται με το PKK από τα τουρκικά σύνορα, ενώ θα διευκολύνει την ασφαλή επιστροφή σημαντικού αριθμού Σύριων προσφύγων στην πατρίδα τους.

Εάν η Άγκυρα πιστεύει ότι μπορεί να αποδυναμώσει το YPG και να φέρει τον Άσαντ στο τραπέζι μόνο μέσω επιδρομών με μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυροβολικό, μπορεί να παραιτηθεί από μια μεγάλη χερσαία επιχείρηση, δίχως όμως να αποκλείεται μια νέα μεγάλη επιχείρηση εναντίον των YPG. Το ίδιο υποστηρίζει και ο Bakir λέγοντας πως η η Άγκυρα αναμένεται να επιβεβαιώσει τη θέση της για το YPG και ακόμη και να επιδείξει μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση με τα ανεπτυγμένα μη επανδρωμένα μαχητικά αεροσκάφη της.

Πάντως, όπως λέει ο Rich Outzen, επειδή οι Σύροι πρόσφυγες και οι Τούρκοι εθνικιστές στήριξαν τον Ερντογάν στις εκλογές, ο ίδιος αισθάνεται υποχρέωση και για τους δύο – την οποία θα επιδιώξει να εκπληρώσει τερματίζοντας τον έλεγχο των συνοριακών περιοχών από το YPG και εμποδίζοντας τον Άσαντ να εξοντώσει τη συριακή αντιπολίτευση ή να επιστρέψει πρόσφυγες.

Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με τον Bakir, η Συρία ενδέχεται να αναδειχθεί ως το πιο σημαντικό εμπόδιο του Ερντογάν στη διαδικασία εξομάλυνσης των σχέσεων με γειτονικές χώρες, όπως η Αίγυπτος.

Εάν η εξομάλυνση με τον Άσαντ καταστεί αναπόφευκτη λόγω της αναδυόμενης περιφερειακής και διεθνούς δυναμικής, ο Ερντογάν θα αναγκαστεί πιθανότατα να ζητήσει οικονομική υποστήριξη από το Κατάρ, άλλες χώρες του Κόλπου και τη διεθνή κοινότητα για τη χρηματοδότηση έργων στέγασης σε απελευθερωμένες περιοχές για την υποδοχή προσφύγων που επιστρέφουν.

Πάντως για τον Bakir, το σίγουρο είναι ότι η Τουρκία του Ερντογάν «θα δώσει προτεραιότητα στα δικά της συμφέροντα και θα ενισχύσει την αυτόνομη και ανεξάρτητη εξωτερική της πολιτική, καθώς και την αμυντική της πολιτική».

Οικονομία: Ο Ερντογάν μπορεί να γυρίσει την παρτίδα

Στην οικονομία, η διευθύντρια του Ατλαντικού Συμβουλίου στην Τουρκία Defne Arslan είναι αισιόδοξη ότι η Τουρκία μπορεί να προσελκύσει έγκαιρα ξένα κεφάλαια, εάν η οικονομική ομάδα της Τουρκίας μπορέσει να επιστρέψει σε αξιόπιστες και πιο συμβατικές οικονομικές πολιτικές που μπορούν να διορθώσουν τα τρέχοντα προβλήματα θέτοντας ισχυρά οικονομικά κριτήρια αναφοράς και εφαρμόζοντας κρίσιμες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις.

Η τουρκική οικονομία αντιμετωπίζει σήμερα σοβαρά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου του υψηλού ποσοστού πληθωρισμού και των χαμηλών συναλλαγματικών αποθεμάτων που προκαλούνται εν μέρει από ένα ελεγχόμενο καθεστώς συναλλαγματικών ισοτιμιών. Η τρέχουσα αντισυμβατική πολιτική δεν βοηθά την Τουρκία να επιτύχει υψηλό ρυθμό ανάπτυξης ή ώθηση στις εξαγωγές της.

Η Defne Arslan εκτιμά, όμως, ότι με μια ισχυρή οικονομική ομάδα και πιο συμβατικές και ανεξάρτητες πολιτικές, η νέα κυβέρνηση του Ερντογάν μπορεί να επαναφέρει την εμπιστοσύνη στην τουρκική οικονομία τόσο για τους εγχώριους όσο και για τους ξένους επενδυτές.

Για την Τουρκάλα ειδικό, ο Τούρκος πρόεδρος είναι αποφασισμένος να προσφέρει έναν ισχυρότερο οδικό χάρτη για την οικονομία, δίχως να αναμένει καμία αλλαγή στις περιφερειακές ενεργειακές πολιτικές.

Ο Ariel Cohen, από την πλευρά του ελπίζει ότι ο Ερντογάν θα αναθεωρήσει τη «θρησκευτικά εμπνευσμένη νομισματική πολιτική» του κατά της τοκογλυφίας και την άρνηση του πληθωρισμού.

Τονίζει μάλιστα ότι ο Τούρκοης ηγέτης «μπορεί να υποστηρίξει την οικονομική ανάπτυξη ενισχύοντας τον ρόλο της Τουρκίας ως ενεργειακού κόμβου, με αγωγούς φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν, την Ανατολική Μεσόγειο, το Ιράν, τη Ρωσία, το Τουρκμενιστάν και τον Κόλπο να διέρχονται από τη χώρα και προς την Ευρώπη. Ο Ερντογάν μπορεί επίσης να πιέσει για την κατασκευή ενός τεράστιου καναλιού Μεσογείου-Μαύρης Θάλασσας για να παρακάμψει τον, που αντιπροσωπεύει μια σημαντική μηχανή οικονομικής ανάπτυξης για την επόμενη δεκαετία και μετά.

Ο επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Qatar Ali Bakir προβλέπει πάντως, πως εάν ο Ερντογάν πιεστεί οικονομικά, πιθανότατα θα καταφύγει σε ένα μείγμα στρατηγικών, συμπεριλαμβανομένης της αναζήτησης περισσότερων χρημάτων από περιφερειακούς εταίρους και συμμάχους όπως το Αζερμπαϊτζάν, τη Λιβύη, το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία, το Κουβέιτ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

Επιπλέον, ο Ερντογάν μπορεί να επισπεύσει την εξερεύνηση πετρελαίου και φυσικού αερίου στη Μαύρη Θάλασσα και πιθανώς στην Ανατολική Μεσόγειο και να ενισχύσει τις αμυντικές εξαγωγές για να εξασφαλίσει δυνατό νόμισμα, εκτιμά ο Bakir.

Ανθρώπινα δικαιώματα: έρχονται δύσκολες μέρες

Για τον Τούρκο δημοσιογράφο Borzou Daragahi η νίκη Ερντογάν θα οδηγήσει σε περαιτέρω διάβρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των πολιτικών ελευθεριών στην χώρα.

Αν και προεκλογικά ο Ερντογάν είχε δηλώσει ότι θα χαλαρώσει ορισμένα από τα σκληρά μέτρα εναντίον των πολιτικών του αντιπάλων και των μειονοτήτων, ωστόσο το γεγονός ότι κρατάει φυλακισμένο τον Κούρδο πολιτικό ηγέτη Σελαχατίν Ντεμιρτάς και άλλους πολιτικούς αντιπάλους, χαρακτηρίζοντάς του «τρομοκράτες» δεν επιβεβαιώνουν τις δηλώσεις του Ερντογάν, σύμφωνα με τον Daragahi

«Κατηγόρησε τα αγγλόφωνα, γαλλικά και γερμανικά ΜΜΕ ότι προσπάθησαν να τον ανατρέψουν. Προειδοποίησε ότι τα κόμματα της αντιπολίτευσης επιδιώκουν μια ατζέντα υπέρ των LGBTQI+. «Για εμάς, η οικογένεια είναι ιερή», είπε.

»Προειδοποίησε επίσης ότι θα αποτρέψει τους πολιτικούς αντιπάλους από το να βλάψουν την «επιτυχία της Τουρκίας με άλλους λαούς και άλλους μεσάζοντες», προτείνοντας ότι θα πατάξει δημοσιογράφους, ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικούς αντιφρονούντες που προσπάθησαν να πιέσουν την Άγκυρα κάνοντας έκκληση σε διεθνείς κυβερνήσεις και θεσμούς» λέει ο Τούρκος δημοσιογράφος αντιμετωπίζοντας με ανησυχία τη δήλωση του Ερντογάν ότι θα παραμείνει στο τιμόνι της Τουρκίας «μέχρι να πεθάνει».

Για τον Daragahi, η μετεκλογική στάση του Ερντογάν υποδηλώνει ότι μπορεί να έχει ήδη καταφέρει να δαιμονοποιήσει τις ευάλωτες μειονότητες και να στοχεύσει πολιτικούς αντιπάλους για να διατηρήσει τον κοινωνικό έλεγχο ενόψει δυνητικά δύσκολων οικονομικών συγκυριών.

Πάντως σύμφωνα με τον Ali Bakir, με τη νίκη του Ερντογάν, τόσο η προεδρία όσο και το κοινοβούλιο ευθυγραμμίζονται πλέον σε ένα ενιαίο πολιτικό μέτωπο. «Αυτό πιθανότατα θα διευκολύνει το έργο του Ερντογάν να διατηρήσει τη σταθερότητα και να διασφαλίσει τη συνέχεια των πολιτικών του. Ωστόσο, αυτό δεν είναι πανάκεια, καθώς καμία μαγική λύση δεν θα υλοποιηθεί στα πιο πιεστικά ζητήματα».