Εταιρικοί ψυχοπαθείς ή αλλιώς η επικίνδυνη γοητεία των «Μάντοφ» της οικονομίας

Οι ψυχοπαθείς μπορεί να παρουσιάζονται ως γοητευτικοί και έξυπνοι στην αρχή κερδίζοντας τις εντυπώσεις, λένε οι επιστήμονες, οι επιτυχημένοι ψυχοπαθείς πολύ περισσότερο. Εξαιτίας αυτού, είναι σε θέση να συμμετέχουν περνώντας «σχετικά απαρατήρητοι» στον εργασιακό χώρο, ωστόσο δεν είναι καθόλου ευχάριστο να εργάζεται κανείς υπό την καθοδήγηση ή την ηγεσία τους, και επιπλέον, αργά ή γρήγορα το αρνητικό αποτύπωμα που αφήνουν μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε οικονομική καταστροφή.

Αυτό συμπεραίνει ο ερευνητής στο βρετανικό πανεπιστήμιο Anglia Ruskin, Clive Boddy, και πρωτοπόρος στον τομέα της εταιρικής ψυχοπάθειας, ο οποίος σε άρθρο του – έρευνα στο International Journal of Market Research προειδοποιεί ότι ένα από τα μέτρα που επιβάλλεται να πάρουν οι εταιρείες που θέλουν να προστατευτούν από την οικονομική καταστροφή είναι να φροντίσουν να κρατήσουν μακριά προσωπικότητες που χαρακτηρίζονται από εταιρική ψυχοπάθεια.

Η ψυχοπάθεια, δηλαδή η νευροψυχιατρική διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από απουσία συναισθημάτων και ενσυναίσθησης, που συνήθως οδηγεί σε απώλεια ελέγχου της συμπεριφοράς και αντικοινωνική συμπεριφορά, συνδέεται συχνά με την εγκληματικότητα.

«Επιτυχημένος ψυχοπαθής»

Αλλά ένας «υποτύπος» ψυχοπαθών -που η σύγχρονη ψυχιατρική έχει ονομάσει «επιτυχημένους ψυχοπαθείς»- συχνά δεν ανιχνεύεται επειδή είναι «καλύτερα ικανοί να ελέγξουν τις επιθετικές, αντικοινωνικές, παρορμητικές τάσεις τους» από τους τυπικούς εγκληματίες ψυχοπαθείς.

Τέτοια άτομα απαντώνται σε εργασιακούς χώρους και επίσης στη βιβλιογραφία αναφέρονται ως «βιομηχανικοί», «οργανωτικοί», «επιχειρηματικοί», «χώρου εργασίας» και «εκτελεστικοί» ψυχοπαθείς.

Η ψυχοπαθητική ηγεσία μπορεί να ανακαλυφθεί σε «ανώτερους ρόλους στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών», που μπορεί να έχουν αντίκτυπο στις οικονομίες και να ενθαρρύνουν «ανήθικες πρακτικές που βρίσκονται στις χρηματοπιστωτικές αγορές», γράφει ο Boddy, ο οποίος προτρέπει τις εταιρείες να εντοπίσουν και να απομακρύνουν τέτοιες προσωπικότητες πριν αρχίσουν να αναρριχώνται σε θέσεις εξουσίας.

Η έρευνα επεδίωξε να κατανοήσει εάν ορισμένα εταιρικά σκάνδαλα και χρεοκοπίες έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τη συμμετοχή ανώτερων εταιρικών στελεχών που μπορεί να χαρακτηρίζονται από ψυχοπάθεια στον χώρο εργασίας. Χρησιμοποιώντας μετρήσεις συμπεριφοράς που αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό από τις ταξινομήσεις του Hervey Milton Cleckley (σ.σ.: αμερικανός ψυχίατρος, πρωτοπόρος στον τομέα της ψυχοπάθειας), και σχετίζονται με αναφορές συγκεκριμένης συμπεριφοράς, έχει αποδειχθεί ότι αυτό όντως συμβαίνει.

«Αυτή η έρευνα αμφισβήτητα έρχεται προς επίρρωση των επικριτών του σύγχρονου καπιταλισμού, απεικονίζοντας τα χαρακτηριστικά, τη συμπεριφορά και τα αποτελέσματα ενός από τους πιο διαβόητους επιχειρηματικούς ηγέτες του 20ου αιώνα», γράφει ο ερευνητής, αναφερόμενος στον διαβόητο απατεώνα Μπέρναρντ Λόρενς Μάντοφ, που διετέλεσε πρόεδρος της εταιρείας που διαχειρίζεται τον Nasdaq και υπήρξε ο εγκέφαλος του μεγαλύτερου σχεδίου Ponzi («πυραμίδα» επενδυτών) στην ιστορία, που εξαπάτησε χιλιάδες επενδυτές και είναι γνωστό ως «σκάνδαλο Μάντοφ».

Αξιολογώντας τον Μάντοφ, «φαίνεται να ενσαρκώνει, σε πολύ μεγάλο βαθμό, όλα τα συμπεριφορικά χαρακτηριστικά της ψυχοπάθειας» που αναφέρονται στις αξιολογήσεις «εκτός από πολλά άλλα», γράφει ο Boddy.

Ο Μπέρνι Μάντοφ είναι πάντα το «υπόδειγμα» για τη διερεύνηση δυνητικών εταιρικών ψυχοπαθών. Και πράγματι, σημείωσε υψηλή βαθμολογία και στα δύο μοντέλα της ψυχοπάθειας που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτήν την έρευνα. Επιπλέον, όπως και άλλοι πιθανοί εταιρικοί ψυχοπαθείς όπως ο βρετανός μεγιστάνας των μέσων ενημέρωσης Robert Maxwell, ο συνιδρυτής της WorldCom Bernard Ebbers, ο πρώην CEO της Sunbeam, Albert Dunlap, και ο ιδρυτής CEO και πρόεδρος της Enron, Ken Lay, συνδέθηκαν με εταιρική αποτυχία και απάτη.

«Οι εταιρείες (σ.σ. οργανισμοί, κ.λπ.) που διοικούνται από εταιρικούς ψυχοπαθείς όπως ο όμιλος Maxwell’s Mirror, η Lay’s Enron, η Dunlap’s Sunbeam, η Ebbers’s WorldCom και η επενδυτική εταιρεία του Μάντοφ, τελικά αποτυγχάνουν ή/και χρεοκοπούν», συμπεραίνεται από την έρευνα.

Το «υπόδειγμα» Μάντοφ

Ο Μπέρναρντ Μάντοφ, ένα από τα μεγαλύτερα παραδείγματα οικονομικής απάτης στην επιχειρηματική ιστορία, ιδιοποιήθηκε δισεκατομμύρια δολάρια από ιδιώτες, μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς εταιρείες επενδύσεων επενδύσεις και συνταξιοδοτικά ταμεία.

Η επενδυτική του εταιρεία ήταν βασικά ένα σχέδιο Ponzi, όπου χρησιμοποιούνται κεφάλαια από νέους επενδυτές για να παρέχουν εμφανείς αποδόσεις στους υπάρχοντες επενδυτές.

Το καθεστώς εξαρτάται από τη διάθεση ολοένα και μεγαλύτερων κεφαλαίων. Κεφάλαια από 40 χώρες συμμετείχαν σε αυτήν την απάτη καταδεικνύοντας τον παγκόσμιο αντίκτυπό της.

Χρησιμοποιώντας δύο μοντέλα μέτρησης της ψυχοπάθειας, στο ένα ο Madoff εμφανίζει όλα (100%) τα χαρακτηριστικά ενός εταιρικού ψυχοπαθή ενώ στον άλλο σκοράρει περίπου 90% που είναι αρκετά εντός του ψυχοπαθητικό εύρος.

Παρουσιαζόμενος ως χαρισματικός και πειστικός χρηματοδότης που ανακατευόταν άνετα ανάμεσα σε μεσίτες εξουσίας στην Ουάσιγκτον και στη Γουόλ Στριτ, ο Μάντοφ κατείχε όλα τα στοιχεία που συνθέτουν έναν χλιδάτο τρόπο ζωής -χαρακτηριστικό των ψυχοπαθών- όπως ένα ρετιρέ στο Μανχάταν, μετοχές σε ιδιωτικά τζετ, ένα σπίτι στη Γαλλία και ένα γιοτ αγκυροβολημένο στη γαλλική Ριβιέρα.

Όσον αφορά τον εαυτό του, ο Μάντοφ απολάμβανε για καιρό τον ρόλο του ως ανώτερου στελέχους στη Wall Street, που του επέτρεπε να συμμετέχει σε αξιόλογες οργανωτικές επιτροπές και διοικητικά συμβούλια στα οποία οι απόψεις του ήταν σημαντικές για τη διαμόρφωση και λήψη οικονομικών αποφάσεων. Ωστόσο, υπήρχε και μια άλλη πλευρά του Μάντοφ, για τον οποίο επίσης λέγεται ότι επιμελούνταν την εικόνα του μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια.

Για παράδειγμα, σύμφωνα με τις οδηγίες του, τα χρώματα και ο σχεδιασμός στα γραφεία της εταιρείας του στη Νέα Υόρκη και στο Λονδίνο ήταν «κραυγαλέα».

Επίσης, για να εντυπωσιάζει ταίριαζε προσεκτικά τις βέρες του με οποιοδήποτε vintage χρυσό ή πλατινένιο ρολόι φορούσε κάθε φορά.

Κρατήστε τους μακριά

Οι ερευνητές για θέματα αγοράς και επιχειρήσεων θα μπορούσαν να συμβάλουν στον εντοπισμό της επιχειρηματικής ηγεσίας που δεν είναι αδίστακτη, που είναι κοινωνικά υπεύθυνη,  μη τοξική (δηλαδή, μη ψυχοπαθής) και να προσφέρουν αυτές τις πληροφορίες σε καταναλωτές, συνταξιοδοτικά ταμεία και άλλες εταιρείες επενδύσεων για να τους βοηθήσουν να λάβουν αποφάσεις έχοντας καλύτερη ενημέρωση, επισημαίνει ο ίδιος.

Αυτή η καινοτόμος γνώση μπορεί να χρησιμοποιηθεί από μελλοντικούς ερευνητές χρηματοπιστωτικών αγορών για να διερευνήσουν περαιτέρω τον ρόλο της προσωπικότητας στις χρηματοπιστωτικές αγορές.

«Από αυτό μπορεί να προκύψουν βελτιωμένα και πιο βιώσιμα αποτελέσματα για το σύνολο της κοινωνίας, όπως η συμβολή στην αποφυγή περαιτέρω παγκόσμιων χρηματοοικονομικών κρίσεων», καταλήγει.

Πώς να τους αναγνωρίσετε

Ερευνώντας συστηματικά την προσωπικότητα του Μάντοφ, ο ερευνητής χρησιμοποιεί τεκμηριωμένες παρατηρήσεις της συμπεριφοράς του.

Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά των ψυχοπαθών, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, περιλαμβάνονται:

1.    Επιφανειακή γοητεία και φαινομενική ευφυΐα

2.    Αναληθής και ανειλικρινής φύση

3.    Απατηλή προσωπικότητα

4.    Εντελώς εγωκεντρική προσωπικότητα

5.    Δεν έχει τύψεις για το πώς οι πράξεις τους βλάπτουν άλλους εργαζόμενους

6.    Συναισθηματικά ρηχός

7.    Δεν ανταποκρίνεται σε προσωπικές αλληλεπιδράσεις

8.    Αίσθηση μοναδικότητας

9.    Αίσθηση ανωτερότητας

10.                       Αίσθηση άτρωτου

11.                       Τάση απομόνωσης

12.                       Δεν δεσμεύεται

13.                       Χαοτική αίσθηση του εαυτού

Πηγή: ΟΤ