Οι καθημερινοί τίτλοι ειδήσεων, οι  ετήσιες παγκόσμιες εκθέσεις και έρευνες  επιβεβαιώνουν την μη αναστρέψιμη πορεία της υποβάθμισης του περιβάλλοντος αλλά και την εκτεταμένη αναστάτωση της Φύσης, όπως την βιώνει σήμερα ο πλανήτης και ο άνθρωπος. Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) αποτελεί  ζοφερή υπενθύμιση της καταστροφικής επίδρασης  που έχει η παγκόσμια υπερθέρμανση στον πλανήτη μας, καθώς οι ακραίες θερμοκρασίες, η ατμοσφαιρική ρύπανση  και τα ανώμαλα καιρικά φαινόμενα  συνεχίζουν  να απεικονίζουν τις καταστροφικές επιπτώσεις  της κλιματικής αλλαγής στα ανθρώπινα δικαιώματα, οι οποίες αναμένεται να συνεχίσουν να επηρεάζουν τις μελλοντικές γενιές.

Χωρίς αμφιβολία, ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον είναι απαραίτητο για την επιβίωσή μας, καθώς η σταθερότητα του κλίματος αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επισιτιστική ασφάλεια, την οικονομική ευημερία και την πρόοδο της ανθρώπινης  ανάπτυξης. Επιπλέον, η αποκατάσταση  υγιών οικοσυστημάτων και η διατήρηση της πλούσιας βιοποικιλότητας από την οποία εξαρτάται η ανθρώπινη υγεία, είναι κρίσιμης σημασίας σε μια τροχιά ανάπτυξης που θα διασφαλίζει, ότι κανένας άνθρωπος δεν θα μείνει πίσω. Σε δεύτερη ανάγνωση αλλά εξίσου σημαντική, το περιβάλλον είναι βαθιά αλληλένδετο με την φτώχεια, καθώς η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η έκρηξη της κλιματικής κρίσης αποτελεί  κινητήριο δύναμη της ακραίας φτώχειας. Συνακόλουθα λοιπόν, η πραγμάτωση ενός δικαιώματος σε ένα καθαρό και βιώσιμο περιβάλλον στο διεθνές νομικό πλαίσιο, μπορεί να επιφέρει τεράστια αναγκαία οφέλη για την αντιμετώπιση  της ανισότητας και της ευαλωτότητας  των πληθυσμών, με στόχο την μακροπρόθεσμη ευημερία όλων των ανθρώπων.

Σε αυτήν την κρίσιμη στιγμή, το θέμα της ρητής αναγνώρισης του δικαιώματος   σε ένα υγιές περιβάλλον  έχει αποκτήσει διεθνή προβολή. Με την κινητοποίηση περισσότερων από 1000 οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών  και αυτόχθονων πληθυσμών, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών (UNGA), ενέκρινε σε μια ιστορική ψηφοφορία  τον Ιούλιο του 2022,  το δικαίωμα να ζουν όλοι σε ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον. Μια κίνηση ορόσημο, η οποία συμφωνήθηκε στο διεθνές φόρουμ του ΟΗΕ με την εκπροσώπηση  193 κρατών-μελών και έθεσε τις  ισχυρές βάσεις,  για την ανάληψη περεταίρω  δράσης για τον σεβασμό και την προάσπιση αυτού του δικαιώματος.

Το ιστορικό αυτό ψήφισμα, επικύρωσε το ψήφισμα του Συμβουλίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων  των Ηνωμένων Εθνών (UNHRC) του 2021, το οποίο επίσημα είχε αναγνωρίσει «την πρόσβαση σε ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον» ως «ανθρώπινο δικαίωμα που είναι σημαντικό για την απόλαυση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Πολύ πριν την έγκριση αυτών των ψηφισμάτων, το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον είχε ήδη κατοχυρωθεί με διάφορες διατυπώσεις, στο δικαιϊκό σύστημα  και στα Συντάγματα πολλών κρατών, καθώς και σε ορισμένες Συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα και Συνθήκες που εστιάζουν στα λεγόμενα διαδικαστικά περιβαλλοντικά δικαιώματα.

Ο θετικός αντίκτυπος αυτής της  αναγνώρισης ορόσημο από την  Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ-ακόμη και αν έχει μικρή νομική ισχύ ελλείψει δεσμευτικότητας-αποτελεί ισχυρό εργαλείο  για  το μέλλον, αναφορικά με την περιβαλλοντική προστασία  και την παροχή ίσης πρόσβασης όλων των ανθρώπων σε περιβαλλοντικά οφέλη, ούτως ώστε να εξασφαλιστεί ένα ελάχιστο πρότυπο περιβαλλοντικής ποιότητας προς όλους.  Όσον αφορά δε το δίκαιο της Ε.Ε., τις υποσχέσεις για το κλίμα και την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας,  αυτή η απόφαση μπορεί και πρέπει να αποτελέσει προπομπό μετασχηματισμού της κοινωνίας  και της προστασίας των ανθρώπων. Διαμορφώνει ένα  ενθαρρυντικό πεδίο δράσης, που   μόνη  η επιβεβαίωση του δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον δεν αρκεί, αλλά χρειάζεται  τα κράτη να κλιμακώσουν κάθε προσπάθεια για να το πραγματοποιήσουν.

Πέραν των άλλων, ο Χάρτης Δικαιωμάτων των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εκ της νομικής διατύπωσης του άρθρου 37, προωθεί μεν ένα υψηλό πεδίο προστασίας του περιβάλλοντος που υποδεικνύει την ενσωμάτωσή του στις πολίτικές της ΕΕ, αλλά υπολείπεται της ουσιαστικής αναγνώρισης ενός ατομικού δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον.  Παρά δηλαδή το γεγονός, ότι το καθαρό και βιώσιμο περιβάλλον βρίσκεται σε ευθεία σύνδεση με την πρώτη γενιά δικαιωμάτων όπως  είναι το δικαίωμα στην ζωή, την υγεία, την τροφή  και το επαρκές βιοτικό επίπεδο, ούτε η  Ευρωπαϊκή Σύμβαση  αλλά ούτε  και ο Χάρτης έχουν σχεδιαστεί για να παρέχουν ρητή εγγύηση και προστασία ενός διακριτού δικαιώματος προστασίας.

Ως εκ τούτου, η ρητή καθιέρωση της νομικής προστασίας ενός αυτόνομου δικαιώματος σε ένα υγιές και καθαρό περιβάλλον με σαφή νομική βάση, αποτελεί κρίσιμο και ουσιώδες αίτημα δικαιοσύνης, με τρόπο, που θα συμβάλλει στην προώθηση της ασφάλειας δικαίου και ταυτόχρονα θα διασφαλίσει ένα υγιές και βιώσιμο αύριο για τις σημερινές και μελλοντικές γενιές. Η απουσία μιας τέτοιας ρητής πρόβλεψης και θεσμοθέτησης ενός αυτοτελούς  δικαιώματος σχετικά με το περιβάλλον στο ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο  των δικαιωμάτων, ικανού να επιδιωχθεί δικαστικά, μας απομακρύνει από το ζωτικό επιχείρημα της προστασίας της φύσης, ως ανθεκτικής αξίας  αλλά και αυτοσκοπού.

Ο χρόνος της ανθρωπότητας μετρά αντίστροφα για να αποφύγει τα χειρότερα αποτελέσματα της τριπλής πλανητικής κρίσης, καθώς όλοι οι άνθρωποι εξαρτόμαστε από το περιβάλλον για την άμεση και έμμεση ευημερία μας. Επομένως, η  ώρα για δράση και αποφάσεις είναι τώρα. Δράση με αποφασιστικά βήματα  προς την αποτελεσματική προστασία και  ισχυροποίηση ενός καθολικού δικαιώματος  σε ένα καθαρό, υγιές περιβάλλον, ώστε να αποκτήσει το περιβάλλον μια θέση ανάλογη της σημασίας του στη σύγχρονη εποχή.

  • Δικηγόρος, Υπ.Διδάκτωρ στη Νομική Σχολή Αθηνών στο Δίκαιο της Ενέργειας.LLM Εξειδικευμένο Δημόσιο Δίκαιο Νομικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α

    Montesquieu-Bordeaux IV,

Headlines