Literature 05 Ιουνίου 2023 | 09:30

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΚΣΤ’)

Ο Ευριπίδης άφησε πίσω του ως παρακαταθήκη ένα έργο γεμάτο αντίρροπες δυνάμεις

Έχοντας αναφερθεί αναλυτικά στα προηγηθέντα άρθρα μας στα σημαντικότερα δράματα του Ευριπίδη, μπορούμε πλέον να προβούμε στο παρόν άρθρο σε μια προσπάθεια συγκεφαλαίωσης του συνολικού έργου του. Η πρώτη παρατήρηση που θα έπρεπε εν προκειμένω να κάνουμε είναι εκείνη που συναρτάται άμεσα με το γενικό τίτλο της ενότητας των άρθρων μας –ανέρχονται σε είκοσι έξι, του παρόντος συμπεριλαμβανομένου– που είναι αφιερωμένη στο μεγάλο δραματουργό. Ο Ευριπίδης, προορισμένος να σηκώνει το βαρύ φορτίο της αδιάκοπης πνευματικής αναζήτησης, εκφράζει κατεξοχήν την ανησυχία μιας εποχής που, μολονότι δεν είχε απογαλακτιστεί πλήρως από το παλαιό, έτεινε προς το νέο, και μάλιστα ακολουθώντας δύσβατα, άγνωστα μονοπάτια.

Αντιμέτωπος με τα αιωνίως άλυτα προβλήματα του ανθρώπου, ο τρίτος των μεγάλων τραγικών της αρχαιότητας επιδίδεται σε έναν άπελπιν πνευματικό αγώνα, καρπός του οποίου είναι ένα έργο γεμάτο αντινομίες. Κάποιες φορές ο Ευριπίδης αποκαθηλώνει τους θεούς, αμφιβάλλει για την παράδοση, την επικρίνει με δριμύτητα ή και την αρνείται. Άλλοτε πάλι αυτός ο ίδιος, ο εκφραστής του φλογερού πάθους και των προβληματισμών, εξυμνεί τον ορθολογισμό, τη σωφροσύνη και την ήσυχη ζωή, καθώς ο βίος του ανθρώπου είναι βραχύς και το κυνήγι των μεγάλων πραγμάτων ανώφελο.

Σε ό,τι αφορά τώρα ειδικότερες πτυχές του έργου του Ευριπίδη, και δη τα μορφολογικά στοιχεία του, αξιοπρόσεκτες είναι κατά πρώτον οι σκηνές του αγώνα, με εναλλασσόμενες στιχομυθίες και μακρόσυρτες αγορεύσεις. Οι τελευταίες, μάλιστα, υποδηλώνουν κατά την άποψη των μελετητών την όχι αμελητέα επίδραση που είχε ασκήσει στον ποιητή η ρητορική της εποχής του, η υπό διαμόρφωση τέχνη του λόγου.

Κατά δεύτερον, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λεγόμενες αγγελικές ρήσεις –ξεχωριστά στολίδια των ευριπίδειων τραγωδιών–, όπως και η συχνή χρήση τού από μηχανής θεού στο τέλος του έργου. Αυτός είτε λύνει το γόρδιο δεσμό είτε βάζει σε τάξη τα πράγματα είτε, τέλος, συντελεί στην καθιέρωση μιας λατρείας, διασφαλίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την επάνοδο στη λατρευτική παράδοση.

Εξάλλου, τα χορικά άσματα του Ευριπίδη δεν έχουν ενιαίο χαρακτήρα. Σε κάποιες περιπτώσεις σχετίζονται με τη δράση, με τα γεγονότα της σκηνής, ενώ σε άλλες είναι τραγούδια αυτόνομα, ένα είδος λυρικών παραλογών. Κι ενώ τα χορικά αυτά είναι από γλωσσικής απόψεως μάλλον παραφορτωμένα, στα διαλογικά μέρη –αντιθέτως– ο τρόπος έκφρασης είναι πολύ απλός και καθαρός, στα όρια της γλώσσας που χρησιμοποιείται στις καθημερινές συνομιλίες.

Εν κατακλείδι, ο Ευριπίδης άφησε πίσω του ως παρακαταθήκη ένα έργο γεμάτο αντίρροπες δυνάμεις. Είναι αληθές ότι επηρεάστηκε από την πνευματική αναστάτωση που επέφερε η σοφιστική, αλλά σε καμία περίπτωση δεν υπήρξε απλώς ο ποιητής του ελληνικού διαφωτισμού, ο φιλόσοφος της σκηνής, πολλώ δε μάλλον ο προπαγανδιστής των ιδεών των σοφιστών. Όπως είχαμε γράψει στο πρώτο μας κιόλας άρθρο για τον Ευριπίδη, η σχέση του σπουδαίου δραματουργού με τη σοφιστική ήταν μια σχέση διαρκούς και ζωηρής αντιπαράθεσης, καθώς εκείνος διατηρούσε πάντα την ανεξαρτησία του πνεύματός του και αρκετά συχνά διατύπωνε επικριτικές απόψεις για τη σοφιστική σκέψη.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Αλέκα Κατσέλη (Μήδεια) και ο Θόδωρος Μορίδης (Άγγελος) στη «Μήδεια» του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου τον Ιούλιο του 1968 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Α’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Β’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Γ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Δ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ε’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ζ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Η’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Θ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ι’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΑ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΒ’)