Χένρι Μίλερ: Η όραση της ζωής και του κόσμου

Στα 72 χρόνια του ο Χένρυ Μίλλερ –ο άνθρωπος που έγινε διάσημος με τον «τολμηρό» του «Τροπικό του Καρκίνου» και που «απεκάλυψε» την Ελλάδα με τον «Κολοσσό του Μαρουσιού»– είναι πια ένας αναμφισβήτητα καθιερωμένος συγγραφεύς, ακόμη και στην πατρίδα του, την Αμερική, που τόσον καιρό τον αρνήθηκε.

Τα τολμηρά του βιβλία εκδίδονται ακόμη και σε εκδόσεις «της τσέπης», πωλούνται σε τεραστίους αριθμούς αντιτύπων και φέρουν επί τέλους την σφραγίδα της εγκρίσεως του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Μπορεί να πη κανείς ότι είναι κοινωνικά αποδεκτά παντού, εκτός ίσως από τα φιλολογικά «τέια» κάποιου συλλόγου «κυριών».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 4.10.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Μίλλερ κατοικεί τώρα στην περιοχή του Λος Άντζελες. Παρά την ηλικία του εξακολουθεί να είναι λυγερός, με λαμπερό μάτι, κι’ η ζεστή του φωνή συγκεντρώνει πάντα γύρω του θαμώνες των μπαρ ή παιδιά, αισθητικούς της λογοτεχνίας ή νεαρούς συγγραφείς. Σε συνομιλία του μ’ έναν από τους τελευταίους αυτούς έδωσε, με την απλότητα και την σαφήνεια που τον χαρακτηρίζει, μια σειρά από καίριες απαντήσεις για την προσωπικότητά του, το έργο του, και μέσα από αυτά για ένα πλήθος από θέματα που απασχολούν τον σύγχρονο άνθρωπο.

– Τα βιβλία σας χαρακτηρίσθηκαν και απαγορεύθηκαν σαν πορνογραφικά αναγνώσματα.

– Έχω γράψει αισχρότητες, αλλά όχι πορνογραφήματα. Η πορνογραφία φέρνει ερεθισμό, ενώ η αισχρογραφία φέρνει κάθαρση. Παρενθετικά θα σπεύσω να πω ότι δεν συμφωνώ με τους διανοουμένους εκείνους που επιχειρούν να ισχυρισθούν ότι, όταν γράφης κάτι γεμάτο ερωτισμό, ο αναγνώστης θα έπρεπε να μένη ασυγκίνητος, να μην έχη ούτε μια λάγνα σκέψη. Γιατί διάβολε δεν θα έπρεπε ο αναγνώστης να έχη λάγνες σκέψεις; Είναι απόλυτα θεμιτές, όπως και οποιεσδήποτε άλλες.

Αλλά φαίνεται πως είμαι άξιος να προκαλέσω και άλλου είδους σκέψεις. Λαμβάνω πολλά γράμματα από αναγνώστες που λέγουν: «Δεν ενδιαφερόμαστε καθόλου για το σεξουαλικό σου γράψιμο, αλλά βρίσκομε πολύ ενδιαφέρουσα τη φιλοσοφία σου».

– Οι περισσότεροι αναγνώστες, όμως, μήπως προτιμούν τον ερωτισμό σας από την φιλοσοφία σας;

– Η σημασία του έργου μου βρίσκεται στην όραση της ζωής και του κόσμου και όχι στις «απαγορευμένες» λέξεις. Τα βιβλία μου προσαρμόζονται σε μια λογοτεχνική παράδοση που γίνεται παραδεκτή στην Ευρώπη εδώ και χίλια χρόνια. Δυστυχώς, στους τρεις τελευταίους αιώνες η αγγλόφωνη λογοτεχνία ευνουχίστηκε, έγινε πνιγηρή. Η ουσία χάθηκε κι’ ο άνθρωπος παρουσιάστηκε αποκομμένος από την ολότητά του. Πριν από την περίοδο αυτήν η αναφορά στα σεξουαλικά θέματα ουδέποτε υπήρξε προκλητική ή ενοχλητική. Υπήρχε ελευθερία εκφράσεως και το σεξ ερχόταν σαν φυσικό στοιχείο της ζωής.

Η ανταρσία μου είχε ακριβώς για σκοπό της να προσφέρω μια ουσιαστικώτερη τροφή στους Αγγλοσάξονες, την πληρότητα δηλαδή που βρίσκει κανείς στη ζωγραφική του Πικασσό, στα κείμενα του Μονταίν και του Ραμπελαί.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 4.10.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

– Δεν δίδετε όμως υπερβολική έμφαση στο σεξουαλισμό;

– Οι Αγγλοσάξονες που στερήθηκαν –επείνασαν στην κυριολεξία– την φυσική έκφραση του σεξουαλισμού, έχουν κλίση τώρα προς το εντυπωσιακά αισθησιακό, και επειδή το ανεκάλυψαν στα κείμενά μου, τείνουν να του αποδώσουν υπερβολική έμφαση. Σ’ ολόκληρο τον κόσμο φαντάζονται τους Αμερικανούς σαν ένα λαό που ο σεξουαλισμός τού έχει γίνει έμμονη ιδέα, ενώ παράλληλα του λείπει μία πλήρης και φυσική σεξουαλική εμπειρία. Οι Αγγλόφωνοι είναι εκείνοι ακριβώς που καταλαβαίνουν λιγώτερο από όλους τι έγραψα και γιατί το έγραψα.

Εξ άλλου όση έμφαση δίνω στο σεξ, άλλο τόσο τονίζω το θέμα της ελευθερίας του ατόμου. Στη ζωή μου, όπως και στα κείμενά μου, χρησιμοποιώ τις κοινές, καθημερινές λέξεις για να εκφρασθώ. Αυτός είναι ο τρόπος μου. Γράφω παρόμοια για τους ανθρώπους και τις χώρες, για τους δρόμους και την θρησκεία. Ουδέποτε αποχώρισα το σεξ από τη φυσική του θέση στη ζωή και στη λογοτεχνία, ουδέποτε του έκανα ειδική μεταχείριση, απλώς του έκανα μία πλήρη μεταχείριση.

Όταν ήμουν νέος έγραφα για δεκαπέντε ολόκληρα χρόνια και δεν έφθανα πουθενά. Όλα τα κείμενά μου ήταν επηρεασμένα από άλλους. Τέλος αποφάσισα να ευχαριστήσω τον εαυτό μου. Διακινδύνευσα πολύ, αλλά τελικά έκοψα τον ομφάλιο λώρο και απέκτησα οντότητα. Έγινα ο εαυτός μου. Όταν μιλούν για παράδοση στον λογοτεχνικό κόσμο, εννοούν ανθρώπους που είναι ατομικιστές, που είναι οντότητες, που με το να βρουν τον εαυτό τους, έγιναν μέρος της παραδόσεως.

– Μια άλλη σειρά από κατηγορίες που σας απηύθυναν περιελάμβανε χαρακτηρισμούς όπως «απειθάρχητος», «χαοτικός», «συγκεχυμένος», «αντιφάσκων» κ.λπ.

– Με τα συνηθισμένα μέτρα φαντάζομαι πως είμαι πραγματικά ένας απειθάρχητος κι’ ανοργάνωτος συγγραφεύς. Πολλοί από μας όμως δεν δίνουμε σημασία στα «μέτρα» αυτά. Για κυττάξτε τους μεγάλους φιλοσόφους –είναι άραγε τόσο σαφείς; Ο Καντ, ω Θεέ μου, τι σκοτεινός που είναι στη σκέψη του! Ή πάρτε τον Αριστοτέλη – δεν μπορώ να διαβάσω τον Αριστοτέλη, είναι μια ζούγκλα από ακατανοησίες για μένα. Αγαπώ πολύ περισσότερο τον Πλάτωνα. Συχνά όμως χάνομαι και με τον Πλάτωνα.

Πιστεύω πως με παρανοούν εξ αιτίας του εκλεκτικισμού μου. Φυσικά αντιφάσκω ωρισμένες φορές προς τον εαυτό μου. Αλλά θα έπρεπε κανείς να είναι «λιμνάζων» για να μην του συμβαίνη αυτό. Ισχυρίζομαι όμως ότι αγωνίζομαι για να βρω την αλήθεια. Πρέπει να προσεγγίζη κανείς την πραγματικότητα από όλες τις κατευθύνσεις, δεν υπάρχει ένας και μοναδικός δρόμος για να τη συλλάβη. Όσο περισσότερες «λεωφόρους» ανοίξη κανείς, τόσο καθαρώτερο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα. Είμαι αντισυστηματικός, ναι. Αλλά αυτό δεν αποτελεί σύγχυση.

– Ποιους άλλους συγχρόνους συγγραφείς θεωρείτε ως πραγματικούς καλλιτέχνες;

– Θαυμάζω πολύ τον Ο’Κάζεϋ, τον Μπέκετ και τον Ιονέσκο. Αντίθετα, ωρισμένοι από τους γνωστούς Αμερικανούς συγγραφείς με αφήνουν ψυχρό. Είναι αδύνατο να διαβάσω τον Ναμπόκωβ.

– Κάποτε είπατε για το βιβλίο σας «Τροπικός του Καρκίνου» ότι είναι «μια φτυσιά στο πρόσωπο της Τέχνης». Βλέπετε καμιά αντίθεση ανάμεσα στην επίθεσή σας κατά της Τέχνης και στο γεγονός ότι χαρακτηρίζετε τον εαυτό σας σαν καλλιτέχνη;

 –Νομίζω ότι μόνον όποιος έχει εμποτισθή από την Τέχνη μπορεί να δη το ελάττωμά της. Η φράση αυτή είναι δίκοπη. Πρέπει κανείς να είναι καλλιτέχνης για να μιλήση εναντίον της Τέχνης. Αν το πη ένας χτίστης, δεν έχει καμιά αξία. Ο καλλιτέχνης όμως θα έπρεπε να πετάξη ό,τι είναι ανόητο και ασήμαντο, όλα εκείνα που περιλαμβάνονται στις λέξεις «Παιδεία» και «Τέχνη» με κεφαλαία στοιχεία.

Ο σκοπός μου ήταν να φέρω την Τέχνη πλησιέστερα προς τη ζωή. Η Τέχνη έχει την τάση να αποσπάται από τη ζωή, να απολιθώνεται. Πρέπει κανείς σαν τον κηπουρό που φροντίζει το φυτό να την κλαδεύη (από την υπερανάπτυξη) και να δίνη την ευκαιρία στις ρίζες (στην ουσία, στη ζωή) να αναπνεύσουν. Αυτό προσπάθησα κι’ εγώ με τον ταπεινό μου τρόπο.

*Άρθρο-συνομιλία με τον Χένρι Μίλερ, που έφερε τον τίτλο «Πόσο άσεμνη μπορεί να είναι η λογοτεχνία;» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 4 Οκτωβρίου 1964.

Ο αμερικανός συγγραφέας Χένρι Μίλερ (Henry Miller) απεβίωσε πλήρης ημερών στο Pacific Palisades του Λος Άντζελες, στις 7 Ιουνίου 1980.