Πέθανε η Φρανσουά Ζιλό, η Γαλλίδα ζωγράφος που απέρριψε τον Πικάσο

Το 1943 η ζωγράφος Φρανσουά Ζιλό, η οποία πέθανε σε ηλικία 101 ετών, συνόδευσε τον δάσκαλό της, τον υπερρεαλιστή ζωγράφο Endre Rozsda, στον σταθμό Gare de l’Est στο Παρίσι. Ο Rozsda ήταν Εβραίος και Ούγγρος- οι Γερμανοί κατακτητές είχαν αρχίσει να μαζεύουν τους αλλοδαπούς Εβραίους και εκείνος έφευγε για τη φαινομενική ασφάλεια της Βουδαπέστης. Καθώς το τρένο του έβγαινε από το σταθμό, η 21χρονη Ζιλό θρηνούσε: «Μα τι να κάνω;».

Ο δάσκαλός της, γελώντας, φώναξε: «Μην ανησυχείς! Ποιος ξέρει; Σε τρεις μήνες από τώρα, μπορεί να γνωρίσεις τον Πικάσο!».

Επτά δεκαετίες αργότερα η Ζιλό θα θυμόταν αυτά τα λόγια ως προφητεία και κατάρα. Δύο μήνες μετά την αναχώρηση του Rozsda δειπνούσε στο Le Catalan, ένα παρισινό εστιατόριο που προστάτευε καλλιτέχνες της αριστερής όχθης. Στα μισά του γεύματος ένας κοντός άντρας που έμοιαζε να είχε βγει από το άθλημα της μινωικής εποχής, ταυροκαθάψια, πλησίασε το τραπέζι της προσφέροντας ένα μπολ με κεράσια: Ήταν ο Πάμπλο Πικάσο. Γοητευμένος από τη λεπτοκόκκαλη Ζιλό, ο Πικάσο, 40 χρόνια μεγαλύτερός της, την προσκάλεσε στο εργαστήριό του στην Rue des Grands Augustins. Μέχρι το τέλος του καλοκαιριού ήταν εραστές.

Βίαιος, σαδιστής και εκδικητικός

Το αταίριαστο ζευγάρι έμελλε να μείνει μαζί για μια δεκαετία, κατά τη διάρκεια της οποίας η Ζιλό γέννησε δύο παιδιά, την Παλόμα και τον Κλοντ. Ο Πικάσο παρέμεινε παντρεμένος με την πρώτη του σύζυγο, την Όλγα Χόχλοβα, καθ’ όλη τη διάρκεια της σχέσης τους.

Όπως θα υπενθύμιζε η Ζιλό στο βιβλίο της «Η ζωή με τον Πικάσο» (1964), το οποίο έγινε μπεστ σέλερ, εκείνος έβαλε σκοπό να την υπονομεύσει από την αρχή. «Μια μέρα», έγραψε, «κοιτάζαμε τη σκόνη να χορεύει στο φως του ήλιου και ο Πικάσο είπε: «Κανείς δεν έχει πραγματική σημασία για μένα. Όσον αφορά εμένα, οι άνθρωποι είναι σαν αυτούς τους μικρούς κόκκους. Αρκεί ένα σπρώξιμο της σκούπας και φεύγουν». Αργότερα, θυμωμένος για την έλλειψη προσοχής της προς το πρόσωπό του, της έκαψε το μάγουλο με ένα τσιγάρο.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950, η Ζιλό είχε αρχίσει να εκθέτει με μέλη της γαλλικής σχολής réalités nouvelles και όταν, τελικά, της δόθηκε μια δική της έκθεση στην Galerie Louise Leiris στο Παρίσι το 1952, ο Πικάσο αρνήθηκε να πάει στα εγκαίνια. Είχε, όπως είπε, δει ήδη όλους τους πίνακες. «Ο Πάμπλο με ήθελε συνεχώς έγκυο, γιατί τότε ήμουν πιο αδύναμη», θυμάται η Ζιλό. «Μετά το δεύτερο παιδί, είπα ότι φτάνει πια. Ο Πικάσο έφτιαξε αυτό το γλυπτό μιας εγκύου γυναίκας και όταν του είπα ότι δεν μου άρεσε, του έκοψε τα πόδια». Σύμφωνα με τα λεγόμενά της, η Ζιλό ανταπάντησε: «Μπορώ να περπατήσω με τα δικά μου πόδια», και τον Σεπτέμβριο του 1953 το έκανε. Τον άφησε.

Μεγάλο ταλέντο η Ζιλό

Όλα αυτά και πολλά άλλα αποκαλύφθηκαν στη «Ζωή με τον Πικάσο», εξασφαλίζοντας την τεράστια και άμεση επιτυχία του βιβλίου: Πούλησε ένα εκατομμύριο αντίτυπα μέσα στον πρώτο μόλις χρόνο. Εξοργισμένος, ο Πικάσο προσπάθησε να αποτρέψει την έκδοση. Όταν δεν τα κατάφερε, άρχισε να καταστρέφει την καριέρα της πρώην συντρόφου του, αρνούμενος να εκθέσει τα έργα του σε οποιαδήποτε γκαλερί που έδειχνε τα δικά της, και διακόπτοντας τις επαφές με τα παιδιά τους. Ήδη, το 1955, μετά το γάμο της Ζιλό με τον καλλιτέχνη Luc Simon, η γκαλερί Leiris την είχε εγκαταλείψει σιωπηλά.

Αυτή, τουλάχιστον, ήταν η ιστορία της. Το αν η γκαλερί θα την είχε αναλάβει εξαρχής χωρίς το κύρος του Πικάσο είναι ένα αμφισβητούμενο θέμα. Αργότερα, η ίδια, θα επέμενε ότι την είχε ελκύσει ο μεγαλύτερος άνδρας μόνο επειδή όλοι οι άνδρες της ηλικίας της ήταν στον πόλεμο.

Από τον Ματίς στον Πικάσο

Μέσω αυτού γνώρισε τον Georges Braque, τον Marc Chagall, τον Joan Miró, την Gertrude Stein και τον Paul Éluard. Λίγο πριν αποφασίσει να συγκατοικήσει με τον Πικάσο, εκείνος την είχε πάει να μείνει με τον Ανρί Ματίς στη βίλα του τελευταίου, στο Le Rêve. Το 1990, με τον πρώην εραστή της νεκρό, η Ζιλό δημοσίευσε άλλο ένα βιβλίο γι’ αυτόν, το «Matisse and Picasso: A Friendship in Art». Και αυτό, επίσης, ήταν ένα οικονομικά αποδοτικό μπεστ σέλερ. «Ήμουν ικανή να κατανοήσω όλο το πρόβλημα του χρήματος» είπε η Ζιλό, ανέμελα. «Θα μπορούσατε να πείτε ότι είμαι λίγο σκληροτράχηλη. Πρέπει να παραδεχτώ ότι ποτέ δεν ήμουν τόσο ερωτευμένη με κάποιον ώστε να μην μπορώ να σκεφτώ το δικό μου σχέδιο».

Μετά τον χωρισμό της από τον Πικάσο, η Ζιλό διατήρησε τη βίλα τους, La Galloise, χρησιμοποιώντας τα κέρδη από τις πωλήσεις των βιβλίων της για την επέκτασή της. Τα καλοκαίρια στις αρχές της δεκαετίας του ’60 τα περνούσε κάνοντας κρουαζιέρες στα ελληνικά νησιά με την Παλόμα και τον Κλοντ σε ένα ναυλωμένο γιοτ με τριμελές πλήρωμα.

Στη σκιά του μεγάλου ζωγράφου

Από αυτά τα ταξίδια προέκυψε αυτό που έμελλε να είναι ίσως το πιο συνεκτικό έργο της Ζιλό, η σειρά Λαβύρινθος. Το έργο Χωρίς τίτλο (Κόκκινο και κίτρινο, 1963) είναι χαρακτηριστικό αυτής της σειράς. Αναπόφευκτα, δυστυχώς, οι κριτικοί εντόπισαν επιρροές από τον Πικάσο στα φλογερά χρώματα και τις αγωνιώδεις μορφές του. Αυτό ήταν άδικο. Το Χωρίς τίτλο (Κόκκινο και κίτρινο) ήταν, γενικά, ένα έργο της εποχής του, «ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο Πικάσο» από πολλούς άλλους γαλλικούς πίνακες της εποχής.

Σε αντάλλαγμα, μερικά από τα καλύτερα πορτρέτα του Πικάσο ήταν της Ζιλό: Ο βιογράφος του, John Richardson, ήταν της άποψης ότι «ο Πικάσο πήρε από εκείνη μάλλον περισσότερα από όσα πήρε εκείνη από εκείνον». Παρ’ όλα αυτά, η Ζιλό παρέμεινε δέσμια της σκιάς του, και όχι μόνο ως καλλιτέχνης.

Είχε μαγνήτη στους ισχυρούς άντρες

Χώρισε από τον Σιμόν το 1962 και το 1969, στην Καλιφόρνια, γνωρίστηκε με τον Αμερικανό ιολόγο Τζόνας Σαλκ, τον δημιουργό του εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας. Ο Σαλκ γοητεύτηκε αμέσως από την κομψή Γαλλίδα. Την καταδίωξε στο Παρίσι και της ζήτησε να τον παντρευτεί. Η Ζιλό, που ήταν πλέον επιφυλακτική απέναντι στους ισχυρούς άνδρες, απάντησε ότι θα το έκανε, με την προϋπόθεση ότι θα περνούσαν έξι μήνες το χρόνο χώρια. Ο Σαλκ συμφώνησε.

Για τα 25 χρόνια του γάμου τους, η Ζιλό θα μοιραζόταν τον μισό χρόνο της μεταξύ Παρισιού και Μανχάταν, ενώ τον άλλο μισό θα περνούσε με τον σύζυγό της στο La Jolla της Καλιφόρνια. Αυτό φαινόταν να ταιριάζει και στους δύο, αν και ο περίγυρός τους δεν το αντιλαμβανόταν.

Μια λιονταρίνα

Η εφημερίδα Philadelphia Inquirer περιέγραψε τη Ζιλό ως «ερωμένη του αείμνηστου Πάμπλο Πικάσο» αλλά η ίδια, προφανώς, δεν επηρεάστηκε από τέτοιες αιχμές. Στην ερώτηση ενός δημοσιογράφου πώς κατάφερε να καταλήξει με δύο από τους σημαντικότερους άνδρες του κόσμου, η Ζιλό απάντησε ξερά: «Τα λιοντάρια ζευγαρώνουν με τα λιοντάρια».

Γεννήθηκε στο Neuilly-sur-Seine, ένα αριστοκρατικό προάστιο του Παρισιού. Ο πατέρας της, Emile, ένας πλούσιος κατασκευαστής, ήταν μια αυταρχική φιγούρα, που ανάγκαζε την αριστερόχειρα μοναχοκόρη του να γράφει με το δεξί χέρι και επέμενε να σπουδάσει νομικά και όχι τέχνη. Τα μαθήματα της Φρανσουά με τον Rozsda ήταν μυστικά μεταξύ της ίδιας και της μητέρας της, Madeleine (το γένος Renoult), μιας ενθουσιώδους ερασιτέχνιδας καλλιτέχνιδας. Απογοητευμένος από τη σχέση της κόρης του με τον Πικάσο, ο Emile έκοψε κάθε δεσμό μαζί της για μια δεκαετία.

Δείτε το βίντεο

Τυραννικός πατέρας, τυραννικός Πικάσο, δυνατή Ζιλό

Απελευθερωμένη από τον πατέρα της, η Ζιλό πήγε για σπουδές στην Académie Julian, αλλά αν ο Emile ήταν αυταρχικός, η τυραννία του ωχριούσε μπροστά σε εκείνη του Πικάσο. Ήταν, πάντως η μοναδική μεταξύ των γυναικών του που τον αντιλήφθηκε και γλύτωσε: Η πρώτη του σύζυγος είχε επηρεαστεί βαθιά από τη συμπεριφορά του απέναντί της, όπως και μια άλλη ερωμένη του, η Ντόρα Μάαρ. Το μοντέλο Marie-Thérèse Walter κρεμάστηκε- η δεύτερη σύζυγός του, Jacqueline Roque, αυτοκτόνησε.

Η Ζιλό συνέχισε να ζει, ζωγραφίζοντας καθημερινά, όλο και περισσότερο στο τεράστιο, θολωτό διαμέρισμά της στο Upper West Side του Μανχάταν και δουλεύοντας σε έργα για το Μουσείο Guggenheim στη Νέα Υόρκη. Το 2021, το πορτραίτο της κόρης της Paloma à la Guitare, του 1965, πουλήθηκε για 1,3 εκατομμύρια δολάρια και μια αναδρομική έκθεση του έργου της πραγματοποιήθηκε στο Musée Estrine, Saint Remy de Provence.

Έγινε μέλος της Λεγεώνας της Τιμής στη Γαλλία το 1990 και προήχθη σε αξιωματικό του τάγματος το 2009.

Ταλαιπωρημένη από τύφλωση, ήταν τόσο αμερόληπτη για τον εαυτό της όσο και για τον κόσμο στο σύνολό του. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90 είπε: «Έχω τελειώσει με τη ζωή. Όταν ήμουν 86 ετών, σκέφτηκα ότι αυτό είναι το τέλος, γιατί σε αυτή την ηλικία πέθανε η μητέρα μου. Τα ογδόντα εννέα έμοιαζαν αδύνατα, και τα 90 ήταν πραγματικά η τελευταία σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Σκέφτηκα: «Θα πρέπει να αυτοκτονήσεις, αν θέλεις ποτέ να πεθάνεις»». Όσο για τους επικριτές της, παρέμεινε φιλοσοφημένη: «Πρέπει να παραδεχτείτε ότι οι περισσότερες γυναίκες που κάνουν κάτι στη ζωή τους έχουν γίνει αντιπαθείς σχεδόν από όλους».

*Φρανσουά Ζιλό – καλλιτέχνης και συγγραφέας, γεννήθηκε στις 26 Νοεμβρίου 1921, πέθανε στις 6 Ιουνίου 2023.

*Με στοιχεία από theguardian.com