Ανδρέας Βουτσινάς: Το παιχνίδι της γάτας με τον ποντικό

Μετά από χρόνια παραμονής και μελέτης στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένας Ελληνοαμερικανός, ο Ανδρέας Βουτσινάς, δημιουργεί έναν καινούργιο μύθο στον τομέα της παιδαγωγικής του θεάτρου: μαθητής του Λη Στράσμπεργκ (Άκτορς Στούντιο), ο Βουτσινάς εισάγει στον θεατρικό κόσμο της Γαλλίας, εδώ και μερικά χρόνια, την «μέθοδο της ανάλυσης» για παλιούς και νέους ηθοποιούς.

Με την καθοδήγηση του Βουτσινά οι καλλιτέχνες προσπαθούν να απαλλαγούν από τις αδυναμίες και τα λάθη τους, τα πλέγματα και τους φόβους τους, τα «εμπόδια» που μεταφέρουν μέσα τους, αντιμετωπίζοντας τον –οποιονδήποτε– ρόλο τους.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 7.7.1972, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Κοντά στο Φωμπούρ Σαιν Μαρτέν, σε μια μικρή αυλή, που επεκτείνεται σ’ ένα χώρο που μοιάζει με γυμναστήριο, εισβάλλουν καμιά τριανταριά ηθοποιοί. Μόνο με την είσοδο του Βουτσινά, που εγκαθίσταται σε μια πολυθρόνα, αρχίζει η όλη διαδικασία. Μιλάει στην αρχή ο ίδιος, στ’ αγγλικά, που μεταφράζονται από κάποια διερμηνέα.

Με την ίδια μονότονη φωνή, ρωτάει προσπαθώντας να καθορίση τον χώρο και τον χρόνο μιας σκηνής. Θαρρείς και αφήνει τις φράσεις του μετέωρες στον αέρα, περιμένοντας να τις αρπάξουν οι μαθητές-ηθοποιοί. Ακολουθούν ερωτήσεις προς έναν ή προς όλους, όπως ακριβώς ο γιατρός ρωτάει το παιδί αν ήπιε το φάρμακό του, ή όπως ο καθηγητής υποβάλλει ερωτήσεις στους μαθητές του σχολείου.

Με την φάση αυτήν ο Βουτσινάς παίρνει μιαν ιδέα του «μέτρου» ενός ηθοποιού: των μέσων με τα οποία συνήθως αμύνεται, των αδύνατων σημείων του, της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η σκέψη του την συγκεκριμένη εκείνη στιγμή. Έχοντας στα χέρια του τα στοιχεία αυτά ο σκηνοθέτης μπορεί να αναλάβη δράση: με σειρά ερωτήσεων και σχολίων, πάνω σ’ αυτά που ακούει, προσπαθεί να φέρη τον ηθοποιό στην θέση να αναλύση ο ίδιος την στάση του. Και με την ανάλυση αυτήν ο κάθε καλλιτέχνης καταφέρνει να ξεπεράση τα σφάλματα και τις αδυναμίες του, και πάνω απ’ όλα να ξεκαθαρίση ένα προς ένα τα προβλήματά του. Είναι κάτι σαν το παιχνίδι του αστυνόμου με τον Ρασκόλνικωφ στο «Έγκλημα και Τιμωρία», το παιχνίδι της γάτας με τον ποντικό. Με την διαφορά όμως ότι στην συγκεκριμένη περίπτωση ο ηθοποιός-ποντίκι δεν βαρύνεται από οποιοδήποτε ίχνος αισθήματος ενοχής.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 7.7.1972, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αντίθετα: για ένα διάστημα δύο περίπου ωρών, ο ηθοποιός έχει όλες τις δυνατότητες για να αισθανθή ευνοημένος. Αποτελεί το επίκεντρο της προσοχής όλων.

Μετά από την φάση αυτήν ο Βουτσινάς προχωρεί. Σχηματίζει σιγά-σιγά μιαν εικόνα αρκετά αφηρημένη των αδυναμιών και των «πλεγμάτων» του ηθοποιού, και εξηγεί πώς βγάζει τα συμπεράσματά του. Δεν διστάζει να παραλληλίση τα προβλήματα του ανθρώπου που έχει απέναντί του με αυτά διασήμων σταρ του κινηματογράφου, όπως η Μαίρυλιν Μονρόε ή η Τζαίην Φόντα. Και ο παραλληλισμός τούτος γίνεται με αρκετή κακοπιστία – που είναι αντιληπτή από όλους εκτός από τον ίδιον τον ενδιαφερόμενο…

Με τις εκατοντάδες των κασκέτων του, με το μεφιστοφελικό του μούσι, ο Βουτσινάς αποδεικνύει την άνεσή του να χειρίζεται τους ανθρώπους. Σαν ένας καινούργιος Σωκράτης με τους μαθητές του. Οι ηθοποιοί σπρώχνονται κυριολεκτικά στην πόρτα του για να πάρουν μέρος στις συναθροίσεις αυτές – ηθοποιοί συχνά του επιπέδου της Ντελφίν Σερίγκ.

Πρόκειται όμως για κρίση σνομπισμού; Και αν ναι, πώς εξηγείται η διάρκεια των συναθροίσεων αυτών (έχουν αρχίσει εδώ και τέσσερα χρόνια), χωρίς να χάνουν την δημοτικότητά τους εκ μέρους των καλλιτεχνών;

Ο Βουτσινάς παρομοιάζει τους ηθοποιούς με τον Θεό («γιατί, σαν κι’ εκείνον, χαρίζουν την ζωή, κατ’ εικόνα και ομοίωσιν»). Στην καθημερινή ζωή, όμως, συμπληρώνει, ξέρουν και οι ίδιοι ότι ζουν σε μια κατάσταση συνεχούς εξαρτήσεως. Αν στην σκηνή επάνω μπορούν να νοιώθουν ένα είδος αυτονομίας, τούτο δεν συμβαίνει και την στιγμή που κατεβαίνουν από τα «σανίδια». Και αυτός είναι ο στόχος του.

*Άρθρο της Colette Godard για τον Ανδρέα Βουτσινά, για την ιδιαίτερη προσωπικότητά του και την καινοτόμο σκέψη του. Το κείμενό της, που έφερε τον τίτλο «Ανδρέας Βουτσινάς: Ένας νέος μύθος στην παιδαγωγική του θεάτρου», είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα Le Monde στις 6 Ιουλίου 1972 και την επομένη, 7 Ιουλίου, στο «Βήμα».

Η Colette Godard (1926-2022) υπήρξε διακεκριμένη κριτικός θεάτρου, δοκιμιογράφος και στέλεχος της Le Monde επί σειράν ετών (αρχής γενομένης από το 1970).

Ο διεθνώς καταξιωμένος σκηνοθέτης Ανδρέας Βουτσινάς έφυγε από τη ζωή στις 8 Ιουνίου 2010, σε ηλικία 78 ετών.