Σεισμός: Η ιστορία του ρήγματος της Αταλάντης, του μεγάλου φόβου των επιστημόνων

Κατά καιρούς οι σεισμολόγοι έχουν εκφράσει τον φόβο τους για το ρήγμα της Αταλάντης, αποκαλύπτοντας πως στην περίπτωση αφύπνισής του είναι ικανό να προκαλέσει μεγάλες καταστροφές.

Αρχίζει από το ρέμα του Καραγκιόζη, συνεχίζει προς Ασπρόρεμα-Κυπαρίσσι και φτάνει μέχρι Λάρυμνα. Το συνολικό μήκος του δεν ξεπερνά τα 34 χιλιόμετρα.

Αν το ρήγμα ενεργοποιηθεί  στο συνολικό της μήκος (34 χλμ), οι σεισμοί μπορεί να φτάσουν τα 6,7-7,0 Ρίχτερ, ωστόσο τα επιμέρους τμήματά της όταν ενεργοποιούνται ανεξάρτητα εκτιμάται ότι παράγουν σεισμούς μεταξύ Μ 5,5-6,6, ειδικότερα μόνο το τμήμα της Αταλάντης μπορεί να συνδέεται με σεισμούς της τάξης του Μ 6,0.

Σήμερα, Πέμπτη (8/6) σημειώθηκε σεισμός με επίκεντρο την  Αταλάντη, 4,8 Ρίχτερ σύμφωνα με το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο.

Ο πρόεδρος του ΟΑΣΠ Ευθύμης Λέκκας εμφανίστηκε ιδιαίτερα καθησυχαστικός και ξεκαθάρισε πως η σεισμική δόνηση δεν έχει να κάνει με το ρήγμα.

«Ο σεισμός είναι κοντά στην Αταλάντη, αλλά δεν συνδέεται με το ρήγμα, το οποίο έχει βαρύ ιστορικό από τον 19ο αιώνα και έχει δώσει σεισμό 7 Ρίχτερ, με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες καταστροφές. Είναι ένα ρήγμα που αντιμετωπίζουμε με δέος» είπε συγκεκριμένα.

Οι σεισμοί του 1894 και οι 255 νεκροί

Το 1894 στην ευρύτερη περιοχή σημειώθηκαν δύο ισχυροί σεισμοί, οι οποίοι έγιναν αισθητοί σε όλη την Ελλάδα, σύμφωνα με τον σεισμολόγο Κωνσταντίνο Μητσόπουλο που βρέθηκε στην περιοχή μετά τις σεισμικές δονήσεις.

Ο πρώτος συνέβη στις 20 Απριλίου με επίκεντρο Μαλεσίνα-Μαρτίνο και ο δεύτερος τις 27 Απριλίου με επίκεντρο τη περιοχή Αταλάντης και προς Άγιο Κωνσταντίνο.

Ολόκληρες κατοικημένες περιοχές της Αταλάντης και του Μαρτίνου υπέστησαν σοβαρότατες ζημιές και ορισμένα σημεία τους κατεστράφησαν ολοσχερώς. Οι ανθρώπινες απώλειες έφτασαν συνολικά τα 253 θύματα.

Το μέγεθος του πρώτου σεισμού, που ενδέχεται να ήταν και προσεισμός εκτιμάται από 6,4 έως 7,0 βαθμούς της κλίμακας Ρίχτερ, ενώ του δευτέρου από 7,0 έως 7,2 και έδωσε ουσιαστικά το τελειωτικό χτύπημα στην περιοχή, αν και το επίκεντρο του ήταν μάλλον πιο βορειοδυτικά προς Άγιο Κωνσταντίνο.

Ερείπια του σεισμού είναι ακόμη και σήμερα ορατά στην παραλία «Παλιομάγαζα» στο Κυπαρίσσι. Ενδεικτικό επίσης του μεγέθους του φαινομένου αποτελεί και η αναφορά του στην αγγλική εφημερίδα «The Illustrated London News» στο φύλλο του της 2ας Ιουνίου 1894.

Η αναφορά στους σεισμούς του 1894 από την εφημερίδα «The Illustrated London News»

Η σημαντικότερη γεωλογική συνέπεια των σεισμών του 1894 ήταν η δημιουργία του «μεγάλου χάσματος της Λοκρίδας» που αρχικά υπολογίσθηκε στα 60 χιλιόμετρα, ενώ σήμερα ύστερα από εκτεταμένες γεωσεισμικές έρευνες, γνωρίζουμε ότι η μεγάλη αυτή διάρρηξη δεν ξεπερνά τα 35 χλμ.

Εξαιτίας του σεισμού παρατηρήθηκαν μετατοπίσεις  της τάξης 1-1,5 μέτρου κατά μήκος του ρήγματος της Αταλάντης και καθίζηση της πεδινής περιοχής κατά περίπου μισό μέτρο. Το φαινόμενο συνοδεύτηκε και από κατολισθήσεις , μεταβολές στα νερά  και από τσουνάμι  στο χωρίο Κυπαρίσσι ύψους 3 μέτρων το οποίο έφτασε μέσα στην ξηρά περίπου 1 χιλιόμετρο.

Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, και από μία προσομοίωση αποδείχθηκε πως τον Απρίλιο του 1894 έγιναν δύο σεισμοί πάνω στο ίδιο ρήγμα της Αταλάντης, που σημαίνει ότι το ρήγμα έσπασε σε δύο κομμάτια.

Ο πρώτος σεισμός  έσπασε το κομμάτι από τη Λάρυμνα μέχρι το χωριό Προσκυνάς. Η συνδυασμένη μεταφορά τάσεων από τους 2 σεισμούς της Αταλάντης φόρτισε γειτονικά ρήγματα σε μια διεύθυνση βορειοδυτική-νοτιοανατολική και αντίστοιχα αποφόρτισε ρήγματα στη διεύθυνση βορειοανατολική νοτιοδυτική.

Η φόρτιση είχε αποτέλεσμα την έκλυση μικρότερων σεισμών, όπως το 1902 (5,8 Χαλκίδα), 1916 (5,8 Βόρειος Ευβοϊκός), το 1925 (5,0 Ψαχνά) και το 1928 (5,1 Θερμοπύλες).

Σεισμική δραστηριότητα στην αρχαιότητα

Ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός  και συγγραφέας Διόδωρος Σικελιώτης και ο Θουκυδίδης γράφουν για ένα μεγάλο σεισμό το καλοκαίρι του 426 π.Χ. με συνταρακτικές συνέπειες, όπως η καταστροφή της πρωτεύουσας της Οπουντίας Λοκρίδας.

Οι ίδιοι πάλι αναφέρουν ένα τρομερό σεισμό το 396 π.Χ. Πιθανολογείται ότι οι σεισμοί αυτοί ήταν η κύρια καταστροφή των αρχαίων πόλεων της περιοχής.

Ο μεγαλύτερος όμως και ο πιο γνωστός σεισμός της Λοκρίδας παραμένει ως σήμερα αυτός του 1894 εξαιτίας των πολλών θυμάτων και των εκτεταμένων υλικών καταστροφών κυρίως όμως λόγω των εντυπωσιακών γεωλογικών και γεωμορφολογικών φαινόμενων που ακολούθησαν.

Ένας σύντομος κατάλογος των σεισμών της περιοχής με πιθανολογούμενα επίκεντρα:

• 427/426 π.Χ. με επίκεντρο το Μαλιακό Κόλπο.

Οι περιγραφές που έχουμε στα χέρια μας από Θουκυδίδη, Διόδωρο Σικελιώτη και Στράβωνα μιλούν για τεράστιες καταστροφές: από μεγάλες εδαφικές μεταβολές ως τσουνάμι στο Καλλίαρο πεδίο (πεδιάδα της Αταλάντης).

Αναφορές κάνουν λόγο για τουλάχιστον 3.000 νεκρούς.

• 105 ή 106 ή 107 μ.Χ.
• 551 π.Χ. με επίκεντρο την πόλη του Σχίναιου (Αχινό ή αρχαίος Εχίνους)

Άλλο ένα ισχυρό πλήγμα υπήρξε για την περιοχή ο σεισμός της άνοιξης του 551 μ.Χ. οπότε και καταστράφηκαν τα τείχη των Θερμοπυλών ενώ θεωρείται πιθανή ακόμη και αποκοπή εδάφους με τη δημιουργία του Αταλαντονησιού που ως τότε ήταν χερσόνησος.

• 1544μ.Χ. επίκεντρο τη Λαμία
• 1740μ.Χ. με επίκεντρο το Μαλιακό κόλπο
• 1758μ.Χ. με επίκεντρο το Μαλιακό Κόλπο
• 1870μ.Χ. με επίκεντρο ανατολικά της Αράχωβας

Οι σεισμοί από το 1900 έως σήμερα

Από το 1900 έως και την τρέχουσα περίοδο που διανύουμε έχουν σημειωθεί οι παρακάτω σεισμικές δονήσεις:

• Σεπτέμβριος 1916 με επίκεντρο 25 χλμ βόρεια της Αταλάντης και μέγεθος 5,8
• Ιούλιος 1935 με επίκεντρο 2,5 χλμ νότια της Αταλάντης και μέγεθος 5,1 R
• Ιανουάριος του 1969 με επίκεντρο ίδιο με αυτό των σεισμών του 1894 και μέγεθος 4,2 R
• Νοέμβριος 1974 με επίκεντρο νότια της ζώνης Αταλάντης – Μαρτίνου και μέγεθος 4,6 R
• Δεκέμβριος 1974 και Ιανουάριος 1975 με επίκεντρο το Μαρτίνο και μέγεθος 4 έως 4,4 R
• Οκτώβριος 1976 με επίκεντρο νότια της ζώνης Αταλάντης – Μαρτίνου και μέγεθος 4,6 R
• Ιούνιος 1986 (μέγεθος 4,9 R), Αύγουστος 1998 (μέγεθος 4,7 R), Σεπτέμβριος 1992 (μέγεθος 4,2 R),
• Αύγουστος 1998 (μέγεθος 4,2 R) με επίκεντρο την περιοχή μεταξύ Αταλάντης και Γουλεμίου.

Λίγες μέρες μετά το σεισμό της Αθήνας την 7η Σεπτεμβρίου του 1999, καταγράφηκε δόνηση μικρού μεγέθους στην περιοχή του Μαρτίνου.

Από το 1964 έως το 1999, δεν έχει καταγραφεί κανένας σεισμός μεγέθους μεγαλύτερος των 5 Ρίχτερ στην περιοχή. Η σεισμική ακολουθία με επίκεντρο κοντά στην Αμφίκλεια τις 7 Αυγούστου 2013 σύμφωνα με τον Ευθύμη Λέκκα δεν σχετίζεται με το ρήγμα.

Ο σεισμός των 3,9 Ρίχτερ που έγινε στην Αταλάντη το Γενάρη του 2020 είχε εστιακό βάθος 14,3 χιλιόμετρα και το επίκεντρο της δόνησης εντοπίζεται 15 χλμ. δυτικά της Αταλάντης.

Όπως είναι φυσικό η σεισμική δόνηση σε αυτή την περιοχή θορυβεί πάντα τους κατοίκους λόγω του καταγεγραμμένου ρήγματος που υπάρχει εκεί.

Ωστόσο οι επιστήμονες εμφανίζονται καθησυχαστικοί καθώς πρόκειται για συνηθισμένη σεισμική δραστηριότητα για τον ελλαδικό χώρο γενικότερα και για την περιοχή συγκεκριμένα.

Αν εξαιρέσουμε την έξαρση του φαινομένου το 1894, με τις δραματικές συνέπειες του, η περιοχή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «μέσης σεισμικότητας», δηλαδή καταγράφονται σεισμοί μικρού βάθους με μικρά μεγέθη.