Η ψυχοθεραπεία λειτουργεί πραγματικά; Ας το ξεδιαλύνουμε αυτό

«Στα τέλη της δεκαετίας των 20 χρόνων μου, ζώντας μόνη μου στη Νέα Υόρκη, βρέθηκα στη δίνη μιας σκοτεινής σύγχυσης, χωρίς να ξέρω πώς να προχωρήσω – και έτσι άρχισα να επισκέπτομαι έναν θεραπευτή» γράφει η Susan Dominus στους New York Times και συνεχίζει.

«Κατά τη διάρκεια των περισσότερων επισκέψεων, καθόμουν σε μια καρέκλα με ένα κουτί χαρτομάντιλα στο μικρό τραπεζάκι δίπλα της, αλλά το γραφείο διέθετε επίσης έναν καναπέ, στον οποίο περιστασιακά ξάπλωνα, κοιτάζοντας το ταβάνι καθώς πάλευα με το τι έκανα στη ζωή μου, και ακόμη και με το τι έκανα σε αυτό το γραφείο.

»Τότε, η θεραπεία θεωρούνταν ακόμη σε ορισμένους κύκλους ως μια σπάνια προσφυγή για τους ανεπανόρθωτα νευρωτικούς. Ντρεπόμουν που φαινόταν ότι την χρειαζόμουν, και δύσκολα μπορούσα να αντέξω τα έξοδα. Έφαγε τόσο πολύ από τον μισθό μου που μερικές φορές ονειροπολώ για το μικρό σπίτι στα Catskills που θα μπορούσα τώρα να απολαμβάνω αν είχα επενδύσει τα χρήματα που ξόδευα για αυτές τις δύο φορές την εβδομάδα σε οποιοδήποτε αξιόπιστο αμοιβαίο κεφάλαιο.

»Άξιζαν τον κόπο; Ξέρω ότι η θεραπεία μου παρείχε παρηγοριά και πιστεύω ότι ανέπτυξα κάποια αυτογνωσία, η οποία μου έχει χρησιμεύσει καλά. Αλλά κατά τη διάρκεια εκείνης της φάσης της ζωής μου, πέρασα επίσης περισσότερο χρόνο απ’ όσο θα έπρεπε, είμαι σίγουρη, σε μια προφανώς ανθυγιεινή σχέση, την οποία συζητούσαμε ακατάπαυστα με τον ψυχολόγο μου, τεμαχίζοντάς την σε κομμάτια.

»Όποια κι αν ήταν η αμφιθυμία μου για τη θεραπεία, την εμπιστεύτηκα αρκετά ώστε να επιστρέψω σε αυτήν αρκετές φορές, δοκιμάζοντας και άλλους τρόπους που έγιναν όλο και πιο δημοφιλείς, συμπεριλαμβανομένων δύο εκδοχών της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας. Πιο πρόσφατα, εξερεύνησα μια μορφή θεραπείας που με έβαλε να εντοπίζω τα συναισθήματά μου σε συγκεκριμένα μέρη του σώματός μου, ώστε να μπορώ – ω, δεν ξέρω τι, αν και θυμάμαι ότι το βρήκα ενδιαφέρον τότε» γράφει η Susan Dominus.

Η κανονικοποίηση του προβλήματος

Με την πάροδο των δεκαετιών, και ιδίως μετά την πανδημία, το στίγμα της θεραπείας έχει ξεθωριάσει. Έχει γίνει αντιληπτή ως μια μορφή σημαντικής αυτοφροντίδας, σχεδόν όπως μια συνδρομή στο γυμναστήριο – κανονικοποιημένη ως μια ρουτίνα, μια δέσμευση για την υγεία και σαφώς αξίζει τις πολλές ώρες και τα σημαντικά χρηματικά ποσά που επενδύονται. Το 2021, 42 εκατομμύρια ενήλικες στις Ηνωμένες Πολιτείες αναζήτησαν ψυχιατρική περίθαλψη της μιας ή της άλλης μορφής, έναντι 27 εκατομμυρίων το 2002. Όλο και περισσότερο, οι Αμερικανοί έχουν ενστερνιστεί την ιδέα ότι η θεραπεία είναι ένας τρόπος με τον οποίο μπορούν να βελτιώσουν αξιόπιστα και σημαντικά τη ζωή τους.

«Καθώς πρόσφατα σκέφτηκα, για άλλη μια φορά, να μπω σε θεραπεία, αυτή τη φορά για να προσαρμοστώ σε κάποιες σημαντικές μεταβάσεις στη ζωή μου, προσπάθησα να εντοπίσω πώς ακριβώς με είχε (ή δεν με είχε) βοηθήσει στο παρελθόν. Αυτή η πορεία σκέψης με οδήγησε στο να αναρωτηθώ τι πραγματικά αποκαλύπτουν οι έρευνες σχετικά με το πόσο αποτελεσματική είναι η θεραπεία συζήτησης στη βελτίωση της ψυχικής υγείας» συνεχίζει η Susan Dominus.

«Περιστασιακά προσπάθησα να θέσω το ερώτημα σε φίλους που έκαναν οι ίδιοι θεραπεία, αλλά συχνά έδειχναν αποφασισμένοι να αλλάξουν το θέμα ή ακόμα και να απαντήσουν με εχθρότητα. Κι εγώ, επίσης, δεν έχω καμία αμφιβολία ότι η θεραπεία μπορεί να αλλάξει τη ζωή των ανθρώπων, κι όμως εξακολουθούσα να θέλω να μάθω πόσο αξιόπιστα προσφέρει πραγματική ανακούφιση από τον πόνο. Επιλύει η θεραπεία τα συμπτώματα που προκαλούν τόσο πόνο – το αίσθημα τρόμου σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν άγχος ή την αϋπνία σε ανθρώπους που έχουν κατάθλιψη; Μήπως η θεραπεία με ομιλία, στην πραγματικότητα, θεραπεύει; Και αν το κάνει, πόσο καλά;».

Από τον Φρόιντ μέχρι σήμερα

Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ο λαμπρός αν και δογματικός πατέρας της ψυχανάλυσης, ήταν γνωστό ότι δεν ενδιαφερόταν να υποβάλει την καινοτομία του σε επίσημες έρευνες, τις οποίες φαινόταν να θεωρεί απλώς φασόν μπροστά στις εγκεφαλικές ανασκαφές του ασυνειδήτου. Παρουσιάζοντας ενθαρρυντικές έρευνες που όντως προέκυψαν, ο Φρόιντ απάντησε ότι «δεν έδινε μεγάλη αξία σε αυτές τις επιβεβαιώσεις, επειδή ο πλούτος των αξιόπιστων παρατηρήσεων στις οποίες στηρίζονται αυτοί οι ισχυρισμοί τις καθιστούν ανεξάρτητες από την πειραματική επαλήθευση».

Με την πάροδο του χρόνου, η επίσημη ψυχανάλυση έχει δώσει σε μεγάλο βαθμό τη θέση της σε λιγότερο επικεντρωμένες στη λίμπιντο ομιλητικές θεραπείες, συμπεριλαμβανομένης της ψυχοδυναμικής θεραπείας, μιας βραχυπρόθεσμης πρακτικής που εστιάζει επίσης στις συνήθειες και τις άμυνες που αναπτύχθηκαν νωρίτερα στη ζωή, και της γνωσιακής-συμπεριφορικής θεραπείας, η οποία βοηθά τους ανθρώπους να μάθουν να αντικαθιστούν τα αρνητικά πρότυπα σκέψης με πιο θετικά. Εκατοντάδες κλινικές δοκιμές έχουν πλέον διεξαχθεί σχετικά με διάφορες μορφές θεραπείας συζήτησης και, στο σύνολό τους, το τεράστιο σώμα της έρευνας είναι αρκετά σαφές: Η θεραπεία συζήτησης λειτουργεί, δηλαδή οι άνθρωποι που υποβάλλονται σε θεραπεία έχουν περισσότερες πιθανότητες να βελτιώσουν την ψυχική τους υγεία από εκείνους που δεν υποβάλλονται σε θεραπεία.

Η πεποίθηση αυτή απέκτησε δυναμική το 1977, όταν οι ψυχολόγοι Mary Lee Smith και Gene V. Glass δημοσίευσαν την πιο εξελιγμένη στατιστικά ανάλυση επί του θέματος μέχρι τότε. Εξέτασαν περίπου 400 μελέτες σε μια εργασία γνωστή ως μετα-ανάλυση – ένας όρος που επινόησε η Glass – και διαπίστωσαν ότι μεταξύ των «νευρωτικών» και «ψυχωτικών» που είχαν υποβληθεί σε διάφορα είδη θεραπείας ομιλίας, ο τυπικός ασθενής τα πήγαινε καλύτερα από το 75% των ατόμων με παρόμοιες διαγνώσεις που δεν είχαν υποβληθεί σε θεραπεία. Η διαπίστωση ότι η θεραπεία έχει πραγματικά οφέλη επαναλήφθηκε πολλές φορές τα επόμενα χρόνια, σε αναλύσεις που εφαρμόστηκαν σε ασθενείς με άγχος, κατάθλιψη και άλλες διαδεδομένες διαταραχές.

Το φαινόμενο Dodo Bird

«Νομίζω ότι τα στοιχεία είναι αρκετά ξεκάθαρα ότι η ψυχοθεραπεία είναι εξαιρετικά αποτελεσματική» λέει ο Bruce Wampold, ένας εξέχων ερευνητής στον τομέα, ο οποίος είναι ομότιμος καθηγητής συμβουλευτικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Wisconsin-Madison. Για τον ίδιο, η δύναμη μιας τέτοιας θεραπείας χαμηλής τεχνολογίας δεν είναι τίποτα λιγότερο από θαυματουργή, ιδίως δεδομένου ότι οι μελέτες συνήθως παρακολουθούν τους ασθενείς για 20 ή λιγότερες συνεδρίες: «Το γεγονός ότι μπορείς απλώς να πας να μιλήσεις σε έναν άλλο άνθρωπο -εννοώ, είναι κάτι περισσότερο από απλή συζήτηση- και να έχεις μεγέθη επίδρασης που είναι μετρήσιμα και αξιοσημείωτα μεγάλα».

Ο Wampold είναι περισσότερο γνωστός για την έρευνα που υποδηλώνει ότι όλα τα είδη των τεκμηριωμένων θεραπειών ομιλίας λειτουργούν εξίσου καλά, ένα αμφιλεγόμενο φαινόμενο γνωστό ως φαινόμενο Dodo Bird. (Το φαινόμενο πήρε το όνομά του από τον Ντόντο στο «Οι περιπέτειες της Αλίκης στη χώρα των θαυμάτων», ο οποίος, όταν του ζητείται να κρίνει έναν αγώνα, αποφασίζει: «Όλοι έχουν κερδίσει και όλοι πρέπει να έχουν βραβεία!»).

Ξεκαθαρίστε την παιδική σας ηλικία με έναν ψυχοδυναμικό θεραπευτή, καταγράψτε τις πιθανότητες των φοβισμένων αποτελεσμάτων με έναν θεραπευτή γνωσιακής συμπεριφοράς, δουλέψτε πάνω στα όριά σας με έναν διαπροσωπικό θεραπευτή – όλα θα αποφέρουν εξίσου θετικά αποτελέσματα, διαπίστωσε ο Wampold και άλλοι που έχουν αναπαράγει το έργο του.

*Με στοιχεία από nytimes.com