Τσε Γκεβάρα: «Όλα έχουν τελειώσει… Χάσαμε»

Ο Γκάρι Πράδο θα ήταν ένας ακόμη άγνωστος βολιβιανός στρατιωτικός που επιδιδόταν στο κυνήγι αντικαθεστωτικών, αν δεν ήταν ο επικεφαλής του αποσπάσματος που συνέλαβε τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα τον Οκτώβριο του 1967. Τριάντα χρόνια αργότερα η δημοσιογράφος της Le Monde Nicole Bonnet συνάντησε τον απόστρατο στρατηγό Πράδο στην πόλη Σάντα Κρους και του ζήτησε να θυμηθεί την τελευταία νύχτα του Τσε.

Ήταν 8 Οκτωβρίου του 1967. «Είμαι ο Τσε Γκεβάρα» μου είπε χαμηλόφωνα ο ένας από τους δύο πειναλέους και αδύναμους «γκεριγέρος» που μόλις είχαμε συλλάβει. «Είμαι τραυματισμένος» πρόσθεσε, δείχνοντάς μου τη δεξιά γάμπα του που αιμορραγούσε. «Υποθέτω πως δεν θα με σκοτώσετε, διότι για σας έχω μεγαλύτερη αξία ζωντανός παρά πεθαμένος».

Οι δημοσιογράφοι με ρωτούν τι αισθάνθηκα τη στιγμή της σύλληψης του Τσε. Τι παιδαριώδης ερώτηση! Ο Τσε που στεκόταν μπροστά μου δεν είχε τίποτε από μυθικό ήρωα και δεν μου προξενούσε ούτε φόβο ούτε θαυμασμό, μονάχα τεράστια ανακούφιση. Αργότερα αισθάνθηκα υπερηφάνεια, διότι είχα φέρει εις πέρας την αποστολή μου μόνο σε δύο εβδομάδες. Πίσω στη βάση μας, έδεσα τους κρατουμένους σε έναν κορμό δέντρου από τα ίδια τους τα ζωνάρια. Τότε ο Τσε μού είπε: «Μην ανησυχείτε, λοχαγέ. Όλα έχουν τελειώσει… Χάσαμε». Ο υπερόπτης υπουργός του Φιντέλ Κάστρο ήταν ένας άνδρας νικημένος, αποκαρδιωμένος. Αυτό με ενόχλησε και ζήτησα από τους στρατιώτες μου να τον λύσουν.

Κατόπιν ξεκινήσαμε για τη Λα Ιγκέρα, δύο χιλιόμετρα απόσταση, όπου φθάσαμε το σούρουπο. Ο Τσε πήρε θέση στην αίθουσα του σχολείου με την πλάτη στον τοίχο και τα μάτια κλειστά. «Πώς είστε;» τον ρώτησα. «Καλά. Μου έδεσαν την πληγή. Πονώ ακόμη, αλλά είναι αναπόφευκτο» μου απάντησε.

Κάθισα σε έναν πάγκο, άναψα τσιγάρο και του είπα: «Θα ήθελα να μάθω, από το ίδιο σας το στόμα, γιατί είχατε αυτή την τόσο τρελή, τόσο παράλογη δράση».

«Από την πλευρά σας, ίσως» απάντησε.

«Έχω την εντύπωση ότι κάνατε λάθος επιλέγοντας τη Βολιβία για την περιπέτειά σας».

«Η επανάσταση δεν είναι περιπέτεια».

«Δεν καταλαβαίνω γιατί οι ενέργειές σας εδώ παρέβησαν όλους τους βασικούς κανόνες στρατηγικής του αντάρτικου».

«Ίσως η Βολιβία να ήταν λανθασμένη επιλογή».

Αρχίσαμε να διαφωνούμε για τη σκοπιμότητα της επανάστασης. «Πρέπει να καταλάβετε», είπε ο Τσε, «ότι εμείς όλοι, οι Λατινοαμερικανοί, έχουμε αναλάβει έναν αγώνα στον οποίο θα χυθεί πολύ αίμα. Ο απελευθερωτικός πόλεμος εναντίον του ιμπεριαλισμού, ωστόσο, είναι αναπόφευκτος. Εδώ, στη Βολιβία, όπως και στην Κολομβία, στη Βενεζουέλα, στην Κεντρική Αμερική».

Ένας αγγελιαφόρος μάς διέκοψε, διότι με αναζητούσε ο επίατρος Αγιορόα. Στο μεταξύ, ο Τσε είχε αλλάξει τελείως στάση: παρότι εντελώς καταβεβλημένος τη στιγμή της σύλληψής του, είχε ανακτήσει όλη του τη σιγουριά. Ήταν αισιόδοξος, διότι η συμπεριφορά μας απέναντί του ήταν η καλύτερη δυνατή. Άλλωστε, δεν υπήρχε προηγούμενο εκτέλεσης κρατουμένων χωρίς δίκη.

Λίγες ώρες αργότερα επέστρεψα στο σχολείο συνοδεία του αντισυνταγματάρχη Αντρές Σέλιτς και του επιάτρου Μιγκέλ Αγιορόα. Ο Τσε ήταν ξαπλωμένος, τυλιγμένος στην κουβέρτα του. «Αύριο θα σας μεταφέρουμε στη Βαγεγκράντε. Πρέπει να έχετε ωραία όψη, διότι θα σας περιμένουν πολλοί φωτογράφοι. Δεν νομίζετε ότι οφείλουμε να αρχίσουμε με ένα ξύρισμα;» τον ρώτησε ο επίατρος σαρκαστικά.

Ο Σέλιτς έσκυψε και τον έπιασε από τα γένια· ο Γκεβάρα τον κοίταξε κατάματα και του έσπρωξε το χέρι. 

«Γιατί ήρθατε στη Λα Ιγκέρα μέρα μεσημέρι;»

«Δεν έχει πια καμία σημασία… Τι σας νοιάζουν τα γιατί;»

«Πείτε μου καλύτερα πόσους από τους άντρες μου συλλάβατε» ανταπάντησε ο Τσε.

Καθώς βγαίναμε από την αίθουσα, σκεφτόμουν το τελευταίο δεκαπενθήμερο. Όλα έμοιαζαν εξωπραγματικά. Οι αντάρτες ένιωθαν στριμωγμένοι από τις 22 Σεπτεμβρίου. Στη Λα Ιγκέρα δεν ήταν περικυκλωμένοι όπως νόμιζαν. Έπραξαν ακριβώς το αντίθετο από αυτό που όφειλαν να πράξουν. Επίτηδες; Ο Τσε είχε χάσει τον προσανατολισμό του, του είχαν δοθεί λανθασμένες πληροφορίες. Νομίζω ότι η φήμη του μεγάλου στρατηγού, που τον ακολουθούσε από την Κούβα, ήταν υπερβολική. Οι άνδρες του πέθαιναν από την πείνα, ενώ ο ποταμός Γκράντε ήταν γεμάτος ψάρια.

Κατά τις τρεις το πρωί επέστρεψα στο σχολείο. Ο Τσε άνοιξε τα μάτια του.

«Δεν κοιμάστε;» τον ρώτησα.

«Δεν ξέρω πια τι σημαίνει ήσυχος ύπνος».

«Τώρα δε διατρέχετε τον κίνδυνο να σας πιάσουν οι στρατιώτες μου».

«Η αβεβαιότητα είναι ίσως χειρότερη. Τι θα μου κάνουν; Πού θα με δικάσουν;»

Τον άφησα λέγοντάς του να ξεκουραστεί.

Νωρίς το πρωί συνόδευσα το συνταγματάρχη Ζεντένο σε μια επιθεώρηση. Μόλις επέστρεψα ο Αγιορόα μού είπε ότι οι κρατούμενοι είχαν εκτελεστεί κατόπιν «άνωθεν εντολής». Τα πτώματα φορτώνονταν σε ένα ελικόπτερο για να σταλούν αλλού. Πλησίασα εκείνο του Τσε. Το πρόσωπό του ήταν εξαρθρωμένο, πήρα το μαντίλι μου για να σπρώξω την κάτω σιαγόνα στη θέση της.

Λίγον καιρό αργότερα ένας ιταλός δημοσιογράφος με ρώτησε αν είχα εκτελέσει τον Τσε. «Είμαι στρατιώτης, όχι δήμιος» του απάντησα. Ύστερα από μία δεκαετία έμαθα από το στρατηγό Οβάντο, αρχηγό του Στρατού το 1967, ότι η απόφαση είχε ληφθεί από «ψηλά», διότι η δίκη του γάλλου Ρεζί Ντεμπρέ, που είχε συλληφθεί λίγους μήνες πριν από τον Τσε, είχε μετατραπεί σε διεθνές σκάνδαλο.

*Το ανωτέρω κείμενο για τις τελευταίες ώρες του Τσε Γκεβάρα είχε δημοσιευτεί στη Le Monde τον Οκτώβριο του 1997. Συντάκτρια του άρθρου ήταν η Nicole Bonnet (απεβίωσε τον Ιανουάριο του 2001, σε ηλικία 54 ετών), ανταποκρίτρια της γαλλικής εφημερίδας στη Λίμα και υπεύθυνη για το ρεπορτάζ που αφορούσε το Περού, τη Βολιβία και τον Ισημερινό (Εκουαδόρ).

Ο Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα, ο θρυλικός επαναστάτης Τσε Γκεβάρα, γεννήθηκε στην πόλη Ροσάριο (Ροζάριο) της Αργεντινής στις 14 Ιουνίου 1928 και απεβίωσε στη Λα Ιγκέρα της Βολιβίας στις 9 Οκτωβρίου 1967.