Μάνος Χατζιδάκις: Προκλητικός για τα μέτρα μας

Πέρσι ο Μάνος Χατζιδάκις είχε δώσει μια συναυλία στην Αρχαία Αγορά, αν δεν κάνω λάθος, όπου το εισιτήριο είχε 2.500 δρχ.

«Είναι απαράδεκτο!» ανέκραξαν οι δημοκράτες του γλυκού νερού και δημιουργήθηκαν εντάσεις και χυδαιότητες.

Από την άλλη πλευρά, την ίδια εποχή, όποιος αγόραζε το περιοδικό στο οποίο ήταν διευθυντής ο Μάνος Χατζιδάκις, έπαιρνε πρόσκληση για την ίδια συναυλία, που κόστιζε 1.000 δρχ. Το περιοδικό είχε τιμή 200 δρχ, και επομένως όποιος ήθελε μπορούσε να παρακολουθήσει τη συναυλία με κόστος 1.200 δρχ και να του μείνει και το περιοδικό.

Κανένας, όμως, δεν αναφέρθηκε σ’ αυτό το γεγονός. Όλοι θεωρούσαν πρόκληση την τιμή και διάβαζαν συνεντεύξεις «αγανακτισμένων» πολιτών για το ακριβό εισιτήριο. Λες και θα τους πήγαιναν με το ζόρι. Καμιά κουβέντα, φυσικά, για τα αισθητικά πορνεία που μας περιτριγυρίζουν, όπου τα ελαττωματικά πιάτα γεμίζουν τα πόδια των αστέρων της νύχτας.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 18.12.1986, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Πριν μερικούς μήνες ο Μάνος Χατζιδάκις, στο οπισθόφυλλο του δίσκου του, έγραψε ότι το μόνο που τον στενοχωρεί είναι ότι θα μπορούν ν’ ακούσουν τη μουσική του δίσκου του και άτομα που δεν εκτιμά, και αυτό τον στενοχωρεί. Όλοι, ξανά, έπεσαν πάνω του.

Έτσι του άρεσε, έτσι πίστευε, έτσι έγραψε. Ας μην αγοράσουν τον δίσκο. Τους υποχρέωσε κανένας; Στο δικό τους δίσκο ας γράψουν ό,τι τους κάνει κέφι. Ας βάλουν επάνω καφέ.

Παλαιότερα, όταν ήταν διευθυντής της Κρατικής, είχε σκανδαλίσει τους «ευσεβείς», επειδή υπέγραφε τις αποφάσεις σ’ ένα καφενείο. Γιατί, όπως είχε δηλώσει, μισεί τη γραφειοκρατία.

Καλά έκανε, και προσωπικά πιστεύω ότι μακάρι να είχαμε τη δύναμη να κάναμε το ίδιο.

Όταν ήταν διευθυντής του Γ’ Προγράμματος, η τότε κυβέρνηση της ΝΔ κατάφερε να τον εκπαραθυρώσει. Σήμερα, βέβαια, τα ίδια άτομα –που τότε τον υπέβλεπαν– μιλούν για ελεύθερη ραδιοφωνία.

Όμως, είτε το θέλουμε είτε όχι, το Γ’ Πρόγραμμα ήταν και παραμένει μέχρι σήμερα το παράδειγμα για το τι πραγματικά σημαίνει ελεύθερη ραδιοφωνία.

Το καλοκαίρι ο Μάνος Χατζιδάκις, στις συναυλίες του, απαγόρευε την προσέγγιση φωτογράφων, τα παλαμάκια, τους χορούς και τη φασαρία. Είχε υποχρεώσει κανέναν να τον ακούσει; Όσοι μερακλώνονται εύκολα, γιατί δεν πήγαιναν στο κοντινότερο σκυλάδικο; Γεμάτη είναι η Ελλάδα!

Όμως, η ενέργειά του χαρακτηρίστηκε πρόκληση.

Ο Μάνος Χατζιδάκις έχει τις απόψεις του. Ίσως να φαίνεται προκλητικός για τα μέτρα μας. Όμως, η απορία μου είναι μία και μοναδική. Γιατί τον έχουμε συνεχώς στο στόχαστρό μας; Γιατί βγάζουμε όλα τα απωθημένα μας πάνω του;

Πώς μπορώ να μη σέβομαι τον άνθρωπο που έγραψε τον «Μεγάλο Ερωτικό»; Πόσα είναι τα άτομα που μου προσέφεραν αντίστοιχες αισθητικές απολαύσεις στη ζωή μου; Ποιοι από μας δεν συγκινήθηκαν από τα τραγούδια του;

Ο Μίκης Θεοδωράκης ακολουθεί παράλληλους δρόμους μουσικής και κοινωνικής παρέμβασης. Πώς είναι δυνατόν να τον έχουμε και αυτόν μονίμως στο στόχαστρό μας;

Πόσοι είναι εκείνοι που έκαναν τη ζωή μας περισσότερο ανθρώπινη, με την κυριολεξία του όρου, όπως ο Μίκης Θεοδωράκης;

Πώς μπορώ να ξεχάσω τη «Ρωμιοσύνη», τα «Λιανοτράγουδα», το «Τραγούδι του νεκρού αδελφού», τα «Τραγούδια του Αντρέα»; Συνθέσεις που μας έκαναν να κλάψουμε και ν’ ανέβουμε στα ουράνια;

Κατακραυγή τη μια φορά, γιατί, λέει, δήλωσε «Καραμανλής ή τανκς», βρισιές την άλλη, γιατί θεώρησε ότι μια πολιτική νεολαία τον απειλούσε, χυδαιολογία για τα κέρδη και το κότερό του, βρισιές σήμερα για ό,τι είπε στην Τουρκία.

Αυτή είναι η γνώμη του, αυτή λέει και –φυσικά– είναι αναφαίρετο δικαίωμά του αυτό.

Κάποτε δήλωσε ότι αισθάνεται στην Ελλάδα σαν αεροπλανοφόρο στη λίμνη των Ιωαννίνων, και έφυγε.

Είναι, πιστεύω, τόσο ο Μίκης Θεοδωράκης όσο και ο Μάνος Χατζιδάκις δύο ιερά τέρατα, με όλη τη σημασία της λέξης. Ευτυχώς, παρ’ όλες τις προσπάθειες και τις χυδαιότητες, δεν καταφέραμε να τους βάλουμε στο περιθώριο.

Κάποτε ο Μάνος Χατζιδάκις, στα περίφημα «Σχόλια του Γ’», έγραψε:

«Όποιος δεν φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει. Και η πιθανή προέκταση του αξιώματος είναι να συνηθίσουμε τη φρίκη, να μας τρομάζει η ομορφιά».

Πώς είναι δυνατόν να συνυπάρχει η ομορφιά με τη μιζέρια σ’ όλες μας τις εκδηλώσεις; Γιατί, σώνει και καλά, τ’ άτομα που μας συγκλόνισαν και μας συγκλονίζουν να ερμηνεύονται με κριτήρια που δεν τους αναλογούν;

Πώς θα επιθυμούσαμε να συμπεριφερθούν ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Μίκης Θεοδωράκης; Να εκφράζονται με τα «χρηστά ήθη» της πατριδοκαπηλίας και της χυδαιότητας που μας περιβάλλει;

Δεν αντιστέκομαι στον πειρασμό να κλείσω το σημερινό σημείωμα μ’ ένα ακόμα απόσπασμα του Μάνου Χατζιδάκι από «Τα σχόλια του Γ’»:

«Μια κόρη ορφανή διεμαρτυρήθη, απήργησε. Επί πολλές ημέρες δεν παρεδόθη εις εραστήν, δεν έφαγεν, δεν ήπιε, δεν κοιμήθηκε. Και το αποτέλεσμα, αντάξιον ενός πανελληνίου συλλόγου, συνδικαλιστικού. Έπαιξεν εις το πιάνον μία βαρκαρόλα ελληνικής κατασκευής, συνθέτου οργανωμένου εις σωματείον, τετράκις εφτερνίσθη και έπειτα ελιποθύμησεν πίπτουσα εις το δάπεδον. Την ώραν δε που ελιποθύμη, ανεφώνησεν: Ζήτω η Πατρίς!»

*Άρθρο του αειμνήστου Νίκου Μάργαρη (1943-2013), πανεπιστημιακού δασκάλου (καθηγητή Οικολογίας), συγγραφέα και αρθρογράφου, που είχε δημοσιευτεί στον «Ταχυδρόμο» στις 18 Δεκεμβρίου 1986.

Ο Μάνος Χατζιδάκις έφυγε από τη ζωή ακριβώς πριν από 29 χρόνια, στις 15 Ιουνίου 1994, σε ηλικία 69 ετών.