Ρούντολφ Νουρέγιεφ: Πατρίδα για μένα είναι όπου μπορώ να χορεύω

Στο πρόσωπό του ξεχωρίζουν δύο μήλα ψηλά. Έχει χυτά ξανθά μαλλιά, καστανά μάτια που καίνε κι’ ένα γεροδεμένο κορμί, τόσο χαριτωμένο που κι’ όταν ακόμη σκύβη χαμηλά φαίνεται σαν να στέκη ίσια. Μπροστά του στέκει όλο το Λονδίνο. Στέκουν για ώρες στις «ουρές» περιμένοντας υπομονετικά να αγοράσουν εισιτήρια. Κι’ ύστερα απ’ το τελευταίο κατέβασμα της αυλαίας στέκουν πάλι και χειροκροτούν. Και μετά πάλι περιμένουν κατά εκατοντάδες στο στενό δρόμο της Φλόραλ Στρητ, έξω από τη Βασιλική Όπερα, για να επωφεληθούν κι’ απ’ την τελευταία του ακόμη έξοδο από το θέατρο.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.4.1965, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, γυιος ενός χωρικού, είναι ο πρίγκιπας των χορευτών που βασιλεύει. Οπουδήποτε κι’ οποτεδήποτε χορεύη, ο Νουρέγιεφ προκαλεί μια συγκίνηση που πολύ λίγοι θυμούνται να έχουν προκαλέσει άλλοι χορευτές.

Στο Λονδίνο ο Νουρέγιεφ έχει μετατρέψει τη βικτωριανή επιφυλακτικότητα σε ελισαβετιανό ενθουσιασμό. Στο Κόβερν Γκάρντεν οι θεατές τον κατακλύζουν με λουλούδια, καλώντας τον επανειλημμένα να βγη στη σκηνή. Ο σερ Ντέιβιντ Ουέμπστερ, διευθυντής της Βασιλικής Όπερας, παραδέχεται με ικανοποίηση: «Ο Νουρέγιεφ ανεβάζει τη θερμοκρασία εδώ».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.4.1965, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Έπειτα από ένα χορό στην Ιταλία κάποια Ιταλίδα καλλονή δεν κρατήθηκε και φώναξε: «Αχ, αφήστε με να τον σφίξω στην αγκαλιά μου», κι’ ο παρευρισκόμενος σύζυγός της πρόσθεσε: «Ευχαριστώ τον Θεό που δεν ζη εδώ». Η αδελφή του Νιζίνσκυ (σ.σ. ο ρωσοπολωνικής καταγωγής Βάτσλαφ ή Βάσλαβ Νιζίνσκυ, 1890-1950, υπήρξε ένας από τους κορυφαίους χορευτές όλων των εποχών) Μπρανισλάβα είπε πως είναι «η μετενσάρκωση του αδελφού μου».

Και το είδος αυτό του χορού είναι ευλογία και κατάρα μαζί. Τα θύματά του συνήθως πεθαίνουν νέα, αναλώνονται πρόωρα. Το λαμπρότερο φλεγόμενο άστρο είναι ο μεγάλος χορευτής γιατί, αντίθετα από τους ηθοποιούς και τους τραγουδιστές, το ανάλωμά του γίνεται σιωπηρά. Όταν χορεύη, ο Νουρέγιεφ ακτινοβολεί ένα τόσο εκθαμβωτικό φως, που μοιάζει σαν να κυττάη κανείς στον ήλιο δίχως γυαλιά.

Η δύναμη και ακρίβεια της χορευτικής του τέχνης επισκιάζει τη λυρική της πλευρά, τα εκφραστικά του χέρια που έρπουν και τα εύκολα περάσματα από το ένα βήμα στο άλλο. Δεν είναι εκρηκτικός. Αντίθετα, συγκεντρώνει τις δυνάμεις του σιγά-σιγά, σαν πύραυλος που ανυψώνεται, με οικονομία στις κινήσεις του, μέχρις ότου απογυμνώνεται από την τεχνική, για να αποκαλύψη ατόφια την πρωτόγονη δύναμή του.

Βλέποντας τον Νουρέγιεφ θυμάται κανείς τον Νιζίνσκυ, ή τουλάχιστο τον μύθο για τον Νιζίνσκυ. Η 80χρονη σήμερα Ταμάρα Καρσάβινα, που ήταν η ευνοούμενη παρτεναίρ του Νιζίνσκυ, συγκρίνοντας τους δύο είπε: «Από άποψη τεχνικής είναι ίδιοι. Ο Νουρέγιεφ όμως είναι πιο δραματικός, ενώ ο Νιζίνσκυ ήταν πιο αποσπασμένος από την πραγματικότητα, έμοιαζε σαν να ζούσε ένα όνειρο».

«Είμαι ο εαυτός μου» λέγει ο Νουρέγιεφ. Ο εαυτός του, ο ατομισμός του, είναι η βασική πηγή εμπνεύσεως στον χορό του και στη ζωή του. «Είμαι Τάταρος» λέγει ο 27χρονος χορευτής. Κι’ οι Κινέζοι παλιά έτσι είχαν περιγράψει τους Τατάρους: «Περιπλανώνται χωρίς να έχουν δικές τους πόλεις και τείχη. Όσο ελπίζουν σε κάποια επιτυχία, κινούνται μπρος-πίσω. Μόλις χάσουν την ελπίδα, η έγκαιρη φυγή τους δεν θεωρείται αξιόμεμπτη».

Ο Νουρέγιεφ γεννήθηκε μέσα σ’ ένα τραίνο, κι’ αυτό αποτέλεσε το σύμβολο του ανθρώπου δίχως ρίζες. «Δεν έχω πατρίδα» λέγει. «Πατρίδα για μένα είναι όπου μπορώ να χορεύω. Ρίζες σας είναι η δουλειά σας. Κι’ η δουλειά είναι ιερή».

Μεγάλωσε στην Μπασκιρία, κοντά στα Ουράλια, και, παρά τη θέληση των γονέων του, έγινε χορευτής. «Ο πατέρας μου ήταν χωρικός με οικογένεια από καμιά εικοσαριά παιδιά, μα η κυβέρνηση τον εφοδίαζε με όλα. Ολόκληρη τη ζωή του την αφιέρωσε στη Ρωσία. Ήταν ο τιμιώτερος άνθρωπος που γνώρισα. Μα δεν θέλω την τιμιότητά του. Όταν κανείς γεννιέται διαφορετικός, πρέπει να είναι διαφορετικός».

Στα 17 χρόνια του ο Νουρέγιεφ χόρευε στο μπαλέτο του Κίρωφ. «Αυτοί –το θεατρικό συγκρότημα– σκέφτονταν. Με έτρεφαν, με δίδασκαν, αυτοί σκέφτονταν για μένα και γι’ αυτό τους ανήκα. Εγώ όμως ήθελα να είμαι αφεντικό στον εαυτό μου». Και γι’ αυτό το μεγαλύτερό του πήδημα ήταν το θεαματικό του άλμα προς τη λευτεριά.

Το 1961, όταν το μπαλέτο του Κίρωφ ήταν στο Παρίσι, ο Νουρέγιεφ απέφευγε τους συμπατριώτες του, βρήκε Γάλλους φίλους και δοκίμασε το γλυκόπιοτο κρασί της Δύσης. Και στο αεροδρόμιο του Μπουρζέ, όταν το χορευτικό συγκρότημα ετοιμαζόταν να πετάξη στο Λονδίνο, τότε κατάλαβε ότι αυτόν τον προώριζαν για τη Ρωσία. Ο «επικίνδυνός του ατομικισμός» ήταν η αιτία. Και κατακίτρινος από τον φόβο του κάλεσε σε βοήθεια ξεφεύγοντας από τη συνοδεία δύο μεγαλόσωμων σωματοφυλάκων, για να πέση στην αγκαλιά δύο Γάλλων αξιωματικών που έτρεξαν κοντά του.

«Μ’ έβαλαν σ’ ένα δωμάτιο», θυμάται, «για να σκεφθώ ήρεμα. Σκέφθηκα τις εκατοντάδες εκατομμυρίων Ρώσων και Κινέζων και τον μικρούλη εαυτό μου δίπλα τους. Ένα πουλί όμως πρέπει να πετάξη… Ξέρω πως ποτέ δεν θα γυρίσω στην πατρίδα μου και πως ποτέ δεν θα ’μαι ευτυχής κοντά σας». Και χαμογελώντας πρόσθεσε: «Και θα πεθάνω τη μέρα ακριβώς που θέλω».

Στη Ρωσία έβγαζε 300 δολλάρια τον μήνα. Στο Λονδίνο για μία παράσταση μόνο παίρνει 1.000 δολλάρια και για μία 15λεπτη παράσταση από την τηλεόραση 3.000 δολλάρια. Κι’ ο Νουρέγιεφ χορεύει ασταμάτητα. […] Ο Νουρέγιεφ ξοδεύει αλύπητα τα λεφτά του.

Ο ατομικισμός του Νουρέγιεφ εκφράζεται από μια ιδιοσυγκρασία ευμετάβλητη, δύστροπη κι’ εκρηκτική. Λέγει πράγματα που δεν τα εννοεί ή που σκόπιμα τα λέγει για παραπλάνηση ή και ακόμη που δεν έχουν κανένα νόημα. […]

Εξαιρετικά ευαίσθητος και πάρα πολύ έξυπνος, ο Νουρέγιεφ ξέρει ότι παλεύει με τον εαυτό του. Γιατί περισσότερο από κάθε τι άλλο είναι πραγματικά μεγάλος καλλιτέχνης και ξέρει πόσο δεν αξίζει η κολακεία και πόσο ασήμαντη είναι η φήμη σε σύγκριση με το τι έχει γεννηθή για να κάνη. […]

*Αποσπάσματα από άρθρο αφιερωμένο στον Ρούντολφ Νουρέγιεφ, το οποίο είχε δημοσιευτεί αρχικά στο Newsweek (τον Απρίλιο του 1965) και ακολούθως είχε αναδημοσιευτεί στο «Βήμα» (στις 18 Απριλίου 1965). Συντάκτης του άρθρου, που έφερε τον τίτλο «Νουρέγιεφ: Ο νέος Νιζίνσκυ», ήταν ο Hubert Saal (1924-1996), επί μακρόν (1964-1984) κριτικός μουσικής και θεάτρου στο Newsweek.

Ο μέγας χορευτής και χορογράφος Ρούντολφ Νουρέγιεφ γεννήθηκε στις 17 Μαρτίου 1938 και απεβίωσε στις 6 Ιανουαρίου 1993.

Όσα αναφέρονται στο άρθρο του Saal σχετικά με τη διαφυγή του 23χρονου τότε Νουρέγιεφ στη Δύση έλαβαν χώρα στις 16 Ιουνίου 1961, στο αεροδρόμιο Μπουρζέ του Παρισιού.