Στη συζήτηση για το μεταναστευτικό και το προσφυγικό στην Ευρώπη σε μεγάλο βαθμό εφαρμόζεται από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις μια τακτική όπου όλα θεωρούνται δεδομένα με τρόπο που οποιοδήποτε πρόβλημα να έχει μια μονοδιάστατη εξήγηση.

Για παράδειγμα: έχουμε μια ανείπωτη τραγωδία όπου ένα σαπιοκάραβο φορτωμένο με μετανάστες και πρόσφυγες βυθίζεται με πλήθος θυμάτων. Η απάντηση της ΕΕ και των κυβερνήσεων είναι: φταίνε οι διακινητές είναι εγκληματίες και εκμεταλλεύονται την αγωνία των ανθρώπων, τους υπόσχονται ότι θα φτάσουν στην Ευρώπη και μετά τους στέλνουν στον κίνδυνο και τον θάνατο.

Όπως με όλες τις εσφαλμένες εξηγήσεις στην ιστορία, υπάρχει εδώ ένα στοιχείο αλήθειας. Όντως οι διακινητές είναι εγκληματίες και στέλνουν τους ανθρώπους στο θάνατο, έχοντας πρώτα αποσπάσει από τον καθένα τους μια μικρή περιουσία.

Μόνο που η εξήγηση αυτή δεν απαντά ένα πολύ κρίσιμο ερώτημα: γιατί πρέπει οι άνθρωποι να απευθυνθούν σε διακινητές και να τους πληρώσουν μια περιουσία για να υποστούν μετά έναν τέτοιο κίνδυνο.

Και η Ευρώπη δεν το απαντά γιατί θα τη φέρει αντιμέτωπη με τη δική της αφετηριακή ευθύνη για το πώς η Μεσόγειος έχει γίνει θάλασσα θανάτου.

Η Ευρώπη δεν θέλει πρόσφυγες που δεν είναι λευκοί και Ευρωπαίοι

Το πρώτο στοιχείο που πρέπει να σημειώσουμε είναι ότι από το 2016 και μετά η Ευρώπη δεν θέλει πρόσφυγες που δεν είναι λευκοί και Ευρωπαίοι. Επισημαίνουμε αυτή τη χρονιά, γιατί τότε υπογράφηκε η κοινή δήλωση ΕΕ και Τουρκίας που πρακτικά αναιρούσε τη δυνατότητα των Σύριων προσφύγων να έρχονται μαζικά στην Ευρώπη, παρότι σε μια προηγούμενη φάση είχε διακηρυχθεί ότι αυτή ήταν μια ηθική υποχρέωση της Ευρώπης (π.χ. από την Άνγκελα Μέρκελ). Διατηρήθηκαν κάποιες δυνατότητες μετακίνησης (π.χ. η επανένωση οικογενειών) αλλά ο πυρήνας της νέας στρατηγικής ήταν να μένουν οι πρόσφυγες στην Τουρκία.

Την ίδια στιγμή, η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη άρχισαν να δίνουν όλο και λιγότερες δυνατότητες να τύχουν ανθρωπιστικής προστασίας άνθρωποι από άλλες χώρες, που μέχρι τότε θεωρούνταν ότι όντως δικαιολογούσαν το χαρακτηρισμό «πρόσφυγας». Ολοένα και περισσότερο οι άνθρωποι αυτοί αντιμετωπίζονταν ως «παράνομοι μετανάστες».

Αντιθέτως, σε μια έμπρακτη διάψευση της άποψης ότι «δεν χωρούν άλλοι πρόσφυγες», αποδείχτηκε ότι η Ευρώπη μπορούσε να υποδεχτεί μεγάλους αριθμούς προσφύγων. Με το ξέσπασε ο πόλεμος στην Ουκρανία, δόθηκε η δυνατότητα σε όσους Ουκρανούς πολίτες το ήθελαν να έρθουν στην Ευρώπη με καθεστώς πρόσφυγα. Πράγμα λογικό γιατί ήταν μια χώρα που υφίστατο εισβολή και βομβαρδιζόταν. Όμως, η Ευρώπη δεν θεώρησε ότι οι άνθρωποι από άλλες εμπόλεμες ζώνες ή ζώνες δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα με τους Ουκρανούς. Ίσως γιατί οι άνθρωποι από τις υπόλοιπες εμπόλεμες ζώνες ή ζώνες καταστροφής δεν είναι λευκοί και Ευρωπαίοι.

Η Ευρώπη δεν θέλει μετανάστες

Την ίδια στιγμή η Ευρωπαϊκή Ένωση επί της ουσίας δεν θέλει μετανάστες. Παρότι σε μεγάλο βαθμό τα οικονομικά επιτεύγματα των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στηρίχτηκαν, σε διαφορετικές φάσεις στην άφιξη μεγάλων αριθμών μεταναστών σε χώρες που τους είχαν ανάγκη – ας θυμηθούμε τη συμβολή των Ελλήνων μεταναστών στο «οικονομικό θαύμα» της μεταπολεμικής Γερμανίας– και παρότι οι δημογραφικές τάσεις μιας Ευρώπης που γερνάει θα μπορούσαν να αποτελέσουν επιχείρημα υπέρ της μετανάστευσης, στην πραγματικότητα οι πολιτικές της ΕΕ είναι πολιτικές αντιμεταναστευτικές. Είναι πολιτικές που δεν επιτρέπουν σε ανθρώπους από χώρες εκτός ΕΕ να έρθουν και να αναζητήσουν εργασία στην Ευρώπη. Αυτό γίνεται ακόμη και μέχρι του σημείου να μην μπορούν να καλυφθούν ανάγκες σε εργατικό δυναμικό που παραδοσιακά καλύπτονταν από μεταναστευτικό δυναμικό.

Προφανώς και στην Ευρώπη, έστω και με δυσκολίες και κόστος άνθρωποι συνεχίζουν να φτάνουν. Και επειδή είναι μετανάστες «χωρίς χαρτιά» υφίστανται υπερεκμετάλλευση. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς βάσιμα να υποστηρίξει ότι η Ευρώπη σήμερα με την αντιμεταναστευτική της πολιτική αυτό ακριβώς επιδιώκει: όσοι μετανάστες έρχονται να είναι ένα ανασφαλές και πρόσφορο προς υπερεκμετάλλευση δυναμικό.

Στην Ευρώπη η ακροδεξιά έχει το πάνω χέρι στην πολιτική για το μεταναστευτικό και το προσφυγικό

Ένας από τους λόγους που η Ευρώπη οδηγείται σε μια όλο και πιο «σκληρή» πολιτική για το μεταναστευτικό και το προσφυγικό είναι ότι σε αυτό το θέμα η ακροδεξιά έχει ηγεμονεύσει.

Δηλαδή έχει ηγεμονεύσει μια ρητορική που μετατοπίζει την ανασφάλεια που έχουν σημαντικά τμήματα των ευρωπαϊκών κοινωνιών στην εχθρότητα προς τον «Άλλο», ακόμη και εάν αυτός έχει πολύ παρόμοια κοινωνικά χαρακτηριστικά, και που προσπαθεί να επενδύσει σε μια φαντασιακή εκδοχή «εθνικής συνοχής».

Ως αποτέλεσμα τα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας στην Ευρώπη, χριστιανοδημοκρατικά και σοσιαλδημοκρατικά, έχουν, στον έναν ή τον άλλο βαθμό, υιοθετήσει πάνω στη ζήτημα της μετανάστευσης και του προσφυγικού την ατζέντα και τις θέσεις της ακροδεξιάς, σε μια προσπάθεια να περιορίσουν τις διαρροές ψηφοφόρων προς τα δεξιά.

Στην Ευρώπη δεν μπορεί ο μετανάστης και ο πρόσφυγας να φτάσει «νόμιμα»

Μια κρίσιμη πλευρά στη διαχείριση του μεταναστευτικού και του προσφυγικού ζητήματος στην Ευρώπη είναι ότι ένας μετανάστης ή ένας πρόσφυγας δεν μπορούν να φτάσουν «νόμιμα» στην Ευρώπη. Και όταν λέμε «φτάσουν», το εννοούμε κυριολεκτικά: να πατήσουν το πόδι τους σε ευρωπαϊκό έδαφος.

Εάν για παράδειγμα φτάσουν σε ένα από τα χερσαία σημεία εισόδου θα διαπιστωθεί ότι δεν έχουν την αναγκαία βίζα για την είσοδο στην ΕΕ («βίζα Σένγκεν») και πρακτικά δεν θα τους επιτραπεί η είσοδος. Δεν θα μπορέσουν καν να περάσουν και να ζητήσουν άσυλο. Δεν μπορούν να πάρουν ένα αεροπλάνο ή ένα τρένο ή ένα καράβι, γιατί θα τους απορρίψουν στον έλεγχο ταξιδιωτικών εγγράφων στην αφετηρία και δεν θα επιβιβαστούν.

Αρκεί να αναλογιστούμε ότι τα τελευταία χρόνια η ΕΕ έχει κάνει πολύ πιο δύσκολη τη λήψη βίζας ακόμη και για απλούς τουρίστες. Στη γειτονική μας Τουρκία υπάρχουν αυξημένα παράπονα γιατί Τούρκοι πολίτες δεν μπορούν να πάρουν βίζα για κάνουν διακοπές στην Ευρώπη με υψηλά ποσοστά αυθαίρετων απορρίψεων των σχετικών αιτημάτων. Σκεφτείτε τι γίνεται με έναν πολίτη από το Αφγανιστάν, το Σουδάν, τη Σομαλία ή τη διαλυμένη από τον εμφύλιο πόλεμο Λιβύη.

Για να μπει στην Ευρώπη ο μετανάστης και ο πρόσφυγας θα πρέπει να κινδυνεύσει

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο μόνος δρόμος για να μπει ένας μετανάστης και ένας πρόσφυγας να μπουν στην Ευρώπη να είναι κατά βάση να κινδυνεύσουν, προσπαθώντας να «εισέλθουν παράνομα». Εάν δεν μπορούν να περάσουν από τα χερσαία σύνορα, που είναι επιτηρούμενα ενώ έχουν και εμπόδια, φυσικά και τεχνητά (όπως π.χ. ο Φράχτης του Έβρου), η μόνη λύση είναι τα θαλάσσια σύνορα. Και αυτό σημαίνει να μπουν σε πρόχειρα σκάφη, να κινδυνεύσουν, να διασωθούν και να ξεκινήσουν τότε τη διαδικασία αίτησης ασύλου. Γιατί εάν δεν κινδυνεύσουν και άρα να υπάρχει ανάγκη να περισυλλεγούν και να διασωθουν, κινδυνεύουν να απωθηθούν προς τα πίσω, προς την ακτή από την οποία ξεκίνησαν.

Αυτό εξηγεί γιατί όντως όταν περιορίζονται οι χερσαίοι δρόμοι, όπως είναι τα περάσματα του Έβρου, τότε αυξάνονται οι απόπειρες στα θαλάσσια περάσματα, είτε προς τα ελληνικά νησιά που βρίσκονται κοντά στις τουρκικές ακτές είτε από τη Λιβύη ή την Αίγυπτο κυρίως προς την Ιταλία. Τα τελευταία χρόνια δοκιμάζουν και το πέρασμα από την Τουρκία προς την Ιταλία, μια διαδρομή πιο μεγάλη και με μεγαλύτερο μέρος της στην ανοιχτή θάλασσα.

Και βέβαια είναι σαφές πως όταν κλίνουν τα χερσαία περάσματα, που κατά κανόνα είναι και πιο ασφαλή, μένουν τα θαλάσσια περάσματα που είναι πολύ πιο επικίνδυνη. Και όταν κλείνουν τα πιο σύντομα και ασφαλή θαλάσσια περάσματα, όπως είναι αυτά προς τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, επειδή γίνεται πιο αυστηρή η επιτήρηση και αυξάνεται η πιθανότητα επαναπροώθησης, τότε μένουν τα πιο μακρά θαλάσσια περάσματα, που όμως επειδή περιλαμβάνουν και μεγάλες αποστάσεις στην ανοιχτή θάλασσα είναι και πολύ πιο επικίνδυνα. Θανατηφόρα επικίνδυνα…

Η Ευρώπη θέλει να κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα στα σύνορά της

Εάν κανείς κοιτάξει τη συζήτηση στην Ευρωπαϊκή Ένωση για το μεταναστευτικό και το προσφυγικό, θα διαπιστώσει ότι τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα. Μπορεί να φαίνεται ότι υπάρχει μια πίεση ώστε όλες οι χώρες να δεχτούν να φιλοξενήσουν πρόσφυγες, όμως ο κορμός είναι το «να μη φτάνουν ποτέ στην Ευρώπη».

Ουσιαστικά, είναι η κατεύθυνση να συλλαμβάνονται πάνω στα σύνορα – το «ιδανικό» θα ήταν πριν περάσουν τα σύνορα – το αίτημά τους να τυγχάνει γρήγορης επεξεργασίας, ο δυνατότητες δικαστικής συνδρομής να εξαντλούνται ταχύτατα και στη  συνέχεια να απελαύνονται πίσω. Δεν είναι τυχαίο ότι με αυτό το κριτήριο σχεδιάζονται και κατασκευάζονται οι σχετικές «δομές».

Η Ευρώπη θέλει φράχτες και pushbacks

Η Ευρώπη, σε αυτό το πλαίσιο, φράχτες θέλει και pushbacks. Δηλαδή, σχεδόν ρητά ωθεί τα κράτη να θωρακίζουν όσο μπορούν περισσότερο τα σύνορά τους απέναντι στην άφιξη μεταναστών και προσφύγων.

Αντίστοιχα, η Ευρώπη θέλει επαναπροωθήσεις, ακόμη και εάν είναι παράνομες με βάση τη δική της νομοθεσία για το άσυλο. Είτε μιλάμε για το ενδεχόμενο όπου μετανάστες και πρόσφυγες  περνούν τα χερσαία σύνορα, συλλαμβάνονται και επαναπροωθούνται πριν προλάβουν να αιτηθούν ανθρωπιστικής προστασίας, είτε μιλάμε για τις πρακτικές στη θάλασσα όπου οι βάρκες σπρώχνονται να επιστρέψουν πίσω, το μήνυμα είναι ίδιο: θα τους στέλνουμε πίσω ακόμη και παράνομα, «για να πουν και σε αυτούς που περιμένουν την τύχη που θα έχουν εάν δοκιμάσουν να έρθουν».

Εξ ου και όταν έρχονται στο φως οι πρακτικές επαναπροώθησης και οι εμφανείς παρανομίες η όποια άρνησή τους συνοδεύεται από υψηλούς τόνους για τα επιτεύγματα στον περιορισμό της «παράνομης μετανάστευσης».

Πώς η Ευρώπη σπρώχνει τους πρόσφυγες και τους μετανάστες στους διακινητές

Όμως, η μετανάστευση και η προσφυγιά δεν είναι φαινόμενα που σταματούν με φράχτες και μέτρα καταστολής. Γεννιούνται από πολύ συγκεκριμένες συνθήκες που έχουν να κάνουν με τον πόλεμο, τη βία, την πολιτική και θρησκευτική καταπίεση ή πολύ απλά – αλλά όχι λιγότερο σημαντικά – με την τεράστια ανισότητα που διαπερνά τον σημερινό κόσμο. Ανισότητα που έχει να κάνει με μια ολόκληρη ιστορία αποικιακής εκμετάλλευσης, που άφησε βαθιές πληγές σε αυτές τις χώρες και συνεχίζεται ακόμη και σήμερα επί της ουσίας, παρά την τυπική κατάργηση του αποικιακού συστήματος.

Αυτό σημαίνει ότι ανεξαρτήτως της επιθυμίας των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων μετανάστες θα συνεχίσουν να έρχονται προς την Ευρώπη. Τους ωθεί η απελπιστική κατάσταση που αντιμετωπίζουν και η ελπίδα να έχουν ένα καλύτερο αύριο. Έρχονται, έχοντας πάρει μια απόφαση, έχοντας κάνει την προετοιμασία, έχοντας μαζέψει τα σημαντικά ποσά που θα χρειαστούν στη διαδρομή και έχοντας κατά νου μια διαδρομή και ένα σημείο άφιξης, συνήθως με το κριτήριο ότι εκεί θα βρουν κάποια δίκτυα υποστήριξης από συμπατριώτες και – το κυριότερο – κάποια εργασία. Σημαντικό μέρος της μετανάστευσης όπως και των μετακινήσεων προσφύγων και η επιθυμία να βρεθούν με τους συγγενείς τους που έχουν ήδη κάνει το ταξίδι.

Επομένως, θα δοκιμάσουν να έρθουν στην Ευρώπη. Και επειδή δεν μπορούν να μπουν νόμιμα, ούτε είναι πια εύκολο να δοκιμάσουν μόνοι τους μια «παράνομη είσοδο», αναγκάζονται να καταφύγουν στους διακινητές.

Γιατί είναι προφανές ότι όσο πιο δύσκολη είναι η πρόσβαση σε μια χώρα τόσο πιο πιθανό είναι ο μετανάστης ή ο πρόσφυγας να απευθυνθεί σε αυτόν που υπόσχεται ότι έχει τα μέσα και τις διασυνδέσεις για να «τον περάσει απέναντι». Και για αυτόν τον λόγο θα του δώσει και μια μικρή περιουσία.

Και ο διακινητής όντως θα τον εκμεταλλευτεί. Θα πάρει τη μικρή περιουσία, μικρό μέρος της οποίας θα πάει στα υποτιθέμενα έξοδα – είτε τα μεταφορικά είτε τις δωροδοκίες κρατικών υπαλλήλων (γιατί όπου υπάρχουν «αυστηρά μέτρα», υπάρχουν και φύλακες διαθέσιμοι προς εξαγορά) –, και για να μεγιστοποιήσει το κυνικό κέρδος του θα υπερφορτώσει το σαπιοκάραβο που θα χρησιμοποιήσει.

Και σίγουρα όποιος φορτώνει ένα παλιό αλιευτικό με εκατοντάδες ανθρώπους, στέλνοντάς τους σε σχεδόν βέβαιο πνιγμό είναι εγκληματίας. Αλλά δεν είναι ο μόνος…

Headlines