Νερό: Το κίνημα εναντίον ιδιωτικοποίησης του φέρνει ΕΥΑΘ και ΕΥΔΑΠ σε κρατικά χέρια

Την επαναφορά ΕΥΑΘ και ΕΥΔΑΠ σε κρατικά χέρια επιτάχυνε η πολιτική αμμοθύελλα που σήκωσαν οι συζητήσεις για το παράθυρο ιδιωτικοποίησης του νερού. Ζήτημα το οποίο είχε αναδυθεί με αφορμή ρεπορτάζ του in για σχετικό νομοθετικό έργο και τη σύσταση Ρυθμιστικής Αρχής Υδάτων τον Μάρτιο.

Από τότε το θέμα πρωταγωνιστεί στο προεκλογικό  διάλογο και προκάλεσε έτσι πολιτικές διαβεβαιώσεις  για τη… μετεκλογική επιστροφή των εταιρειών νερού στο ελληνικό δημόσιο.

Με  αφορμή τη σύσταση της Ρυθμιστικής Αρχής Υδάτων, από την κυβέρνηση της ΝΔ, οι μαζικές διαμαρτυρίες εναντίον της ιδιωτικοποίησης  οδήγησαν στο να επιστρέψουν τελικά η ΕΥΔΑΠ και η ΕΥΑΘ στο δημόσιο. Η τότε κυβέρνηση ξεκαθάριζε βέβαια ότι δεν υπάρχει ζήτημα ιδιωτικοποίησης του νερού, ωστόσο οι αντιδράσεις προκάλεσαν μπαράζ αιτιάσεων προς το αντίθετο.

Προϋπήρχαν επίσης έξι αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας για τη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα του νερού.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης στη διακαναλική συνέντευξη Τύπου την Κυριακή – μία ανάσα πριν από τις εκλογές της 25ης Ιουνίου- απάντησε στην αντιπολίτευση στα περί ιδιωτικοποίησης του νερού λέγοντας ότι είναι fake news. Ωστόσο ανέφερε πως αν γίνει κυβέρνηση ένα από τα τρία πρώτα νομοσχέδια θα είναι η επιστροφή της ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ στο δημόσιο.

Ο πρόεδρος της ΝΔ επανέλαβε τη εν λόγω βούληση και πως αποτελεί μία ειλημμένη απόφαση ότι οι εταιρείες ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ θα φύγουν από το Υπερταμείο. Αυτό σημαίνει ότι θα επανέλθουν υπό πλήρη κρατικό έλεγχο και εν προκειμένω υπό το υπουργείο Υποδομών.

Φαίνεται πως πλέον υπάρχει η πολιτική βούληση και οι δύο εταιρείες μετακομίζουν από το Υπερταμείο ώστε να υπάρξει εναρμόνιση στις αποφάσεις του ανώτατου δικαστηρίου. Να σημειωθεί ότι το Υπερταμείο ελέγχει άμεσα το 50%+1 μετοχή της ΕΥΔΑΠ και έμμεσα το 11,33% μέσω του ΤΑΙΠΕΔ, ήτοι το 61,33%. Το Υπερταμείο ελέγχει το 50%+1 μετοχή της ΕΥΑΘ και το 24% το ΤΑΙΠΕΔ.

Η σύσταση της Ρυθμιστικής Αρχής Υδάτων

Όπως είχε γράψει το in τον Μάρτιο, το πλαίσιο για την ΡΑΑΕΥ κατατέθηκε στη Βουλή κατά τη διάρκεια του εθνικού πένθους για το δυστύχημα στα Τέμπη τον Μάρτιο. Προηγήθηκε διαβούλευση fast-track μόλις τεσσάρων ημερών που περιλάμβαναν και το τριήμερο της Αποκριάς. Πρόκειται για τη μετονομασία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) σε Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ).

Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του in, δεν εξυπηρετεί μόνο την εποπτεία, ρύθμιση, κοστολόγηση και τιμολόγηση ενός υπό δημόσιο έλεγχο δικτύου ύδρευσης και αποχέτευσης, αλλά και για την ενδεχόμενη αλλαγή στρατηγικής προς μια λογική ιδιωτικοποίησης.

Να σημειωθεί ότι ο σύνολο (100%) των μετοχών του ΤΑΙΠΕΔ κατέχεται από την «Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας Α.Ε.» (ΕΕΣΥΠ Α.Ε.), η οποία ελέγχει πλέον άμεσα τα δικαιώματα ψήφου 53.250.001 μετοχών (50%+1 μετοχή) και έμμεσα τα  δικαιώματα ψήφου 12.069.739 μετοχών (11,33%) μέσω του ΤΑΙΠΕΔ. Επομένως, το συνολικό ποσοστό των δικαιωμάτων ψήφου (άμεσα και έμμεσα) της ΕΕΣΥΠ Α.Ε. ανέρχεται σε 61,33%. Το Ελληνικό Δημόσιο ελέγχει κατά 100% την ΕΕΣΥΠ Α.Ε.

Η απόφαση του ΣτΕ

Το 2014 εκδόθηκε η απόφαση 1906/2014 του ΣτΕ. Αυτή έκρινε αντισυνταγματική την απόφαση μεταβίβασης του 34,033% των μετοχών της ΕΥΔΑΠ. Το σκεπτικό ήταν ότι μπορεί η ύδρευση και αποχέτευση να μην ανήκουν στον πυρήνα της κρατικής λειτουργίας (άρα μπορούν να προσφερθούν από μια υπό δημόσιο έλεγχο ανώνυμη εταιρεία), εντούτοις το Σύνταγμα, στο άρθρο 5, παρ. 5 και το άρθρο 21, παρ. 3, ορίζει ως υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για την προστασία της υγείας των πολιτών.

Η απόφαση αυτή του ΣτΕ ουσιαστικά «μπλόκαρε» κάθε σκέψη να πωληθούν πλειοψηφικά μετοχικά πακέτα της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ προχώρησε στη μεταβίβαση του συνόλου των μετοχών κυριότητας του Ελληνικού Δημοσίου στην Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας (ΕΕΣΥΠ), το «Υπερταμείο», που έχει σήμερα το 50% +1 μετοχή της ΕΥΔΑΠ.  Ωστόσο τέθηκε το ζήτημα εάν αυτό είναι όντως έλεγχος της επιχείρησης από το Δημόσιο. Πάνω σε αυτό το ζήτημα ήρθε η απόφαση 190/2022 του ΣτΕ, που υποστήριξε ότι το να κατέχει η ΕΕΣΥΠ την πλειοψηφία των μετοχών δεν συνιστά τον άμεσο έλεγχο του δημοσίου.

Από το 1999 και στα Μνημόνια

Η ιστορία ξεκινά από έναν νόμο της κυβέρνησης Σημίτη, τον 2744/1999. Αυτός διαχώριζε ένα ΝΠΔΔ, την «Εταιρία Παγίων ΕΥΔΑΠ», στο οποίο μεταβιβάστηκαν τα φράγματα και οι ταμιευτήρες του Μόρνου, του Μαραθώνα και του Ευήνου, τα έργα και οι εγκαταστάσεις της Υλίκης και τα ακίνητα της ΕΥΔΑΠ, και την ΕΥΔΑΠ ΑΕ. Ο νόμος επέτρεπε να διατεθεί σε επενδυτές έως και 49% των μετοχών της ΕΥΔΑΠ ΑΕ. Σε αυτό το πλαίσιο δόθηκε σε ιδιώτες το 38,67% και διατηρήθηκε από το δημόσιο το 61,33%.

Στην περίοδο των Μνημονίων, με το Μεσοπρόθεσμο που ψηφίστηκε το 2011 (Ν. 3985/2011) η ΕΥΔΑΠ ΑΕ και τη ΕΥΑΘ ΑΕ συμπεριλήφθηκαν στις προς ιδιωτικοποίηση εταιρείες. Με δύο αποφάσεις, το 2011 και το 2012 της Διυπουργικής Επιτροπής Αναδιαρθρώσεων και Αποκρατικοποιήσεων και στη βάση του θεσμικού πλαισίου του ΤΑΙΠΕΔ μεταβιβάστηκαν στο τελευταίο 27,3% και 34,033% των μετοχών της ΕΥΔΑΠ ΑΕ.

Η προοπτική ιδιωτικοποίησης των εταιρειών που διαχειρίζονται ένα δημόσιο αγαθό όπως είναι το νερό, προκάλεσε όπως ήταν εύλογο πολύ μεγάλες αντιδράσεις. Αυτό σήμαινε και προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) για να κριθούν αντισυνταγματικές οι σχετικές διατάξεις. Ειδικά για την ΕΥΑΘ υπήρξε και δημοψήφισμα που οργανώθηκε στη Θεσσαλονίκη και όπου καταγράφηκε η μεγάλη αντίθεση των πολιτών σε ενδεχόμενη ιδιωτικοποίηση.

Πού ανήκει το νερό και ο ρόλος του Υπερταμείου

Η ΕΥΔΑΠ ιδρύθηκε το 1980 μετά από τη συγχώνευση της Ανωνύμου Ελληνικής Εταιρείας Υδάτων των Πόλεων Αθηνών – Πειραιώς (Ε.Ε.Υ.) και περιχώρων και του Οργανισμού Αποχετεύσεως Πρωτευούσης (Ο.Α.Π.).

Στη σημερινή νομική της μορφή περιήλθε το 1999, όταν τα κυριότερα πάγια της Εταιρείας, δηλαδή τα φράγματα, οι ταμιευτήρες, τα εξωτερικά υδραγωγεία και τα αντλιοστάσια απορροφήθηκαν από την Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ που είναι ένα ΝΠΔΔ, παραμένοντας στην κυριότητα του Ελληνικού Δημοσίου. Τον Ιανουάριο του 2000, η ΕΥΔΑΠ εισήχθη στην κύρια αγορά του Χρηματιστηρίου Αθηνών.

Η ΕΥΔΑΠ έχει το αποκλειστικό δικαίωμα να παρέχει υπηρεσίες προμήθειας και διανομής νερού, καθώς και υπηρεσίες αποχέτευσης στην περιοχή της Αττικής έως το 2040, με βάση τη Σύμβαση με το Ελληνικό Δημόσιο, η οποία ακολουθεί τον νόμο 4812/2021. Στη Σύμβαση αυτή, καθορίζονται οι όροι ανανέωσης του αποκλειστικού δικαιώματος παροχής υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης της ΕΥΔΑΠ, καθώς και οι όροι για την υπογραφή σύμβασης υπηρεσιών λειτουργίας και συντήρησης του Εξωτερικού Υδροδοτικού Συστήματος (ΕΥΣ), για τρία (3) έτη.

Στις 30 Ιουλίου δημοσιεύτηκε ο ν. 4964/2022 όπου ορίζεται ότι οι μετοχές της ΕΥΔΑΠ παραμένουν στην κατοχή της ΕΕΣΥΠ με αυξημένη εποπτεία του Δημοσίου. Η Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών & Περιουσίας Α.Ε. (ΕΕΣΥΠ) συγκεντρώνει κάτω από μία ενιαία θεσμική δομή σημαντικά περιουσιακά στοιχεία του Δημοσίου, με στόχο την αποδοτικότερη λειτουργία και αξιοποίησή τους. Η Εταιρεία περιλαμβάνει στο χαρτοφυλάκιό της σημαντικά περιουσιακά στοιχεία του Δημοσίου, μέσω των άμεσων θυγατρικών της, ΤΑΙΠΕΔ, ΕΤΑΔ και ΤΧΣ, καθώς και των συμμετοχών της σε αριθμό δημόσιων επιχειρήσεων.