«Είμαι αντίθετος στις διδακτικές ταινίες με “μηνύματα”»

Σκηνοθέτης, παραγωγός και σεναριογράφος ιδιαίτερης ευφυΐας, ο γεννημένος στην Ομαχα της Νεμπράσκα αλλά με καταγωγή από το Κιάτο Αλεξάντερ Πέιν (Αλέξανδρος Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, 10 Φεβρουαρίου 1961) από τότε που άρχισε να ασχολείται με τον κινηματογράφο καταπιάνεται πάντα με καίρια ζητήματα της αμερικανικής κοινωνίας, τα οποία αντιμετωπίζει με ένα διακριτικό, ευγενέστατο χιούμορ. Κάτοχος δύο Οσκαρ σεναρίου για τις ταινίες «Πλαγίως» (2004) και «Οι απόγονοι» (2011), ο Πέιν έχει επίσης σκηνοθετήσει τον Τζακ Νίκολσον στο «Σχετικά με τον Σμιντ» (2002), τη Ρις Γουίδερσπουν και τον Μάθιου Μπρόντερικ στο «Election» (Σκάνδαλα στα θρανία, 1999) και τη Λόρα Ντερν στην «Πολίτη Ρουθ» (1996). Ο Πέιν είναι επίσης ο σκηνοθέτης του ασπρόμαυρου αριστουργήματος «Νεμπράσκα» (2013), μιας ταινίας που εξετάζει με χαμόγελο τα τερτίπια της τρίτης ηλικίας και που επίσης έφτασε ως τα Οσκαρ διεκδικώντας έξι.

Το 2017, με την προτελευταία ταινία του, «Μικρόκοσμος» (Downsizing), ο Πέιν μπήκε στα χωράφια της σουρεαλιστικής κοινωνικής σάτιρας, η οποία με τον δικό της τρόπο, με πρόθεση ή όχι, σχολιάζει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και του υπερπληθυσμού στον πλανήτη. Και αυτήν την ταινία ο αγαπημένος δημιουργός και φίλος του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης δέχτηκε την πρότασή του να την παρουσιάσει στο Evia Film Project που για δεύτερη συνεχή χρονιά λαμβάνει χώρα στη Βόρεια Εύβοια (αυτή την εποχή ο Πέιν βρίσκεται στο post production της νέας του δημιουργίας, με τίτλο «The Holdovers» και πρωταγωνιστή τον Πολ Τζιαμάτι).

Η ταινία «Μικρόκοσμος» θα προβληθεί την Τρίτη 20 Ιουνίου στον κινηματογράφο Απόλλων της Αιδηψού, ο οποίος ανακαινίστηκε πέρυσι από το Φεστιβάλ και τον Δήμο Ιστιαίας – Αιδηψού. Μετά την προβολή, ο Αλεξάντερ Πέιν θα συνομιλήσει με το κοινό. Ωστόσο, πριν από αυτή την εκδήλωση, ο Πέιν δέχθηκε την πρόταση των «Προσώπων» για μια συνέντευξη εστιασμένη σε θέματα οικολογίας που ούτως ή άλλως τον απασχολούν σθεναρά. Την παρουσιάζουμε εδώ.

Μια ταινία μυθοπλασίας όπως ο «Μικρόκοσμος» εκφράζει σοβαρές περιβαλλοντικές ανησυχίες από τον άνθρωπο που τη δημιούργησε, οι οποίες διανθίζονται με ένα έξυπνο, κομψό χιούμορ. Σε ποιο βαθμό έχετε στην πραγματικότητα αυτές τις ανησυχίες, πόση ενέργεια δίνετε πάνω τους σε καθημερινή βάση και πότε – αν θυμάστε – νιώσατε να σας απασχολούν για πρώτη φορά;

Οπως πολλοί άνθρωποι – αλλά δυστυχώς όχι αρκετοί -, έχω σοβαρές ανησυχίες για το περιβαλλοντικό μέλλον αυτού του μικροσκοπικού, εύθραυστου πλανήτη. Και τα νέα γίνονται χειρότερα χρόνο με τον χρόνο. Δεν έκανα όμως τον «Μικρόκοσμο» για να εκφράσω αυτές τις ανησυχίες. Αντιθέτως, αντιτίθεμαι στις διδακτικές ταινίες με «μηνύματα», γιατί τείνουν να είναι άτεχνες.

Πώς προέκυψε το σενάριο του «Μικρόκοσμου», το οποίο συνυπογράφετε με τον στενό συνεργάτη σας Τζιμ Τέιλορ;

Το σενάριο του «Μικρόκοσμου» προέκυψε από την ιδέα ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να απολαμβάνουν έναν πολύ πιο πολυτελή τρόπο ζωής, με την προϋπόθεση να συμφωνούσαν να είναι μικροσκοπικοί. Ο συν-σεναριογράφος μου και εγώ σκεφτήκαμε ότι μια τέτοια τεχνολογία πιθανότατα θα μπορούσε να έχει αναπτυχθεί από οραματιστές επιστήμονες που ελπίζουν να λύσουν τα προβλήματα που δημιουργούνται από τον υπερπληθυσμό στον πλανήτη μας. Πιστέψαμε ότι μια τέτοια ιστορία θα χρησίμευε ως βάση για μια πλούσια κυνική και ουμανιστική σάτιρα. Δυστυχώς, ένα μεγάλο μέρος του κοινού αλλά και αρκετοί κριτικοί θεώρησαν ότι προσπαθούσαμε να κάνουμε μια ταινία περιβαλλοντικών μηνυμάτων, ενώ δεν ήταν αυτός ο στόχος μας, ακόμα κι αν συμφωνούμε με αυτό το μήνυμα. Κατά κάποιο τρόπο, αποτύχαμε.

Ο «Μικρόκοσμος» είναι μια ταινία μυθοπλασίας, αλλά εγείρει ένα σοβαρό ερώτημα σχετικά με τον υπερπληθυσμό στη Γη και τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν για όλους μας. Εχετε φανταστεί ποτέ τον εαυτό σας σε μια τόσο απελπιστική κατάσταση που τα μέτρα που θα χρειαζόταν να ληφθούν θα ήταν τόσο ακραία;

Με όλες τις θανατηφόρες πυρκαγιές, τις πλημμύρες, τις ξηρασίες και τους λιμούς να συμβαίνουν ήδη γύρω μας, δεν χρειάζεται να φανταστούμε την κατάσταση απελπισίας. Τη ζούμε ήδη.

Το 2007 το Οσκαρ ντοκιμαντέρ δόθηκε στην ταινία του Ντέβις Γκούγκενχαϊμ και του Αλ Γκορ «Μια άβολη αλήθεια» («An Inconvenient Truth»), ένα ντοκιμαντέρ που δομημένο σε καθαρά επιστημονικές βάσεις εστιάζει στην κλιματική αλλαγή και τις επιβλαβείς επιπτώσεις της στον πλανήτη και στις ζωές μας. Η ταινία είχε ορμή, συζητήθηκε πολύ, έγινε hype. Μακροπρόθεσμα όμως, πιστεύετε ότι βοήθησε για πραγματικές αλλαγές;

Δεν αισθάνομαι ικανός να αξιολογήσω τον αντίκτυπο αυτής της ταινίας ή οποιασδήποτε ταινίας στη δημόσια πολιτική και την αλλαγή. Το μόνο που ξέρω είναι ότι τα νέα χρόνο με τον χρόνο γίνονται χειρότερα για την επικίνδυνη κατάστασή μας στη Γη. Γνωρίζω επίσης την άρνηση των μεγάλων βιομηχανικών χωρών και των επιχειρήσεων με μεγάλα οικονομικά συμφέροντα να συνεργαστούν. Εξακολουθούν να επιλέγουν το χρήμα αντί της ηθικής. Από την άλλη πλευρά, από το 2007, όλο και περισσότεροι νέοι έχουν συμμετάσχει στον οικολογικό αγώνα, ενώ τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα και η ηλιακή ενέργεια συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται. Αλλά τα νέα που, όπως είπα, κάθε χρόνο χειροτερεύουν, μας λένε ότι όλα αυτά εξακολουθούν να είναι πολύ λίγα και να γίνονται πολύ αργά.

Κατά την προσωπική σας εκτίμηση, πιστεύετε ότι η πλειονότητα του κόσμου σήμερα αντιμετωπίζει αρκετά σοβαρά το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής; Βρίσκεται η οικολογία, όπως ίσως θα έπρεπε, στην κορυφή της ατζέντας των παγκόσμιων προβλημάτων;

Οχι, δεν βρίσκεται.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, μέτρα λαμβάνονται όταν το πρόβλημα φτάνει στο χείλος της κατάρρευσης, κάτι που βίωσε ολόκληρος ο πλανήτης με τον Covid-19. Πού αποδίδετε την έλλειψη πρόληψης που απαιτείται για να μη συμβαίνει αυτό;

Από τη φύση του, ο άνθρωπος φαίνεται να είναι περισσότερο διαχειριστής κρίσεων παρά στοχαστικός σχεδιαστής. Η μόνη εξαίρεση που μπορώ να σκεφτώ είναι οι Σκανδιναβοί. Κρίμα που είναι τόσο λίγοι.