Η διαχείριση των συμβόλων στην ελληνική πολιτική σκηνή

Το 1981, όταν το ΠΑΣΟΚ κέρδιζε για πρώτη φορά την εξουσία, το ΚΚΕ εσ. δεν κατάφερε να μπει στη Βουλή – κι όμως, τα στελέχη του δεν σταμάτησαν να τρέχουν και κατάφεραν, τρία χρόνια μετά, να στείλουν έναν ευρωβουλευτή, τον Λεωνίδα Κύρκο, στο Στρασβούργο. Σχεδόν είκοσι πέντε χρόνια μετά, το ΠΑΣΟΚ έφτασε στο όριο της εισόδου στην Βουλή – κι όμως, υπήρξαν στελέχη που επέλεξαν να παραμείνουν στη Χαριλάου Τρικούπη, σχεδιάζοντας την ανασυγκρότηση της Κεντροαριστεράς.

Οταν οι δημοσκοπήσεις είναι με το μέρος ενός κομματικού σχηματισμού, τότε ο πρόεδρός του, όπως έκανε πιο χαρακτηριστικά ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στη ΝΔ το 1974, επιλέγει να απευθυνθεί σε όσο μεγαλύτερο ακροατήριο γίνεται. Οταν όμως τα όρια επιρροής είναι εκλογικά περιορισμένα, όταν η ήττα μοιάζει πιθανό ενδεχόμενο ή η άνοδος βασίζεται στη συσπείρωση, τότε τον λόγο έχει ο κομματικός πατριωτισμός, το συναίσθημα των κομμάτων που παλεύουν για την επάνοδό τους ή την παραμονή τους σε έναν δικομματισμό εξουσίας. Μπορεί αυτή η τακτική να αντέξει το 2023; Υπάρχουν πιστοί σε ιδέες, κόμματα ή πρόσωπα; Αυτό ενδεχομένως κληθούν να ανακαλύψουν στον ΣΥΡΙΖΑ και στο ΠΑΣΟΚ, την ώρα που ο Κυριάκος Μητσοτάκης, που σύμφωνα με τους αναλυτές «υπερβαίνει το κόμμα του», επιδιώκει ανοίγματα στο Κέντρο και να βουλώσει πολιτικές τρύπες στα δεξιά.

Ενιαίο αφήγημα γύρω από τον Τσίπρα

Σ’ αυτή τη φάση ο ΣΥΡΙΖΑ αποπειράται να κρατήσει τις δυνάμεις του, να απευθυνθεί στους πολίτες και τα κοινωνικά στρώματα που τον εμπιστεύονται τα τελευταία 10 χρόνια. Στην προεκλογική καμπάνια που διεξάγει ο Αλέξης Τσίπρας δεν θυμίζει καθόλου πια τον Ανδρέα Παπανδρέου, ούτε στη φωνή ούτε στον τρόπο που απευθύνεται στους πολίτες που επιδιώκει να πείσει. Η δεκαετία του ’80 είναι πολύ μακρινή για τους ψηφοφόρους που σήμερα παραμένουν στον ΣΥΡΙΖΑ. Αντί να παίζει με συνθήματα εκείνης της εποχής, η Κουμουνδούρου επικαλείται πια την ιστορία των τελευταίων δέκα ετών. «Είμαστε γνήσιο τέκνο της ανάγκης» λέει ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ για το κόμμα του. Περιγράφοντάς το επί της ουσίας ως μια παράταξη που, το 2012, ψηφίστηκε ως αξιωματική αντιπολίτευση με στόχο να εκφράσει τους πιο αδύναμους πολίτες εν μέσω Μνημονίων και, το 2015, έγινε κυβέρνηση που κράτησε με τις επιλογές της τη χώρα στη σωστή δημοσιονομική τροχιά – ανεξαρτήτως του πρώτου εξαμήνου των αυταπατών, το οποίο πια δεν συζητείται καθόλου. Τα περισσότερα από τα στελέχη που πλαισιώνουν τον Τσίπρα, όπως η Εφη Αχτσιόγλου, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και ο Αλέξης Χαρίτσης, είναι πρόσωπα που ανέλαβαν κυβερνητικές θέσεις ευθύνης από το 2015 έως το 2019 και άφησαν θετικό αποτύπωμα σε ψηφοφόρους και κοινωνικές ομάδες απαραίτητες για τον στόχο που έχει θέσει η Κουμουνδούρου.

Αυτό το ενιαίο αφήγημα του ΣΥΡΙΖΑ δεν χρησιμοποιείται για να βρεθούν τα λάθη και οι παραλείψεις που τον έφεραν στο 20%, αλλά για να δημιουργήσει την απαιτούμενη συσπείρωση απέναντι σε εκείνους θα ήθελαν να το δουν να συρρικνώνεται στα προηγούμενα ποσοστά του. Το «ήρθαμε για να μείνουμε» είναι για τον ΣΥΡΙΖΑ όρος επιβίωσης και η επίκληση στο συναίσθημα, με τη φράση «θα παλεύουμε μέχρι την τελευταία στιγμή», απαραίτητο συστατικό για τον δρόμο προς την κάλπη της 25ης Ιουνίου. Στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ ο κομματικός πατριωτισμός αφορά και τη συσπείρωση γύρω από το πρόσωπό του ηγέτη. Η συζήτηση για την παραίτηση ή όχι του Αλέξη Τσίπρα πού ξεκίνησε την επομένη του αποτελέσματος της 21ης Μαΐου θα μπορούσε να συνεχιστεί μέχρι το τέλος της προεκλογικής εκστρατείας – οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ, που εκπαιδεύτηκαν σε ένα κατεξοχήν αρχηγικό κόμμα, δεν θα μπορούσαν να στηρίξουν την επιλογή ενός προέδρου σε αποδρομή. Ειδικά όταν αυτός ο πρόεδρος θεωρείται ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις διάφορες συνιστώσες που απαρτίζουν το κόμμα. Τυχαία τα βιντεάκια που ανεβαίνουν στους προσωπικούς λογαριασμούς του Αλέξη Τσίπρα στο Ιnstagram περιέχουν ενθαρρυντικές προτροπές προς το πρόσωπό του; Παρότι η δημοφιλία του στις δημοσκοπήσεις φαίνεται πως έχει πέσει αισθητά, στο εσωτερικό του κόμματός του συνεχίζει να θεωρείται (τουλάχιστον μέχρι τις επόμενες κάλπες) απαραίτητο συστατικό για την ύπαρξη στέρεου κομματικού μηχανισμού. Θυμίζοντας την πολιτική καταγωγή του ΣΥΡΙΖΑ (η οποία μάλλον είχε εγκαταλειφθεί τα προηγούμενα χρόνια) και την κουλτούρα που κυριαρχούσε σε πρόγονα σχήματα του ΣΥΡΙΖΑ, ο Τσίπρας τόνισε πρόσφατα («Η Καθημερινή») πως δεν ζητήθηκε ποτέ σε κόμμα της Αριστεράς, ούτε από τον Χαρίλαο Φλωράκη ούτε από τον Λεωνίδα Κύρκο, να παραιτηθούν μετά από ένα κακό αποτέλεσμα. Ακόμα και αυτές οι αναφορές έχουν να κάνουν με την ανάγκη συσπείρωσης παραδοσιακών ψηφοφόρων, που έχουν γνωρίσει μεγαλύτερες ήττες και δεν αποθαρρύνονται με το ποσοστό, αλλά με την εικόνα πανικού που φάνηκε τις πρώτες μέρες να κυριαρχεί στο συριζαϊκό στρατόπεδο.

ΠΑΣΟΚ πριν, ΠΑΣΟΚ τώρα, ΠΑΣΟΚ μετά

Από τη στιγμή που ο πράσινος ήλιος επέστρεψε στη βιτρίνα του ΠΑΣΟΚ, ήταν βέβαιο πως η Χαριλάου Τρικούπη θα τον χρησιμοποιούσε σε αυτή την προεκλογική καμπάνια. Η στελεχιακή ανανέωση που επιχείρησε ο Νίκος Ανδρουλάκης επιβραβεύτηκε από τους ψηφοφόρους που είδαν μία νέα γενιά, τη γενιά των σαραντάρηδων, να βγαίνει στο προσκήνιο, λαμβάνοντας θέσεις ευθύνης μέσα στο κόμμα. Θεωρητικά αυτές οι δύο τάσεις δεν συμβαδίζουν, γιατί λειτουργούν αντιθετικά η μία από την άλλη: ο ήλιος του «παλιού ΠΑΣΟΚ, του ορθόδοξου» συμβολίζει την εποχή της Μεταπολίτευσης που το ΠΑΣΟΚ μεσουρανούσε πολιτικά, αλλά και κοινωνικά, ενώ η ανανέωση, ως ανάγκη, προέκυψε και μετά την εκλογική καθίζηση του κόμματος τα μνημονιακά χρόνια, αλλά και την ανάγκη να αποτινάξει από πάνω του τη συνήθεια της εξουσίας, που θεωρήθηκε πως είχε αποκτήσει η παλιά φουρνιά μετά από απανωτές κυβερνητικές θητείες.

Η προσπάθεια της Χαριλάου Τρικούπη είναι να συνδέσει τις δύο περιόδους μέσω του πολιτικού αποτυπώματος που άφησε το κόμμα και του προγραμματικού σχεδίου που έχει για την επόμενη μέρα. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ακόμα και ο Νίκος Ανδρουλάκης παίζει με την ποπ διάσταση του ΠΑΣΟΚ και το σύνθημα των «ωραίων χρόνων», για να στρέψει το ενδιαφέρον των νεότερων σε προγράμματα που αφορούν την κοινωνική στέγαση, τη δημόσια υγεία, το περιβάλλον και τα δικαιώματα που έχουν τις ρίζες τους στη σοσιαλδημοκρατική πολιτική που ακολούθησε το ΠΑΣΟΚ, ως πρωτοπόρος μεγάλων κοινωνικών αλλαγών. Παράλληλα, σε μια προσπάθεια προσέλκυσης παραδοσιακών ψηφοφόρων του κεντροαριστερού χώρου, με πασοκικές αναφορές που ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ ή ΝΔ τα τελευταία χρόνια, τα πιο έμπειρα στελέχη παρομοιάζουν το ΠΑΣΟΚ του σήμερα με το ΠΑΣΟΚ του ’77 – δηλαδή με την εικόνα ενός κόμματος σε άνοδο, που έρχεται για να πρωταγωνιστήσει τα επόμενα χρόνια ως βασικός πόλος απέναντι στη ΝΔ. Θεωρείται δεδομένο πως η επέτειος του θανάτου του Ανδρέα Παπανδρέου, στις 23 Ιουνίου, δύο μέρες πριν από την κάλπη, θα αξιοποιηθεί συμβολικά για την ενίσχυση της παράταξης.