Ο Σαλάμ στην «Οδύσσεια»

Ο Σαλάμ γεννήθηκε στο Αλ Μπατανόν, ένα πάμφτωχο χωριό κοντά στην πόλη Καφρ Μιτ Αμπού στην Αίγυπτο. Ενα από αυτά τα «άδεια χωριουδάκια κι ασυνάρτητη επαρχία / κάθε τι μισοχωμένο μεσ’ στη γη» που τραγουδάει ο Διονύσης Σαββόπουλος στην «Πρωτομαγιά» του και βρίσκονται απανταχού του κόσμου.

Ο Σαλάμ, προς αναζήτηση μίας στοιχειωδώς καλύτερης επιλογής, ήρθε στην Ελλάδα πριν από μερικά χρόνια. Δούλεψε σκληρά και κατάφερε τουλάχιστον να έχει μια πρόσβαση στα βασικά της ζωής που ακόμη κι αυτά, στο χωριό του ήταν μέγιστη πολυτέλεια. Στο Αλ Μπατανόν όμως έμειναν πίσω πολλοί «Σαλάμ», εγκλωβισμένοι σε μια αναγκεμένη και χωρίς προοπτικές ζωή. Από αυτήν ήθελαν να ξεφύγουν, να μην παραδοθούν στις συντεταγμένες της γέννησής τους, να υπερβούν τη «μοίρα τους». Και πριν από λίγες μέρες, ένα φορτηγό πέρασε από το χωριό και φόρτωσε πάνω από εβδομήντα παλικαράκια, από δεκαπέντε έως είκοσι τεσσάρων ετών, όλη, σχεδόν, τη νιότη του Αλ Μπατανόν. Προορισμός, το λιμάνι που θα τους οδηγούσε σε άλλους τόπους, ξένους ίσως και αφιλόξενους – το ήξεραν αυτό – που θα τους προσέφεραν όμως την προοπτική της αμειβόμενης εργασίας. Δεν έφυγαν αναζητώντας τον «Παράδεισο στη Δύση» αλλά για κάποιους, «παράδεισος» μπορεί να είναι το, για εμάς, αυτονόητο.

Κι έτσι βρέθηκαν σε αυτό το χρυσοπληρωμένο «μικρό καράβι» – πάρα πολύ μικρό για τους επιβάτες που κουβαλούσε – που έκανε ένα «μακρύ ταξίδι γύρω από τη Μεσόγειο»… Τα υπόλοιπα τα ακούμε και τα διαβάζουμε τις τελευταίες ημέρες. Και επειδή οι μεγάλες τραγωδίες προκύπτουν από τη «συρραφή» των προσωπικών δραματικών ιστοριών, εμείς θα γυρίσουμε στον Σαλάμ. Που, από την περασμένη Τρίτη, παράτησε δουλειά, υποχρεώσεις, μεροκάματα και προσπαθεί να βρει άκρη, να μάθει, να αναγνωρίσει ανάμεσα στους διασωθέντες από το ναυάγιο της Πύλου τα πατριωτάκια του. Το τηλέφωνό του χτυπάει όλη την ημέρα και όλη τη νύχτα μου λέει. Κι έχει αυτός το σκληρό καθήκον να πει σε μάνες, πατεράδες, αδέλφια, αρραβωνιαστικιές ότι το δικό τους παλικάρι δεν βρέθηκε ακόμη, δεν θα βρεθεί ποτέ. Γιατί από τα εβδομήντα πέντε, περίπου, παιδιά που έφυγαν από το Αλ Μπατανόν, τρία έχουν διασωθεί.

Σκέφτομαι αυτό το χωριουδάκι της Αιγύπτου. Τι θα ‘γινε όταν ήρθαν τα κακά μαντάτα; Πώς θα εξαπλώθηκε ο θρήνος στα σπίτια; Τι θα έλεγαν η μία στην άλλη οι μανάδες; Και μου έρχονται κάτι πολύ παλιές αναμνήσεις από την πατρίδα μου τη Σύρο. Το καράβι που βυθίστηκε αύτανδρο, οι ναυτικοί όλοι από την ίδια συνοικία, τα Ψαριανά, το νυχτερινό τηλεφώνημα που έφερε το κακό μαντάτο κι εκείνος ο σπαραγμός που σκέπασε σαν σύννεφο όλη την περιοχή – πόσο να διαφέρουν δηλαδή τα συριανά από τα αιγυπτιακά μοιρολόγια; Και συνειδητοποιώ, για άλλη μία φορά, ότι, τελικά, είναι οι μικρές ιστορίες των ανθρώπων που κάνουν τη μεγάλη Ιστορία του Ανθρώπου.

Ο Ελπήνωρ του Οδυσσέα

Την ιστορία του Σαλάμ την έμαθα από ρεπορτάζ της Βελίκας Καραβάλτσιου στο Mega, ενώ επικοινώνησα και με τον ίδιο. Τα λόγια του με έκαναν να αναλογιστώ ότι η ιστορία της μετανάστευσης είναι συνυφασμένη με την ιστορία του κόσμου. Η Οδύσσεια είναι, επί της ουσίας, μια ποιητική διαδρομή πάνω στ’ αχνάρια του Πρώτου Ελληνικού Αποικισμού. Και το πλήρωμα του Οδυσσέα είναι σαν τα παλικάρια του Αλ Μπατανόν. Από τους τόσους όσους, ένας γύρισε τελικά στην πατρίδα, ο ίδιος ο Οδυσσέας.

Ανάμεσα στους συντρόφους του Οδυσσέα ήταν και ο Ελπήνωρ. Πριν φύγουν από το νησί της Κίρκης, μέθυσε, έπεσε από ένα παράθυρο του ανακτόρου και σκοτώθηκε. Οι ναύτες δεν το πήραν είδηση και έφυγαν αφήνοντας πίσω το πτώμα του. Οταν όμως ο Οδυσσέας κατέβηκε στη Νέκυια, ο πρώτος που είδε ήταν ο Ελπήνωρ ο οποίος τον έψεξε διότι του χρωστούσε μια κηδεία. Γι’ αυτό και μόνο επέστρεψε στην Αιαία, για να αποτεφρώσει τον σύντροφό του, να του κάνει μία κηδεία. Υψιστο καθήκον των ανθρώπων στους νεκρούς τους. Ενα ακόμη «στοιχειώδες» που δεν αξιώθηκαν τα παιδιά από το Αλ Μπατανόν στη δική τους Νέκυια, στα ανοιχτά της Πύλου.