Εμμανουήλ Μπενάκης: Άνδρας αγαθός και ενάρετος

Στις 20 Ιουνίου 1929, ημέρα Πέμπτη, έφυγε από τη ζωή, πλήρης ημερών, ο Εμμανουήλ Μπενάκης, εξέχουσα προσωπικότητα της ελληνικής κοινωνίας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα.

Κατά τη διάρκεια του μακρού βίου του –είχε γεννηθεί το 1843– ο Μπενάκης ανέπτυξε ιδιαίτερα αξιόλογη επιχειρηματική (εμπορική) και πολιτική (συνδεθείς στενά με τον Ελευθέριο Βενιζέλο) δραστηριότητα, την οποία φρόντισε να συνδυάσει –και αυτό είναι το πλέον σημαντικό και αξιομνημόνευτο– με σπουδαίο φιλανθρωπικό και κοινωφελές έργο.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 22.6.1929, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Εμμανουήλ Μπενάκης είχε νυμφευθεί τη Βιργινία Χωρέμη – μεταξύ των τέκνων που απέκτησαν ήταν ο ευπατρίδης Αντώνης Μπενάκης (1873-1954), ιδρυτής του Μουσείου Μπενάκη, και η συγγραφέας Πηνελόπη Δέλτα (1874-1941).

Η πάνδημη κηδεία του Μπενάκη, εξ όσων πληροφορούμαστε από την εφημερίδα «Ελεύθερο Βήμα» που είχε κυκλοφορήσει το Σάββατο 22 Ιουνίου 1929, είχε τελεστεί την επομένη του θανάτου του, παρουσία τού τότε Προέδρου της Δημοκρατίας και εν μέσω θερμών εκδηλώσεων τιμής, σεβασμού και ευγνωμοσύνης.

Στην τρίτη σελίδα της εφημερίδας διαβάζουμε μεταξύ άλλων τα εξής:

Εκηδεύθη χθες την 5ην μ.μ. εκ του ιερού ναού της Μητροπόλεως ο αοίδιμος του έθνους ευεργέτης Εμμανουήλ Μπενάκης. Η κηδεία, κατόπιν διατάγματος του υπουργικού συμβουλίου, έγινε δημοσία δαπάνη, απονεμηθεισών εις τον νεκρόν τιμών αντιστρατήγου εν ενεργεία υπό των μαθητών των στρατιωτικών σχολών και των συνταγμάτων της φρουράς της πρωτευούσης, τα οποία […] είχον παραταχθή εις την πλατείαν της Μητροπόλεως και κατά μήκος της οδού Ερμού μέχρι της πλατείας του Συντάγματος. […] Η νεκρώσιμος ακολουθία εψάλη χοροστατούντος του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Αθηνών, περιστοιχιζομένου υπό των μελών της Ιεράς Συνόδου της Ελλάδος. […] Παρέστησαν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο πρωθυπουργός και ολόκληρον το υπουργικόν συμβούλιον, ο δήμαρχος μετά του δημοτικού συμβουλίου, τα προεδρεία των νομοθετικών σωμάτων, […] αντιπρόσωποι της Ακαδημίας και του πανεπιστημίου, […] πολλοί βουλευταί και γερουσιασταί […] και πλήθη κόσμου όλων των κοινωνικών τάξεων.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 22.6.1929, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μετά τη νεκρώσιμη ακολουθία ο Κωστής Παλαμάς, πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, είχε αποχαιρετήσει τον εκλιπόντα με τα ακόλουθα λόγια:

Έλαχεν εις εμέ ο βαρύς κλήρος να διερμηνεύσω το πένθος της Ακαδημίας των Αθηνών διά την απώλειάν σου. Εν πρώτοις το πένθος τούτο, μέγα, απηχεί την οδύνην με την οποίαν πλήττει σύμπαν το ελληνικόν ο θάνατός σου· εάν δύναται θάνατος να λογισθή η μετάστασίς σου από του γηίνου προσκαίρου βίου εις την αιωνιότητα των μακαρίων: αιωνιότητα την οποίαν κατακτά η μνήμη των αγαθών ανδρών· εξαιρέτως η μνήμη σου. Την ψυχήν του καλού καγαθού ανδρός ο αρχαίος φιλόσοφος διέβλεπεν ως είδος προτύπου αγάλματος. Έζησες, Εμμανουήλ Μπενάκη, λαξεύων και εις εντέλειαν οσημέραι προάγων το ιδεώδες τούτο άγαλμα με την σμίλην της αγαθοεργίας, την οποίαν θαυμασίως εχειρίζεσο. […] Την αρετήν επρέσβευες και την επραγματοποίεις εις παντοίας πράξεις, θετικάς, σημαντικάς, προς όφελος και προς τόνωσιν της επιστήμης και της κοινωνίας και των πολλών και των ατόμων· εις έργα φιλογενή, κοινωφελή, φιλανθρωπικά και, καθ’ όλου ειπείν, ανθρωπικά· έδρασες με την ευστοχίαν, με την προθυμίαν, με την δαψίλειαν και με την ευγένειαν· εις ένα λόγον, με την χάριν που την εμπνέει θεία δύναμις εις τους εκλεκτούς της.

[…]

Περιέχεις και συνεχίζεις, συμπληροίς και στεφανώνεις την παράδοσιν αοιδίμων ανδρών φιλανθρώπων και φιλογενών τέκνων της πατρίδος. Σεμνύνεται δι’ αυτά η νέα Ελλάς εξίσου προς τα αισθήματα που της εμπνέουν αι ηρωικαί παραδόσεις της ιστορίας. Αναντίλεκτον ότι κατέλαβες υπέροχον θέσιν μεταξύ των μεγίστων ευεργετών του έθνους και δεν είσαι μόνον ο αττικός, ο Εμμανουήλ Μπενάκης, είσαι ο πανελλήνιος. 

[…]

Εις των ιδεών την χώραν αι τρεις κεφαλαιώδεις δυνάμεις προς παραγωγήν του καλού, του αληθούς, του αγαθού, συχνά συμβαίνει να δίδουν τας χείρας εις αμοιβαίον άσμα, ως ειπείν, συναλλασσόμεναι και συμπληρούμεναι. Τότε ο επιστήμων μετέχει της εμπνεύσεως του καλλιτέχνου, ο ποιητής ενοραματίζεται την σοφίαν, ο ευεργέτης δημιουργεί ως να είνε ποιητής. Και είνε ικανή και τον ενθουσιασμόν να κινήση και την κατάνυξιν να φέρη η ευγένεια και η χάρις πολλών εκ των έργων σου, Εμμανουήλ Μπενάκη, αποκυημάτων ωραιότητος.

*Οι φωτογραφίες του παρόντος άρθρου προέρχονται από το διαδικτυακό τόπο του Μουσείου Μπενάκη (benaki.org).