Γκράφιτι ή βανδαλισμός; Η τέχνη του δρόμου κερδίζει την κοινωνική αποδοχή

Το γκράφιτι έχει γίνει τόσο mainstream τα τελευταία χρόνια, ώστε οίκοι δημοπρασιών, μουσεία και ολόκληρες εκθέσεις τέχνης απευθύνονται σε γνώστες και συλλέκτες της τέχνης του δρόμου σε όλο τον κόσμο.

Οι εικόνες στις ειδήσεις με τους «νεαρούς βάνδαλους» που ευθύνονται για τη χάραξη τοίχων έχουν αντικατασταθεί από κομψές ιστοσελίδες που ανήκουν σε παγκόσμια φαινόμενα όπως ο Banksy και ο Shepard Fairey.

Σε πόλεις σε όλο τον κόσμο, το γκράφιτι συνδέεται πλέον με «καλλιτέχνες του δρόμου» και όχι με βίαιες συμμορίες του δρόμου. Σήμερα, πολλές πόλεις, από το Πίτσμπουργκ έως την Πρετόρια, προσκαλούν καλλιτέχνες του δρόμου να βοηθήσουν στο branding γειτονιών που αναζωογονούνται και αναβαθμίζονται ως νόμιμοι hip προορισμοί για επιχειρηματίες, αγοραστές κατοικιών και influencers. Ορισμένες ανερχόμενες γειτονιές σε πόλεις όπως το Ντακάρ της Σενεγάλης, η Πόλη του Μεξικού, το Μπρίσμπεϊν της Αυστραλίας και η Σεούλ της Νότιας Κορέας προσφέρουν περιηγήσεις στην τέχνη του δρόμου και φιλοξενούν φεστιβάλ γκράφιτι.

Οι έντονα χρωματισμένοι τοίχοι σε τέτοια σημεία προσελκύουν ταξιδιώτες σε μέρη της πόλης που κάποτε θεωρούνταν «βρωμιά». Οι ίδιες αυτές γειτονιές φιλοξενούν βιβλιοπωλεία που διαθέτουν coffee table books για το γκράφιτι και πανεπιστήμια που προσφέρουν μαθήματα για την τέχνη του γκράφιτι.

Δεν ήταν πάντα έτσι τα πράγματα – Η ιστορία του tagging

«Πριν γίνω ακαδημαϊκός που διδάσκει και γράφει για το γκράφιτι, ήμουν γκραφιτάκιας. Άρχισα να κάνω tagging, ή να γράφω παράνομα το όνομά μου – Cisco CBS – σε επιφάνειες σε όλο το Λος Άντζελες στις αρχές της δεκαετίας του 1990» γράφει ο Stefano Bloch στο theconversation.com και συνεχίζει:

«Εκείνη την εποχή, οι τοπικές κυβερνήσεις καταδίωκαν τους wall writers με νομοθεσία κατά των συμμοριών, όπως ο νόμος της Καλιφόρνιας του 1988 για την επιβολή και την πρόληψη της τρομοκρατίας στους δρόμους, και διάφορες πρωτοβουλίες αστυνόμευσης με τη θεωρία των «σπασμένων παραθύρων»».

Η επιβολή του νόμου δεν φαινόταν να καταλαβαίνει τι σήμαινε η γραφή στους τοίχους ή ποιος βρισκόταν πίσω από αυτές τις κρυπτογραφημένες εικόνες και τα προσωπικά ψευδώνυμα. Πολλοί κάτοικοι δεν μπορούσαν ούτε να τα διαβάσουν ούτε να τα καταλάβουν. Τα γκράφιτι ερμηνεύονταν ως σχετιζόμενα με συμμορίες και, ως εκ τούτου, ως βρώμικα και βίαια. Οι βάνδαλοι μπήκαν στο στόχαστρο με καλά χρηματοδοτημένες ομάδες δράσης κατά του γκράφιτι και με αστυνομικές καταστολές κατά των taggers.

Η αστυνομία και οι εισαγγελείς, με την υποστήριξη ενός ηθικά πανικόβλητου κοινού κατηγορούσαν τους γκραφιτάδες για κακουργήματα, τους έδιναν εξαψήφια πρόστιμα και τους έστελναν στη φυλακή για την παράνομη σήμανση τοίχων.

Η άνοδος των «φτηνότερων» γειτονιών

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1990, καθώς το ποσοστό βίαιων εγκλημάτων στις πόλεις των ΗΠΑ μειωνόταν και ο εξευγενισμός αυξανόταν, οι νέοι κάτοικοι ένιωθαν ότι μπορούσαν να μετακομίσουν με ασφάλεια σε φθηνότερες, «ανερχόμενες» γειτονιές.

Οι τοπικές κυβερνήσεις στράφηκαν προς τα ασφαλιστικά μέτρα κατά συμμοριών, μια περιοριστική εντολή που στοχεύει τα φερόμενα ως μέλη συμμοριών, για να βοηθήσουν να απαλλαγούν οι γειτονιές από τους εναπομείναντες taggers και wall writers που χαρακτηρίζονταν μέλη συμμοριών και ζωγράφιζαν πολιτικές τοιχογραφίες.

«Η Γουαδελούπη, ή La Virgen, χρησιμοποιήθηκε για να σηματοδοτήσει την πίστη της κοινότητας των Τσικάνο στην προστασία του Θεού, που τους λυτρώνει από τη βία των δρόμων στα χέρια των συμμοριών και της αστυνομίας. Αλλά τέτοιες τοιχογραφίες, που συχνά έγιναν από τοπικούς καλλιτέχνες γκράφιτι, οι οποίοι ήταν οι ίδιοι βαθιά ριζωμένοι στην κοινότητα των Τσικάνο, αναγκάστηκαν να κάνουν χώρο για την «τέχνη του δρόμου» στο πλαίσιο της αλλαγής της γειτονιάς και της αστικής ανάπλασης» γράφει ο ο Stefano Bloch στο theconversation.com.

Καθώς οι τιμές των ακινήτων ανέβαιναν, οι τοιχογραφίες Guadalupe έπεφταν, συμβολίζοντας τον τοπικό εκτοπισμό από τον εξευγενισμό. Ενώ ο φυσικός εκτοπισμός βιώνεται από πρώτο χέρι από τους παλιούς κατοίκους, η μεταμόρφωση των τοίχων σε αυτές τις κοινότητες συμβόλιζε μια ευρύτερη πολιτιστική αλλαγή. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι πολιτικά ουδέτερες εικόνες τέχνης του δρόμου αντικατέστησαν τις απεικονίσεις των κοινωνικών αγώνων, της ιστορίας των Τσικάνο και της ζωής της κοινότητας.

Δείτε το βίντεο με έργα του Banksy

Το γκράφιτι έγινε νόμιμο

Το 2011, το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Λος Άντζελες φιλοξένησε την πρώτη μουσειακή έρευνα για την τέχνη του δρόμου και το γκράφιτι.

«Εκείνη την εποχή, ολοκλήρωνα τη διατριβή μου με θέμα «Η μεταβαλλόμενη όψη του χώρου των τοίχων», η οποία διερευνούσε τα γκράφιτι στις κοντινές γειτονιές Echo Park και Silver Lake. Σε αυτήν, ανέλυσα τον τρόπο με τον οποίο γκραφιτάδες όπως οι Eyeone, Mear και Cache περιηγούνταν στη νομική, κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική αλλαγή που συντελούνταν στο Λος Άντζελες. Εν μέσω αυτής της μάχης για τον χώρο στον τοίχο και την αισθητική, πολλοί από τους φίλους μου προσκλήθηκαν μέσα για να κάνουν tag στους τοίχους της έκθεσης Art in the Streets» προσθέτει ο ο Stefano Bloch στο theconversation.com.

«Ακριβώς έξω από τη γκαλερί του μουσείου, η νεοσύστατη περιοχή των τεχνών υποδέχτηκε σύντομα τοιχογράφους και γκραφιτάδες από όλο τον κόσμο. Αυτοί ήταν οι ίδιοι δρόμοι όπου πολλοί από εμάς είχαν κυνηγηθεί, ξυλοκοπηθεί και συλληφθεί από την αστυνομία επειδή κάναμε αυτό που ήταν πλέον της μόδας και κερδοφόρο» γράφει και συνεχίζει: «Το Λος Άντζελες, όπως και πολλές άλλες πόλεις των ΗΠΑ, είχε το χαμηλότερο ποσοστό ανθρωποκτονιών εδώ και πάνω από μια γενιά. Σε αυτό το νέο πλαίσιο, έγινε πιο δύσκολο να συνδέσουμε το γκράφιτι με τις συμμορίες: Η βία των συμμοριών απλώς δεν υπήρχε. Το γκράφιτι είχε επιστρέψει, φτάνοντας μέσα στον Δούρειο Ίππο της νόμιμης τέχνης του δρόμου».

Αστική καταστροφή ή ιστορία της κοινότητας

Οι αυτοαποκαλούμενοι κριτικοί Chicana muralists, όπως η Judith Baca, και οι pachuco graffiti writers, όπως ο Chaz Bojórquez, ζωγράφιζαν σε τοίχους γύρω από το Λος Άντζελες ήδη από τη δεκαετία του 1970. Οι τεχνοτροπίες αυτών των καλλιτεχνών τοίχων συχνά κακοποιούνταν από τους ηγέτες της πόλης, τους ιδιοκτήτες επιχειρήσεων και τους πλούσιους Άγγλους. Αλλά κάτι άλλαξε όταν αυτή η αισθητική στο κέντρο της πόλης έγινε το mainstream σκηνικό για τις καλλιτεχνικές κοινότητες.

Πλέον η γραφή στους τοίχους δεν σηματοδοτεί την κακοδαιμονία και την αταξία. Αντίθετα, τα γκράφιτι αφηγούνται όλο και περισσότερο την ιστορία της αστικής αλλαγής. Χρειάστηκε να το δουν ως «ασφαλές» με τη μορφή της «τέχνης του δρόμου» για να αρχίσουν οι άνθρωποι να δίνουν προσοχή στην οπτική δύναμη του γκράφιτι.

*Με στοιχεία από theconversation.com