Γιατί οι τηλεοπτικές σειρές δίνουν ξανά χώρο στο τσιγάρο;

Αν ήσασταν εκεί για να απορροφήσετε την ποπ κουλτούρα της δεκαετίας του 2000, θα θυμάστε ότι το κάπνισμα θεωρούνταν cool, για λίγο. Η Κέιτ Μος κάπνιζε. Η Αλέξα Τσανγκ κάπνιζε. Οι δίδυμες Όλσεν, ως γνωστόν, κάπνιζαν. Το κάπνισμα ήταν κάτι που το συνέβαινε κάτω από μεγάλα γυαλιά ηλίου ακόμα και στον δρόμο ή ξημερώματα έξω από ένα κλαμπ. Το απόλυτο αξεσουάρ, σε οποιοδήποτε σενάριο, ήταν ένα τσιγάρο που κρεμόταν από το στόμα καθώς η ζωή κυλούσε.

Η Κάρι Μπράντσο από το Sex and the City ήταν η βασίλισσα αυτού του είδους (γράφοντας τη στήλη της εφημερίδας της με συνοδεία των Marlboro Lights.) Όπως και η Μπρίτζετ Τζόουνς, η Ρέιτσελ από τα Φιλαράκια και σχεδόν όλοι όσοι έπαιζαν σε ριάλιτι σόου, ακόμα και μέχρι το 2018.

Στο Sex And The City κάπνιζαν

Αλλαγή σκηνικού και συνηθειών

Στη συνέχεια, όπως οι έντονες φράντζες, η βότκα-πορτοκάλι και το καλσόν κάτω από τα τζιν σορτς, έτσι και το κάπνισμα έγινε ξαφνικά πασέ – δυσάρεστο, ακόμη και αηδιαστικό. Κάτι που είναι λογικό, προφανώς: Γνωρίζουμε ότι οι καπνιστές έχουν 15 έως 30 φορές περισσότερες πιθανότητες να πάθουν καρκίνο του πνεύμονα από ό,τι οι άνθρωποι που δεν καπνίζουν, και ακόμη και το λίγο κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του πνεύμονα και θανάτου.

Έτσι, για μια γενιά που μεγάλωσε με την «ευεξία» και τους «προπονητές νηφαλιότητας», το κάπνισμα απλά δεν ήταν καν στην κουβέντα  (η συζήτηση για το άτμισμα είναι από άλλο ανέκδοτο). Για ένα διάστημα, πολύ σπάνια έβλεπες τσιγάρα στην οθόνη, εκτός αν ήταν συνδυασμένα με την εποχή (για παράδειγμα, Mad Men).

Ιταλική, ρετρό διαφήμιση / Photo: Wikimedia Commons

Μέχρι πρόσφατα, δηλαδή

Στο The Idol, τη νέα αμφιλεγόμενη σειρά του δημιουργού του Euphoria, του Σαμ Λέβινσον, το τσιγάρο γίνεται ένα είδος συμπρωταγωνιστή σε όλη τη διάρκεια. Μέσα στα πρώτα πέντε λεπτά, ο χαρακτήρας της Λίλι Ρόουζ Ντεπ, η Jocelyn, καπνίζει τρία τσιγάρα στη σειρά -ναι, τρία- ντυμένη με ένα κόκκινο σατέν φόρεμα. Είναι σχεδόν καρτουνίστικο. «Δεν πρόκειται ποτέ να συναντήσεις ένα κορίτσι σαν την Jocelyn» λέει ένας παρευρισκόμενος, ενώ ο καπνός στροβιλίζεται προς το ταβάνι. «Δεν πήγε στο λύκειό σου, δεν δουλεύει στο μπαρ ή στο εστιατόριο, δεν παντρεύτηκε τον καλύτερό σου φίλο και αν, στην απίθανη περίπτωση που το έκανε, πάλι δεν πρόκειται ποτέ, μα ποτέ να σε κοιτάξει». Το υπονοούμενο είναι σαφές: Η Jocelyn είναι κουλ και σέξι. Μπορεί επίσης να τσακίσει ένα πακέτο τσιγάρα. Και αυτά τα δύο πράγματα δεν είναι άσχετα μεταξύ τους.

Η πανταχού παρούσα εικόνα του καπνίσματος στο The Idol μπορεί να εκπλήξει όσους πίστευαν ότι το κάπνισμα είχε ξεπεραστεί, ιδίως μεταξύ των νέων. Όμως η επιστροφή του τσιγάρου μας έχει πλησιάσει ύπουλα. Η πρωταγωνίστρια της σειράς Wednesday του Netflix, η 20χρονη Τζένα Ορτέγκα (άλλη μια ηθοποιός της Gen Z), απαθανατίστηκε πρόσφατα να κρατάει ένα iPhone και να φουμάρει ένα τσιγάρο (το γεγονός ότι πρόκειται για παπαρατσική φωτογραφία κάτι το συμβάν ακόμα πιο επιδραστικό).

Πέρυσι, είδαμε τη Νατάσα Λιόν, το πιο cool άτομο στον κόσμο, να καπνίζει καθ’ όλη τη διάρκεια της σειράς Russian Doll του Netflix σαν να εξαρτιόταν η ζωή της από αυτό (όπως έκανε και στον πρώτο κύκλο του 2019). Και μετά μάθαμε στο And Just Like That (η δεύτερη σεζόν του reboot του Sex and the City, που φτάνει αυτόν το μήνα) ότι η Κάρι Μπράντσο δεν εγκατέλειψε ποτέ τη μοναδική αληθινή της αγάπη: Το κάπνισμα.

Δείτε το trailer του The Idol

Τι έγινε ρε παιδιά;

Από τις υπηρεσίες streaming, το Netflix φαίνεται να είναι ο πιο συχνός παραβάτης. Παρά τις υποσχέσεις να μειώσει τη χρήση καπνού στην οθόνη μετά την κριτική για το πόσο συχνά απεικόνιζε τη χρήση τσιγάρων (το Stranger Things είναι το αποκορύφωμα), το κάπνισμα σίγουρα δεν έχει περιοριστεί. Τόσο το Γκαμπί της Βασίλισσας (The Queen’s Gambit) όσο και το Ακαδημία της Ομπρέλας (The Umbrella Academy), τα οποία παρακολούθησαν εκατομμύρια τηλεθεατές το 2020, περιλάμβαναν τη χρήση καπνού σε κάθε επεισόδιο.

Εν τω μεταξύ, μεταξύ 39 από τις φετινές υποψηφιότητες για Όσκαρ, 28 ταινίες περιείχαν καπνό σε κάποια μορφή στην οθόνη.

Κάτι που είναι άγριο αν σκεφτεί κανείς ότι οι έφηβοι που εκτίθενται στο κάπνισμα σε ταινίες έχουν δύο έως τρεις φορές περισσότερες πιθανότητες να αρχίσουν οι ίδιοι να καπνίζουν. Οι κίνδυνοι είναι ευρέως τεκμηριωμένοι – απλώς οι δημιουργοί φαίνεται να έχουν σταματήσει να ενδιαφέρονται.

Η επιστροφή του καπνίσματος στην οθόνη δεν είναι τυχαία. Το 2020, οι πωλήσεις τσιγάρων αυξήθηκαν για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια. Πράγματι, η μετα-πανδημική και η μοιρολατρική συμπεριφορά φάνηκε να διεισδύουν στη συλλογική συνείδηση – και δεν έχουν εξαφανιστεί. Όπως έγραψε η Imogen West-Knights σε ένα άρθρο του 2022 για το GQ: «Όταν οι άνθρωποι είναι αγχωμένοι ή δυστυχισμένοι, επιστρέφουν σε εύκολες, ανακουφιστικές συμπεριφορές … Αλλά αυτό έχει ξεπεράσει την πανδημία και αποτελεί πλέον κάτι πιο μακροπρόθεσμο και λιγότερο συγχωρήσιμο από το «δωράκι του νου»».

Στην ουσία, η ευεξία είναι out και η «παρακμιακή» συμπεριφορά είναι της μόδας, και ίσως γι’ αυτό βλέπουμε τη Λίλι Ρόουζ Ντεπ με ένα τσιγάρο να κρέμεται, αδιάφορα και διαρκώς, ανάμεσα σε δύο χαλαρά δάχτυλά της σαν αξεσουάρ.

Κινηματογραφικές σκηνές που φουμάρουν 

Τι γίνεται με τον νόμο;

Στις ΗΠΑ, όπου γυρίστηκε και κυκλοφόρησε το The Idol, ο ομοσπονδιακός νόμος απαγορεύει τη διαφήμιση καπνού μέσω της τηλεόρασης και περιορίζει τη διαφήμιση σε περιοδικά και διαφημιστικές πινακίδες. Τούτου λεχθέντος, ο νόμος δεν απαγορεύει την πιο ύπουλη επιρροή, με την οποία το κάπνισμα μπορεί να φανεί επιθυμητό ή σικ.

Αξίζει επίσης να επισημανθεί ότι η απαγόρευση του καπνίσματος δεν ισχύει για τους ηθοποιούς στα γυρίσματα. Η δυνατότητα καπνίσματος σε ταινίες και στην τηλεόραση συγκαταλέγεται σε έναν σύντομο κατάλογο εξαιρέσεων βάσει του νόμου περί υγείας του 2006 που θέσπισε την απαγόρευση του καπνίσματος. Ουσιαστικά, η ενθάρρυνση του καπνίσματος είναι κακό, εκτός αν η τέχνη υπερτερεί των επιπτώσεων.

Δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι ο Τζέιμς Ντιν με ένα λευκό μπλουζάκι και ένα τσιγάρο στα χείλη του δεν είναι μια από τις πιο εμβληματικές εικόνες στον κόσμο. Αλλά είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι η ποπ κουλτούρα φαίνεται να κινείται σταθερά προς τα πίσω όσον αφορά το κάπνισμα στην οθόνη, παρόλο που έχουμε συλλογικά μεγαλύτερη επίγνωση του πόσο επιβλαβής είναι η συνήθεια αυτή – και πόσο επιδραστική μπορεί να είναι ακόμη και η εικόνα του καπνίσματος.

*Με στοιχεία από theguardian.com