Αγορά εργασίας: Τα νέα «ήθη» μετά την πανδημία – Οφέλη και κίνδυνοι από το 4ήμερο

Μετά από την πανδημική κρίση, έχουν αλλάξει άρδην οι συνθήκες της αγοράς εργασίας, αφού έχουν καταστεί πιο ευέλικτες, με τη μερική απασχόληση, την εργασία ορισμένου χρόνου και την εξ αποστάσεως εργασία να έχουν αυξηθεί σημαντικά, ενώ πολλοί εργοδότες προσφέρουν τη δυνατότητα επιλογής υβριδικού μοντέλου εργασίας (περιλαμβάνει την εξ αποστάσεως και τη δια ζώσης εργασία) και κυλιόμενου ωραρίου εργασίας. Αυτό αναφέρεται στο εβδομαδιαίο δελτίο της Alpha Bank, με την επισήμανση ότι η αλλαγή αυτή των «ηθών» έφερε ριζικές αλλαγές στην αγορά εργασίας, σε παγκόσμιο επίπεδο.

Μετά από πολλές δεκαετίες, τόσο σε χώρες της Ευρώπης (Ιρλανδία, Ισπανία, Βρετανία, Βέλγιο, Ισλανδία), όσο και σε άλλες χώρες, όπως στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και στη Νότια Αφρική (4 Day Week South Africa), οι εθνικές κυβερνήσεις ενθάρρυναν την εφαρμογή πιλοτικών προγραμμάτων τετραήμερης εβδομαδιαίας εργασίας, έναντι της θεσμοθετημένης πενθήμερης εργασίας που ισχύει σήμερα.

Η δυναμική της απασχόλησης την τελευταία διετία

Στο παρακάτω γράφημα παρουσιάζεται η ετήσια μεταβολή της απασχόλησης, της παραγωγικότητας αλλά και το ποσοστό της ανεργίας στη Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ). Η αγορά εργασίας προβλέπεται να διατηρηθεί ανθεκτική, με την απασχόληση να αυξάνεται, αν και με βραδύτερο ρυθμό, την ανεργία να διατηρείται σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα, ενώ η παραγωγικότητα αναμένεται να ανακάμψει από το επόμενο έτος.

Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, οι μέσες ώρες εργασίας παραμένουν σημαντικά υποτονικές σε σχέση με την απασχόληση, τρία χρόνια μετά από την πανδημική κρίση, και αναμένεται να διατηρηθούν σε χαμηλότερα επίπεδα, μέχρι τα τέλη του 2025 (ΕΚΤ, μακροοικονομικές προβλέψεις, Ιούνιος 2023). Ειδικά για το 2021, το πρώτο έτος μετά από το ξέσπασμα της πανδημίας, φαίνεται ότι η μείωση των ωρών απασχόλησης δεν είχε αρνητική επίπτωση στην παραγωγικότητα. Η σύγκριση ΖτΕ και ΗΠΑ παρέχει ενδιαφέρουσες εξηγήσεις.

Οι δύο οικονομίες είχαν παρόμοιους αριθμούς ωρών εργασίας, κατά την έναρξη της πανδημίας. Ωστόσο, μετά από την πανδημία, μειώθηκε ο μέσος όρος ωρών εργασίας στη ΖτΕ, με την ευρεία εφαρμογή των κρατικών προγραμμάτων διατήρησης θέσεων εργασίας, ενώ στις ΗΠΑ σχεδόν δεν επηρεάστηκε ο μέσος όρος ωρών εργασίας, αφού έγιναν μαζικές απολύσεις, με αποτέλεσμα την αύξηση της ανεργίας. Μετά από την πανδημία, στη ΖτΕ λιγότεροι εργαζόμενοι παρέμειναν σε προγράμματα διατήρησης θέσεων εργασίας, συνεπώς ο μέσος όρος εργασίας ανέκαμψε, ωστόσο αυτή η ανάκαμψη ήταν υποτονική. Το γεγονός αυτό θέτει το ερώτημα τι οδηγεί στη μείωση του μέσου όρου των ωρών εργασίας, δεδομένου ότι δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας και το ποσοστό της ανεργίας παραμένει σε χαμηλό επίπεδο.

Ανθεκτικότητα της αγοράς εργασίας στην Ευρωζώνη

Η αγορά εργασίας στη ΖτΕ έχει επιδείξει αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα, κατά τη διάρκεια της ανάκαμψης μετά από την πανδημία, καθώς περισσότερα από 165 εκατομμύρια άτομα απασχολούνταν, στο τέλος του 2022. Το ποσοστό συμμετοχής στην αγορά εργασίας για ορισμένες σημαντικές, κοινωνικές ομάδες, όπως οι γυναίκες και οι εργαζόμενοι άνω των 55 ετών, εξακολουθεί να έχει κάποιο περιθώριο να αυξηθεί. Επιπλέον, καθώς η εισροή ξένων εργαζομένων θα συνεχιστεί τα επόμενα χρόνια, η προσφορά εργασίας θα διατηρηθεί. Και αυτό θα συμβάλει αποφασιστικά στο αναπτυξιακό δυναμικό και στην οικονομική ευημερία της ΖτΕ.

Ευέλικτες μορφές απασχόλησης και τετραήμερη εργασία

Το ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσον οι ευέλικτες μορφές απασχόλησης και άρα η μείωση του μέσου όρου των ωρών εργασίας θα έχουν κάποια επίπτωση στην παραγωγικότητα της εργασίας, στο εισόδημα των νοικοκυριών και κατ’ επέκταση στην παραγωγή και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.

Το ζήτημα της τετραήμερης εργασίας συνδέεται άμεσα με την αποδοχή ή μη απώλειας εισοδήματος. Στην περίπτωση αποδοχής από τον εργαζόμενο τετραήμερης απασχόλησης με παράλληλη ανάλογη μείωση του μισθού, πιθανότατα να μην ανακύπτει κάποιο πρόβλημα εφόσον συναινεί ο εργοδότης του. Ωστόσο, πολλοί υποστηρικτές της τετραήμερης εργασίας (“Four-Day Work Week? No Longer in Keeping with the Times!”, Ifo Institute, Ιούνιος 2023) επιμένουν στην πλήρη αποζημίωση των μισθών. Η μείωση των ωρών εργασίας κατά το ένα πέμπτο και η διατήρηση του μηνιαίου μισθού αμετάβλητη θα ισοδυναμούσαν με αύξηση των ωρομισθίων κατά 20%. Για τις εταιρείες, αυτό θα ήταν οικονομικά βιώσιμο, μόνο εάν η παραγωγικότητα των εργαζομένων αυξανόταν κατά το ίδιο ποσό, με άλλα λόγια εάν επρόκειτο να επιτύχουν σε τέσσερις ημέρες αυτό που κάνουν, σήμερα, σε πέντε. Είναι όμως αυτό εφικτό;

Αναμφίβολα, πλήθος κοινωνικών μελετών δείχνουν ότι η παραγωγικότητα των εργαζομένων, συνήθως, μειώνεται σημαντικά τις ημέρες που εργάζονται περισσότερες από οκτώ ώρες. Για την τετραήμερη απασχόληση, τα ευρήματα, αν και περιορισμένα, είναι άκρως ενθαρρυντικά τόσο για τις επιχειρήσεις αφού φαίνεται να αυξάνεται η παραγωγικότητα της εργασίας, όσο και για τους εργαζομένους που παρουσίασαν σημαντική βελτίωση στην ψυχική τους υγεία και το ηθικό τους (“UK’s 4 day week pilot results report 2023”, Autonomy Consultancy, Φεβρουάριος 2023). Επιπλέον, η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου μπορεί να «ορισθεί» ως καταναλωτικό αγαθό, η αξιοποίηση του οποίου προσφέρει χρησιμότητα και, συνεπώς, ευημερία. Από την άλλη πλευρά, η τετραήμερη εβδομαδιαία εργασία εγκυμονεί κινδύνους, αφού ενδέχεται να οδηγήσει σε χαμηλότερη προσφορά ωρών εργασίας και, συνεπώς, σε χαμηλότερη οικονομική δραστηριότητα.