Τουρκία: Πώς απλώνεται στα Βαλκάνια μέσω της σύγκρουσης Κοσόβου – Σερβίας

Εχοντας εξασφαλίσει άλλα πέντε χρόνια στην εξουσία, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν επιδιώκει ν’ αυξήσει την επιρροή της Τουρκίας στα Βαλκάνια – μια περιοχή που αποτελούσε για αιώνες μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (τούρκοι κομάντος στη φωτογραφία, επάνω, από Turkish Armed Forces).

Η ευκαιρία

Οι αυξανόμενες εντάσεις στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο προσφέρουν μια τέτοια ευκαιρία. Αν και η νοτιοανατολική Ευρώπη παραμένει σταθερά στη γεωπολιτική τροχιά των Ηνωμένων Πολιτειών, η Αγκυρα πιθανότατα επιδιώκει να παίξει τον ρόλο του μεσολαβητή στις διαμάχες μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινα.

Η ένταση στο Κόσοβο, κοντά στα σερβικά σύνορα, όπου οι Σέρβοι αποτελούν την πλειονότητα του πληθυσμού, κλιμακώθηκε στις 26 Μαΐου όταν οι κοσοβάρικες ειδικές αστυνομικές δυνάμεις (ROSU), στις οποίες κυριαρχεί το αλβανικό στοιχείο, κατέλαβαν τέσσερα δημοτικά κτίρια στην περιοχή, με στόχο να βοηθήσουν τους νεοεκλεγέντες εθνοτικά αλβανούς δημάρχους ν’ αναλάβουν καθήκοντα.

Ο σερβικός πληθυσμός συντριπτικά μποϊκόταρε τις εκλογές της 23ης Απριλίου και, ενώ η ψηφοφορία ήταν ελεύθερη και δίκαιη, τα αποτελέσματα δεν αντανακλούσαν τις επιθυμίες της πλειονότητας στην περιοχή.

Οι ενέργειες της ROSU εξόργισαν τις Ηνωμένες Πολιτείες και – παρότι ήταν ο κύριος υποστηρικτής του Κοσσυφοπεδίου – απέβαλαν την Πρίστινα από τις στρατιωτικές ασκήσεις που διεξήχθησαν στην Ευρώπη υπό την ηγεσία τους, γράφει ο σέρβος πολιτικός αναλυτής Nikola Mikovic.

Τούρκοι κομάντος

Αντίθετα, τα αμερικανικά στρατεύματα πραγματοποίησαν κοινές ασκήσεις με τον σερβικό στρατό κοντά στην πόλη Μπουγιάνοβατς, όχι μακριά από το Κόσοβο.

Γνωρίζοντας απολύτως ότι δεν μπορεί να βασιστεί στην πλήρη δυτική υποστήριξη, ο πρωθυπουργός Αλμπιν Κούρτι μπορεί ν’ αναζητήσει εναλλακτικούς εταίρους, ελπίζοντας να βελτιώσει τις θέσεις της Πρίστινα στη διεθνή σκηνή. Θα μπορούσε η Τουρκία να είναι ένας από αυτούς;

Αυτοκίνητο στις φλόγες μετά από συγκρούσεις σέρβων διαδηλωτών με αστυνομικούς του Κοσόβου (φωτογραφία Reuters/Valdrin Xhemaj)

Η Αγκυρα έχει αναπτύξει περίπου 500 τούρκους κομάντος στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο, ανταποκρινόμενη σε αίτημα του ΝΑΤΟ για διάθεση στρατευμάτων προκειμένου να συνδράμουν στην καταστολή των ταραχών.

Εχουν ήδη αρχίσει να περιπολούν στους δήμους του βορρά όπου κυριαρχεί το σερβικό στοιχείο. Το πιο σημαντικό, η Τουρκία αναμένεται σύντομα ν’ αναλάβει τη διοίκηση της, υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, αποστολής του ΝΑΤΟ στο Κόσοβο.

Αλλά παρόλο που η Αγκυρα θεωρείται παραδοσιακά σύμμαχος των μουσουλμάνων στα Βαλκάνια, συμπεριλαμβανομένων των Αλβανών, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ο Ερντογάν θα ταχθεί στο πλευρό του Κούρτι, ενάντια στην εθνοτικά σερβική πλειονότητα του βόρειου Κοσσυφοπεδίου.

Ο στόχος της Τουρκίας

Ωστόσο, η πρόσφατη συνάντηση του κοσοβάρου πρωθυπουργού με τον τούρκο πρεσβευτή στην Πρίστινα αντανακλά αναμφίβολα την προσπάθειά του να κερδίσει την υποστήριξη της Αγκυρας εν μέσω της αντιπαράθεσής του με τις ΗΠΑ.

Δεν είναι μυστικό ότι η Τουρκία στοχεύει να γίνει ένας από τους ξένους παράγοντες με τη μεγαλύτερη επιρροή στα Βαλκάνια.

Διαδραματίζει ήδη σημαντικό «ειρηνευτικό» ρόλο σε διάφορες συγκρούσεις, από τη Συρία και τη Λιβύη μέχρι την Ουκρανία, και η μεσολάβησή της οδήγησε στη συμφωνία για τα σιτηρά που υπογράφηκε μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.

Εφόσον ο διάλογος που διοργάνωσε η Ευρωπαϊκή Ενωση μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινα δεν οδήγησε σε άμβλυνση των εντάσεων, ο Ερντογάν βλέπει ένα παράθυρο ευκαιρίας για να μεσολαβήσει στη σύγκρουση.

Ισορροπημένη προσέγγιση

Παρόλο που η Τουρκία υποστηρίζει ανεπιφύλακτα τη μονομερή κήρυξη ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου το 2008 από τη Σερβία, ο Ερντογάν φαίνεται να επιλέγει μια εποικοδομητική, ισορροπημένη προσέγγιση, η οποία συνεπάγεται επίσης σεβασμό για τα σερβικά συμφέροντα στην περιοχή.

Η Σερβία – όπως και τα μέλη της ΕΕ Ισπανία, Ελλάδα, Ρουμανία, Σλοβακία και Κύπρος – βλέπει το Κοσσυφοπέδιο ως αναπόσπαστο μέρος της, γι’ αυτό η Τουρκία προσπαθεί να εξισορροπήσει τις ισχυρές οικονομικές σχέσεις της με το σερβικό έθνος της νοτιοανατολικής Ευρώπης, με τους ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς της με τους Αλβανούς του Κοσόβου.

Το 2013, όταν ο Ερντογάν ήταν πρωθυπουργός, η δήλωσή του ότι «το Κόσοβο είναι Τουρκία και η Τουρκία είναι Κόσοβο» προκάλεσε την έντονη κριτική του Βελιγραδίου.

Δέκα χρόνια αργότερα, ο σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς βλέπει τον Ερντογάν ως έναν παράγοντα που μπορεί «να βοηθήσει στη διατήρηση της σταθερότητας στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο» και επίσης ως «αληθινό φίλο» της Σερβίας.

Οικονομικές συναλλαγές

Πράγματι, παρά τις διαφορετικές απόψεις για το καθεστώς του μερικώς αναγνωρισμένου κρατιδίου, οι σερβο-τουρκικές σχέσεις έχουν βελτιωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία.

Ο Ερντογάν (αριστερά) – Βούτσιτς: Οι σερβο-τουρκικές σχέσεις έχουν βελτιωθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία (φωτογραφία Reuters)

Οι σέρβοι πολίτες μπορούν να ταξιδεύουν στην Τουρκία χωρίς διαβατήρια, ενώ η Αγκυρα συνεχίζει να ενισχύει την οικονομική της παρουσία στο βαλκανικό έθνος.

Περίπου 3.300 τουρκικές εταιρείες δραστηριοποιούνται στη Σερβία, 21 από τις οποίες έχουν εργοστάσια. Επιπλέον, οι συνολικές εμπορικές συναλλαγές μεταξύ Σερβίας και Τουρκίας έφτασαν σχεδόν τα 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ (2,7 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ) το 2022, ενώ ο όγκος του εμπορίου μεταξύ Τουρκίας και Κοσσυφοπεδίου ήταν πολύ χαμηλότερος, ανερχόμενος στα 696 εκατομμύρια δολάρια.

Πωλήσεις όπλων

Το Βελιγράδι και η Aγκυρα – παρά το γεγονός ότι η Τουρκία είναι μέλος του Οργανισμού του Βορειοατλαντικού Συμφώνου και η Σερβία παραμένει στρατιωτικά ουδέτερη – αναμένεται επίσης ν’ αυξήσουν τη στρατιωτική συνεργασία, ειδικά αφότου ο Ερντογάν φέρεται ότι υποσχέθηκε να παράσχει στο περίκλειστο βαλκανικό έθνος μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar.

Ωστόσο, η Δύναμη Ασφαλείας του Κοσσυφοπεδίου έχει ήδη λάβει πέντε μη επανδρωμένα αεροσκάφη τουρκικής κατασκευής, πράγμα που σημαίνει ότι η Τουρκία πιθανότατα στοχεύει να επωφεληθεί πουλώντας όπλα και στις δύο πλευρές.

Μια αυξημένη τουρκική στρατιωτική παρουσία στο Κόσοβο αναμφίβολα θα ενισχύσει τη θέση της Αγκυρας στην περιοχή, ειδικά τώρα που η Δύση είναι απασχολημένη με τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Ταυτόχρονα, θα βοηθήσει τον Ερντογάν να εμφανίσει τον εαυτό του ως ανερχόμενο, αμερόληπτο εταίρο τόσο για το Βελιγράδι όσο και για την Πρίστινα.

Η παρουσία των ΗΠΑ

Ομως, δεδομένου ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες, με τη στρατιωτική βάση τους Camp Bondsteel που εδρεύει στο Κοσσυφοπέδιο – τη μεγαλύτερη και πιο ακριβή στρατιωτική βάση που κατασκευάστηκε από τις ΗΠΑ στην Ευρώπη μετά τον πόλεμο του Βιετνάμ – παραμένουν η μεγαλύτερη ξένη δύναμη που δρα στα Βαλκάνια, η Τουρκία είναι απίθανο ν’ ασκήσει μια εντελώς ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική στην περιοχή.

Αντίθετα, θα πρέπει σχεδόν σίγουρα να συντονίσει τις περισσότερες από τις κινήσεις της προσεκτικά με την Ουάσιγκτον.