Zαν Πολ Σαρτρ: «Μπορεί να υπάρξουν καλύτερες εποχές, αλλά αυτή εδώ είναι η δική μας»

«Ο συγγραφέας πρέπει να αρνηθεί να μετατρέψει τον εαυτό του σε όργανο, ακόμα κι αν αυτό συμβαίνει κάτω από τις πιο τιμητικές περιστάσεις, όπως στην προκειμένη περίπτωση» είπε στις δηλώσεις του στον Τύπο, όταν προτάθηκε για το Νόμπελ Λογοτεχνίας. «Αυτή η στάση είναι φυσικά, εντελώς δική μου και δεν περιέχει καμία κριτική σε όσους έχει ήδη απονεμηθεί το βραβείο».

Είναι προφανές ότι δεν ήθελε να δεχτεί κανένα βραβείο που θα βάραινε το όνομά του. «Αν υπογράφω τώρα ως Jean-Paul Sartre δεν θα είναι το ίδιο πράγμα με το να υπογράψω ως ο βραβευμένος με Νόμπελ Jean-Paul Sartre» τόνιζε.

Ο Σαρτρ, έκανε γνωστό ότι η απόφασή του δεν ήταν μια «παρορμητική κίνηση». Ένας από τους λόγους  που απέρριψε το βραβείο προήλθε από την συνήθεια του να αρνείται όλες τις επίσημες τιμές. Το 1939 επίσης, ο Σαρτρ υπηρετώντας στο γαλλικό στρατό ως μετεωρολόγος, πριν συλληφθεί από τα γερμανικά στρατεύματα το 1940 πέρασε 9 μήνες, ως αιχμάλωτος πολέμου. Το 1945, όταν του προσφέρθηκε το ύψιστο βραβείο, να γίνει δηλαδή μέλος της λεγεώνας της τιμής (Légion d’ honneur), αρνήθηκε.

Eιμαι ένας μικροαστός

Ο Ζαν Πολ Σαρτρ (Jean Paul Sartre) γεννήθηκε στο Παρίσι στις 21 Ιουνίου του 1905.

Ο ίδιος περιγράφει σε μερικές λέξεις τα πρώτα 24 χρόνια της ζωής του: «Είμαι ένας μικροαστός, γιος ενός αξιωματικού του ναυτικού, ορφανός από πατέρα, με έναν παππού γιατρό και τον άλλο καθηγητή. Έχω ανατραφεί με την αστική κουλτούρα από το 1905 έως το 1929».

Τελειώνοντας το λύκειο στο ιδιωτικό σχολείο Cours Hattemer συνέχισε τις σπουδές του στην περίφημη École Normale Supérieure, γαλλικό πανεπιστήμιο, από το οποίο αποφοίτησαν πολλοί Γάλλοι στοχαστές και διανοούμενοι.

Τα απαγορευμένα βιβλία

Επηρεασμένος από τη γερμανική φιλοσοφία του υπαρξισμού και απορρίπτοντας τον μπολσεβικισμό, ο  Σαρτρ υποστήριζε ένα νέο ουμανισμό, σ’ ένα κόσμο χωρίς την ανάγκη θεού. Τις ιδέες του κατόρθωσε να τις περάσει και μέσα από τα μυθιστορήματα και τα θεατρικά του έργα. Λόγω της αθεϊστικής στάσης του, όλα τα βιβλία του τοποθετήθηκαν από την καθολική εκκλησία στη λίστα των απαγορευμένων.

Στα πρώτα του βήματα ως διδάσκων μετακινήθηκε σε διαφορετικές πόλεις ενώ σημαντικό σταθμό αποτέλεσε το έτος 1937 οπότε μετατέθηκε στο Παρίσι σημειώνοντας την πρώτη του λογοτεχνική επιτυχία με τίτλο «Ναυτία». Αυτή ήταν η απαρχή μιας τεράστιας λογοτεχνικής και φιλοσοφικής δράσης που συνεχίστηκε μέχρι το θάνατό του το 1980.

Το Νόμπελ που αρνήθηκε

Πέρα από σπουδαίος φιλόσοφος, υπήρξε πιστός εκπρόσωπος των φιλοσοφικών κινημάτων του υπαρξισμού και της φαινομενολογίας. Για την σημαντική λογοτεχνική του δράση τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1964,το οποίο ωστόσο αρνήθηκε να παραλάβει.

Αριστερών αντιλήψεων ο ίδιος και με έντονη πεποίθηση ότι ο καλλιτέχνης οφείλει να παίζει ενεργό ρόλο στην κοινωνία υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής των κομμουνιστικών κυβερνήσεων της εποχής. Το 1940 συνελήφθη από τα γερμανικά στρατεύματα και εγκλείστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης απ’ όπου κατάφερε να διαφύγει.

Η επαναστατική του φύση, το βίωμα  μιας ταραχώδους εποχής και το διανοητικό του μεγαλείο σε συνδυασμό με την πίστη του στο κοινωνικό χρέος του καλλιτέχνη στάθηκαν η αιτία να αφήσει πίσω του ένα σπουδαίο έργο μιλώντας για τη ζωή, όπως αντιλαμβανόταν ότι έπρεπε να είναι απαλλαγμένη από τον ατομισμό.

Η περίπλοκη σχέση του με την Μποβουάρ που δεν οδήγησε ποτέ στα σκαλιά της εκκλησίας

Ο Ζαν-Πολ Σαρτρ συναντά τη Σιμόν ντε Μποβουάρ ενώ και οι δύο μελετούν για να περάσουν (για δεύτερη φορά για τον Σαρτρ) έναν διαγωνισμό φιλοσοφίας. Ο έρωτας μεταξύ τους ήταν κεραυνοβόλος και αμέσως και ξεκινούν σχέση. Βγαίνουν αμφότεροι από την École Normale με πτυχία στη φιλοσοφία. Ο Σαρτρ κατακτά την πρώτη θέση στον διαγωνισμό και η Σιμόν ντε Μποβουάρ τη δεύτερη. Οι δυο τους δημιουργούν μια πολύ ισχυρή συναισθηματική σχέση, αλλά δεν παντρεύονται ποτέ.

Αρνούνται να μοιραστούν την ίδια στέγη και  ζουν έτσι στον πιο ολοκληρωτικό αντικομφορμισμό. Τα τρίτα πρόσωπα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της σχέσης τους. Μάλιστα, μερικές φορές φτάνουν στο σημείο να συμπεριλαμβάνουν και τρίτο πρόσωπο στο ερωτικό τους παιχνίδι. Αυτή η ασυνήθιστη σχέση τους, τους έκανε ένα από τα πιο διάσημα λογοτεχνικά ζευγάρια της εποχής τους.

Το τέλος και οι αγώνες που ποτέ δεν σταμάτησε

Καταπονημένος από τις πνευματικές και σωματικές υπερβολές. Πίνει, καπνίζει, λαμβάνει ουσίες. Το Μάρτιο του 1972 παθαίνει ένα σοβαρό εγκεφαλικό επεισόδιο που τον αφήνει σχεδόν τυφλό Προσλαμβάνει ως γραμματέα ένα νεαρό στέλεχος μαοϊστικής νεολαίας, τον Μπενύ Λεβί,  που θα εκδώσει τις συζητήσεις που είχε μαζί με τον φιλόσοφο και τον Φιλίπ Γκαβί σε βιβλίο.

O Ζαν-Πολ Σαρτρ πέθανε από πνευμονικό οίδημα στις 15 Απριλίου 1980, σε ηλικία 74 ετών στο νοσοκομείο «Broussais» του Παρισιού. Περίπου 20.000 άτομα συνόδευσαν τον διακεκριμένο γάλλο φιλόσοφο και συγγραφέα στην τελευταία του κατοικία.

Έξι χρόνια αργότερα, τάφηκε κοντά του, στο νεκροταφείο του Montparnasse και η συνοδοιπόρος της ζωής του, Σιμόν ντε Μποβουάρ.

19 Αποφθέγματα ζωής

Η ζωή σταματά να έχει νόημα από τη στιγμή που χάνεις την ψευδαίσθηση ότι είσαι αιώνιος.

Ελευθερία δεν είναι αυτό που κάνεις, αλλά αυτό που κάνεις μετά από αυτό που σου κάνουν.

Ο φασισμός δεν ορίζεται από τον αριθμό των θυμάτων, αλλά από τον τρόπο που τα σκοτώνει.

Αν αισθάνεσαι μοναξιά όταν είσαι μόνος, έχεις κακή παρέα.

Μόνο αυτός που δε τραβάει κουπί έχει χρόνο να ταρακουνήσει τη βάρκα.

Μπορεί να υπάρξουν καλύτερες εποχές, αλλά αυτή εδώ είναι η δική μας.

Έχω παρατηρήσει ότι όλα μας τα προβλήματα προκύπτουν από την αποτυχία μας να χρησιμοποιήσουμε μια απλή και ξεκάθαρη γλώσσα.

Δεν πρόκειται να είμαι μετριόφρων. Ταπεινός όσο θέλετε, αλλά όχι μετριόφρων. Η μετριοφροσύνη είναι η αρετή των ξενέρωτων.

Ο άνθρωπος είναι αυτό που θέλει ο ίδιος να είναι.

Από τη στιγμή που θα ακούσεις τις λεπτομέρειες της νίκης είναι δύσκολο να την ξεχωρίσεις από την ήττα.

Μια χαμένη μάχη είναι η μάχη που νομίζεις ότι έχασες.

Όπως όλοι οι ονειροπόλοι, έκανα το λάθος να πιστέψω ότι το ξύπνημα από το όνειρο ήταν η πραγματικότητα.

Κανένα ορισμένο σημείο δεν έχει νόημα χωρίς ένα αόριστο σημείο αναφοράς.

Δεν υπάρχει άλλη πραγματικότητα από την πράξη.

Ίσως είναι αναπόφευκτο, ίσως είναι υποχρεωμένος να διαλέξει κανείς ανάμεσα στο να μην είναι απολύτως τίποτα και να υποκρίνεται αυτό που είναι.

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να βουληθεί τίποτα, παρά μόνο αν έχει πρώτα καταλάβει ότι πρέπει να στηρίζεται μόνο στον εαυτό του.

Μόνο στις αποφάσεις μας είμαστε σημαντικοί.

Το Κακό είναι το προϊόν της ικανότητας του ανθρώπου να κάνει αφηρημένο αυτό που είναι συγκεκριμένο.

Μισώ τα θύματα που σέβονται τους δήμιους τους.