Δημήτρης Παρτσαλίδης: Πώς ήρθαν οι συγκρούσεις με τον Ζέρβα

Στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 14 Μαΐου 1978 φιλοξενούνταν οι πολύ ενδιαφέρουσες μαρτυρίες δύο ανθρώπων που είχαν διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην Εθνική Αντίσταση, στο ένοπλο κίνημα του ελληνικού λαού κατά των κατακτητών κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι δύο αυτοί άνθρωποι, που είχαν κληθεί να απαντήσουν σε ερωτήσεις του δημοσιογράφου και συγγραφέα Βάσου Μαθιόπουλου (1928-2013), ήταν ο απόστρατος αντιστράτηγος Γεώργιος Περίδης (1915-1985), ένα από τα κυριότερα στελέχη του ΕΔΕΣ του Ναπολέοντος Ζέρβα, και ο Δημήτρης (Μήτσος) Παρτσαλίδης, ηγετικό στέλεχος της Αριστεράς στην υπό εξέταση περίοδο.

Ο ποντιακής καταγωγής (γεννημένος στην Τραπεζούντα) Παρτσαλίδης, ο οποίος έφυγε από τη ζωή το πρωί της Κυριακής 22ας Ιουνίου 1980 συνεπεία καρδιακής προσβολής, είχε διατελέσει πρώτος κομμουνιστής δήμαρχος της χώρας στην Καβάλα (1934), μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΕ, καθώς και γραμματέας του ΕΑΜ τους τελευταίους μήνες της Κατοχής.

Ιδού οι απαντήσεις που είχε δώσει ο Παρτσαλίδης σε ορισμένα από τα ερωτήματα που του είχε υποβάλει ο Μαθιόπουλος:

Μαθιόπουλος: Κύριε Παρτσαλίδη, πιστεύετε πως υπήρχαν δυνατότητες για τη διατήρηση της ενότητας των αντιστασιακών δυνάμεων, και κυρίως του ΕΛΑΣ, του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ (σ.σ. Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση, μετριοπαθών αντιλήψεων και κεντρώου προσανατολισμού αντιστασιακή οργάνωση, που είχε ιδρυθεί το φθινόπωρο του 1942 από τον Δημήτριο Ψαρρό και τον Γεώργιο Καρτάλη), σ’ όλη την περίοδο της Κατοχής;

Παρτσαλίδης: Εγώ νομίζω ότι και ανάγκη απόλυτη υπήρχε γι’ αυτήν την ενότητα και δυνατότητες επίσης υπήρχαν. Και η επίμονη επιδίωξη και του ΕΑΜ και του ΚΚΕ ήταν η ενότητα αυτή, ανεξάρτητα αν στην προσπάθεια για την επίτευξη του σκοπού αυτού έγιναν και από την πλευρά μας λάθη και παρουσιάστηκαν αδυναμίες.

Μαθιόπουλος: Νομίζετε ότι η Βρετανική Στρατιωτική Αποστολή, εκφράζοντας την πολιτική του Λονδίνου, συνέβαλε στη διάσπαση του αντιστασιακού κινήματος;

Παρτσαλίδης: Πιστεύω πως ο μόνιμος στόχος των εκπροσώπων του βρετανικού ιμπεριαλισμού στην Ελλάδα ήταν ο διχασμός του ελληνικού λαού. Το κίνημα της Εθνικής Αντίστασης, όπως φούντωσε, ήταν ένα κίνημα που ενσάρκωνε τον πόθο του λαού να διώξει τους κατακτητές, να απελευθερώσει την Ελλάδα, να εξασφαλίσει την κυριαρχία του λαού, δηλαδή της Δημοκρατίας, στη χώρα και να κάνει εκκαθάριση των λογαριασμών με τη δικτατορία Μεταξά. Αυτό το κίνημα φοβόταν ακριβώς το τότε αγγλικό ιμπεριαλιστικό κατεστημένο και επεδίωκε να το διασπάσει και να αποδιοργανώσει την Εθνική Αντίσταση, για να μην είναι αργότερα εμπόδιο στις επιδιώξεις του, που ήταν και μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας η εξασφάλιση της κυριαρχίας του πάνω σ’ αυτήν.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 14.5.1978, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μαθιόπουλος: Πιστεύετε ότι η κυβέρνηση του Καΐρου έπρεπε να έρθει σε επαφή με το ανταρτικό κίνημα στα βουνά και να επιχειρήσει μια συνεργασία μαζί του, οπότε θα ήταν διαφορετικές οι εξελίξεις;

Παρτσαλίδης: Και επεβάλλετο να κάνει αυτήν την πολιτική και ήταν εθνική ανάγκη να την ακολουθήσει. Ένας λόγος, άλλωστε, που εμείς προκαταβολικά δεν θέσαμε το πολιτειακό ήταν για να διευκολύνουμε –αν η κυβέρνηση δεν ήθελε να μπει άμεσα στο πρόβλημα του πολιτεύματος– ακριβώς για την εξασφάλιση μιας τέτοιας συνεννόησης και συνεργασίας μαζί της. Δυστυχώς, η κυβέρνηση του Καΐρου αυτή την ανάγκη δεν την είδε και δεν επεδίωξε τη συνεργασία με το αντάρτικο. Αντίθετα έκανε ό,τι ήταν δυνατόν για να εμποδιστεί η ανάπτυξη του αντάρτικου κινήματος. Πρέπει όμως να ξεκαθαρίσουμε ότι μέσα στην κυβέρνηση εκείνη υπήρχαν και δυνάμεις δημοκρατικές –και σ’ αυτές πρέπει να υπολογίσουμε και τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, παρ’ όλες τις αντιφάσεις τής τότε πολιτικής– που έβλεπαν την ανάγκη της συνεργασίας με το αντιστασιακό κίνημα. Και την ήθελαν τη συνεργασία αυτή.

Ο ίδιος ο Γουντχάουζ ομολογεί ότι, όταν η αντιπροσωπεία των αντιστασιακών οργανώσεων πήγε στο Κάιρο τον Αύγουστο του ’43, και είναι γνωστή η τύχη που της επιφυλάχθηκε εκεί, έγινε φανερό ότι στην κυβέρνηση του Καΐρου υπήρχαν στοιχεία δημοκρατικά, που ήθελαν τη συνεργασία με το ΕΑΜ.

Μαθιόπουλος: Εκτός από τον βρετανικό παράγοντα, στη δημιουργία καχυποψίας, που υπήρξε συντελεστής κλίματος οξύτητας μεταξύ των αντιστασιακών οργανώσεων και ενεθάρρυνε τις συγκρούσεις μεταξύ τους, συνέβαλε το γεγονός ότι υπήρξαν προκλήσεις που μερικοί καλλιεργούσαν μέσα από τις τάξεις του ΕΑΜ. Δεν νομίζετε ότι και αυτό καλλιέργησε το κλίμα της δυσπιστίας από μια χρονική στιγμή και αργότερα;

Παρτσαλίδης: Εγώ πιστεύω πως τότε το πνεύμα που επεκράτησε ήταν της ένωσης όλων των εθνικών δυνάμεων για τη συντριβή του φασισμού, ώστε να υπάρξουν προϋποθέσεις να προχωρήσουμε ομαλά στον δρόμο της ανάπλασης της Δημοκρατίας της Ελλάδας και παραπέρα στον δρόμο του σοσιαλισμού. Η προσπάθεια αυτή γινόταν χωρίς αντίδραση, θα ρωτήσετε, χωρίς οι παλιές αντιλήψεις που επικρατούσαν στο κόμμα να προβάλλουν αντίσταση; Όχι, υπήρχε μια ορισμένη αντίσταση. Αλλά η άλλη πλευρά παρουσίαζε προκαταλήψεις περισσότερες και ριζωμένες εναντίον του κομμουνισμού, και υποψίες αναφορικά προς τα σχέδια και τις επιδιώξεις του ΚΚΕ. Στην αρχή, όταν ο ΕΔΕΣ, που ήταν ύστερα από τον ΕΛΑΣ η μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση, τόνιζε στο καταστατικό του ότι είναι ένα δημοκρατικό κίνημα, μας κατηγορούσαν ότι κακώς εμείς δεν βάζουμε αμέσως το ζήτημα της μοναρχίας. Ο Ζέρβας όμως αργότερα, τον Μάρτιο του ’43, έστειλε τα γνωστά τηλεγραφήματα και στον βασιλέα από τη μια μεριά και στην κυβέρνηση του Λονδίνου από την άλλη, και έγραφε πως, αν εσείς αποφασίσετε χωρίς τη θέληση του λαού, δηλαδή χωρίς δημοψήφισμα, να φέρετε τον Γεώργιο, εμείς θα σας βοηθήσουμε και δεν θα αντιδράσουμε. Θα συνεργαστούμε με τις μοναρχικές δυνάμεις εναντίον του κομμουνισμού. Αυτά τα τηλεγραφήματα φυσικά δεν έγιναν αμέσως γνωστά. Αλλά τον Γενάρη του ’44, που έγινε η δεκάτη ολομέλεια, στην εισήγησή του ο Ζέβγος τα ανέφερε. Πέρα από αυτό το γεγονός, βλέπαμε ότι ο Ζέρβας πλημμύριζε τις δικές του τάξεις με μοναρχικούς αξιωματικούς. Εν τω μεταξύ, ο βασιλιάς, όταν όλα τα κόμματα στο Κάιρο ζήτησαν την άνοιξη του ’44 –και η ίδια η κυβέρνηση τού το ζήτησε– να μην επιστρέψει χωρίς δημοψήφισμα, εκείνος επίμονα αρνήθηκε. Και ο Σοφούλης πολύ σωστά ερμήνευσε τότε την επιμονή αυτή του βασιλιά πως σήμαινε ότι αυτός πάει για άλλη δικτατορία. Αν ο Σοφούλης το έβλεπε καθαρά αυτό, φυσικό ήταν πως πολύ περισσότερο το βλέπαμε εμείς. Αυτά δεν μπορούμε να τα παραβλέψουμε, όταν προσπαθούμε να δούμε πώς ήρθαν οι συγκρούσεις με τον Ζέρβα.

Όμως, υπάρχει και η δική μας η ευθύνη. Δεν κάναμε ό,τι ήταν δυνατόν για να διατηρηθεί η ενότητα και δεν κάναμε ό,τι ήταν δυνατόν για να απομονωθούν εκείνοι οι οποίοι δεν ήθελαν πραγματικά τη συνεργασία. Δεν προσπαθήσαμε όσο έπρεπε για να δημιουργήσουμε πνεύμα εμπιστοσύνης και στον Ψαρρό και στον Πυρομάγλου, και για να συνασπίσουμε όλον τον κόσμο που στις τάξεις τους πίστευε στην ενότητα.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 14.5.1978, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Μαθιόπουλος: Αναφέρατε, κύριε Παρτσαλίδη, ότι υπήρχε και αντίσταση στη γραμμή της ενότητας προφανώς από τα εξτρεμιστικά στοιχεία ενός σκληρού πυρήνα του κόμματος μέσα στο ΕΑΜ. Μέσα σ’ αυτούς ήταν και ο Βελουχιώτης;

Παρτσαλίδης: Όχι, δεν μπορούμε να πούμε ότι ο Άρης είχε μια διαφορετική γραμμή από το κόμμα. Άλλο τώρα ότι το γεγονός πως βρισκόταν επικεφαλής του στρατού, τον έκανε να βλέπει τα προβλήματα από τη δυναμική τους πλευρά. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι έκλινε, όταν επρόκειτο για ορισμένα προβλήματα, προς τα αριστερά. Αλλά δεν επέμενε όταν το κόμμα αποφάσιζε μια ορισμένη γραμμή. Την ακολουθούσε.

Μαθιόπουλος: Υπάρχει η αντίληψη ότι για τη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τον ΕΔΕΣ τον Οκτώβριο του ’43 έπαιξε ρόλο η σκέψη σε ορισμένους μέσα στο ΕΑΜ ότι θα γινόταν απόβαση στην Ελλάδα και θα έπρεπε να υπάρξει ξεκαθάρισμα με τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις. Ποιες δυνάμεις ήταν εκείνες που πίεσαν για να γίνει η σύγκρουση τότε;

Παρτσαλίδης: Ο Γουντχάουζ έγραψε ότι υπήρχαν πληροφορίες πως θα φύγουν οι Γερμανοί και θα γίνει απόβαση των Συμμάχων. Ο ΕΛΑΣ, που είχε αποκτήσει μετά την κατάρρευση της Ιταλίας γερό οπλισμό […], πίστευε ότι οι Εγγλέζοι ήθελαν να επιβάλουν με τη βία τον Γεώργιο. Εγώ προσωπικά πιστεύω πως πραγματικά ήταν κρίσιμη εκείνη η περίοδος. Και για τα σχέδια που ετοίμαζαν οι Άγγλοι, ύστερα από την αποτυχία των συνομιλιών στο Κάιρο δεν υπήρχαν ψευδαισθήσεις, Και για τους σκοπούς του βασιλιά που προανέφερα. Και εμείς τέλος πάντων ξέραμε τι είναι ο φασισμός, και κάποια ιδέα είχαμε για το ποιες δυνάμεις σπρώχνανε προς τον φασισμό. Όλα αυτά εξηγούν γιατί τα πράγματα φτάσανε ως εκεί. Και έχω ένα γράμμα του Άρη του Βελουχιώτη που λέει ότι μετά το Κάιρο βρισκόμαστε σε κίνδυνο. Οι Γερμανοί φεύγουν και έρχονται οι Άγγλοι, όχι για τίποτε άλλο παρά για να επιβάλουν το προπολεμικό φασιστικό καθεστώς. Πρέπει να δηλώσουμε όλοι μαζί ότι θα αντιταχθούμε σε τέτοια σχέδια, που είναι ενάντια στη θέληση του λαού, ή να αποφασίσουμε να διαλύσουμε τις άλλες αντάρτικες οργανώσεις. Αυτή ήταν η γνώμη του Άρη, και αυτό το πνεύμα κέρδισε έδαφος. Υπήρχαν όμως από την άλλη μεριά και οι προκλήσεις από τον Ζέρβα, που αναφέρει με λεπτομέρειες ο Σαράφης στο βιβλίο του. Αλλά δεν θέλω να αρνηθώ τις δικές μας ευθύνες. Είναι αυτές που σας ανέφερα πριν.

Μαθιόπουλος: Γιατί δεν πέτυχε η δημιουργία ενιαίας ανταρτικής δράσης μετά τη σύσκεψη στο Μυρόφυλλο και την Πλάκα;

Παρτσαλίδης: Έγινε μια προσπάθεια στην Πλάκα για συνεννόηση και με τον Ζέρβα και τον Ψαρρό. Ήταν και ο Καρτάλης εκεί. Δυστυχώς, δεν μπόρεσε να επέλθει καμιά συμφωνία. Οι αντιπρόσωποι αυτοί έλεγαν να σχηματίσουμε μια επιτροπή για να κάνει προσπάθειες για συνεννόηση και τίποτε άλλο. Αλλά αν δεν πετύχαινε, να διαλυθεί. Ενώ δεν έβλεπαν την ανάγκη να δημιουργηθεί μια διοίκηση, ας πούμε, στην ελεύθερη Ελλάδα. Συνεχίστηκαν οι διαπραγματεύσεις, και δεν μπορούμε να πούμε πως στην περίοδο αυτή οι σχέσεις με τον Ψαρρό ήταν άσχημες. Ο Μπακιρτζής είχε προσωπικές σχέσεις με τον Ψαρρό και αυτό βοηθούσε. Και είναι αλήθεια ότι ο Ψαρρός είχε δεχθεί, πριν από τη σύγκρουση, να συνεργαστεί με τον ΕΛΑΣ, σαν ανεξάρτητο τμήμα. Γι’ αυτό και η διάλυση του Ψαρρού δεν δικαιολογείται με κανέναν τρόπο, και πολύ περισσότερο η εκτέλεσή του από τον Ζούλα. Ούτε η διάλυση η δεύτερη του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ του Ψαρρού ήταν στα σχέδια της ηγεσίας του εαμικού κινήματος. Και είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν εκτελέστηκε ο Ψαρρός και το ’μαθε ο Σιάντος, είπε ότι αυτό είναι συμφορά για το κίνημά μας. Ο Ψαρρός ήταν ένας τίμιος πατριώτης και δημοκράτης, που ’χε διωχθεί γιατί είχε πάρει μέρος στο κίνημα του ’35. Αν οι  υποψίες εναντίον του Ζέρβα είχαν κάποιο υπόβαθρο, από την παλιά του ιστορία, δεν συνέβαινε το ίδιο και με τον συνταγματάρχη Ψαρρό.