Ανδρέας Παπανδρέου: Η τάξη του 1938

Στα 1929 ένα μικρό παιδάκι, μόλις 9 ετών, πηγαίνει για τις σπουδές του στο Κολλέγιο Αθηνών. Είναι εγγονός του Παναγιώτη Δαγκλή (σ.σ. στρατιωτικός και πολιτικός με καταγωγή από την Αταλάντη Φθιώτιδας, 1853-1924) και γιος του βουλευτή Ιωαννίνων Αλέξανδρου Μυλωνά (σ.σ. πολιτικός και συγγραφέας, 1881-1967). Γερές οι βενιζελικές καταβολές του μικρού. Το όνομά του Γεώργιος Μυλωνάς. Εκεί συναντιέται και με ένα άλλο παιδάκι πολιτικού. Είναι στην ίδια τάξη και θα μείνουν συμμαθητές για πολλά χρόνια, σχεδόν ως το τέλος των γυμνασιακών τους σπουδών. Το άλλο παιδάκι λέγεται Ανδρέας Παπανδρέου. Είναι γιος του Γεωργίου Παπανδρέου. Αυτά τα δύο μικρά των πολιτικών έκτοτε θα συναντηθούν πολλές φορές και κάποια στιγμή θ’ ασκήσουν μαζί εξουσία μέσα από την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου.

Η τάξη που έβγαλε το σημερινό πρωθυπουργό της Ελλάδας, τον Ανδρέα Παπανδρέου, έχει περάσει στην ιστορία του Κολλεγίου σαν η τάξη του 1938. Ήταν μια τάξη εξαιρετική, τόσο στα μαθήματα όσο και στις παράλληλες με τα μαθήματα δραστηριότητες, τ’ αθλητικά κ.λπ.

Ποιο ήταν το κλίμα του Κολλεγίου τότε; Σε ποιο πνεύμα γαλουχήθηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου; Πώς ήταν ο ίδιος σαν παιδί; Στα ερωτήματα αυτά απαντά ο κ. Γ. Μυλωνάς, σκιαγραφώντας συγχρόνως και τις σχέσεις του με τον Ανδρέα Παπανδρέου από τα 9 τους χρόνια μέχρι σήμερα. […]

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 30.4.1987, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

«Όπως οι φαντάροι έχουν την κλάση τους», λέει ο κ. Μυλωνάς, «έτσι κι εμείς γινόμαστε γνωστοί στους κολλεγιακούς κύκλους με τη χρονολογία που τελειώναμε τις γυμνασιακές μας σπουδές στο Κολλέγιο. Με τον Ανδρέα είμαστε μαζί από το 1929, μέχρι και την 5η Γυμνασίου. Στη συνέχεια ο Ανδρέας έφυγε, όπως και άλλα παιδιά, και αν δεν με απατά η μνήμη μου, τελείωσε στο Πειραματικό. Η αποχώρησή τους από το Κολλέγιο έγινε γιατί το σχολείο μας είχε 7 τάξεις Γυμνασίου έναντι 6 των άλλων. Θέλοντας λοιπόν να κερδίσουν έναν χρόνο, έφυγαν».

Κάθε τάξη που τελείωνε το Κολλέγιο έβγαζε ένα λεύκωμα. Τον «Θησαυρό». Φωτογραφίες, αναμνήσεις, σχόλια… Έχουμε μπροστά μας το λεύκωμα του 1938 και το ξεφυλλίζουμε με τον αρχισυντάκτη του, που δεν είναι άλλος από το συνομιλητή μας, τον κ. Μυλωνά. Στις φωτογραφίες των δασκάλων, κι αυτή του δασκάλου των Αγγλικών. Του Κάρολου Κουν. […]

Ποιο ήταν το κλίμα του σχολείου τότε, κ. Μυλωνά;

Πρέπει να πω ότι αυτό το σχολείο το αγάπησα πολύ. Ίσως εκεί πέρασα τα πιο όμορφα χρόνια της ζωής μου. Ήταν ένα σχολειό βαθύτατα προοδευτικό. Οι Έλληνες καθηγητές ήταν στην πλειοψηφία τους δημοκρατικοί βενιζελικοί και οι Αμερικανοί ρουσβελτικοί. Εργαζόμασταν πολύ και παραγωγικά. Από τις 8:30 το πρωί ως τις 5 το απόγευμα. Δεν είχαμε σχολείο το Σάββατο. Το Κολλέγιο δεν μας έδινε στείρες γνώσεις. Ζητούσε τη συμμετοχή μας στη διδασκαλία και την εμβάθυνση των γεγονότων. Οι δάσκαλοί μας ήταν Έλληνες της διασποράς, κυρίως από την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη. Να σας πω, για παράδειγμα, πως ο τρόπος που διδάσκονταν η Ιστορία ή η Ψυχολογία ήταν ανώτερος απ’ ό,τι στα τότε πανεπιστήμια. Και η μάθηση δεν τελείωνε στο σχολείο. Παίρναμε εργασίες στο σπίτι για μελέτη σε βάθος κι από πολλές σκοπιές των διαφόρων μαθημάτων – μας βοηθούσε σ’ αυτό η πλουσιότατη βιβλιοθήκη του Κολλεγίου. Από κει και πέρα, ήταν τ’ αθλητικά, η εξωσχολική δραστηριότητα. Το Κολλέγιο τότε είχε μόνο 350 παιδιά (σήμερα έχει 3.000), κι όμως για χρόνια η ομάδα του ήταν πρωταθλήτρια όλων των σχολείων της Ελλάδας.

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 30.4.1987, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Έχω την εντύπωση πως κι εσείς ήσασταν αθλητής.

Ναι, ήμουν πρωταθλητής στα 100 και στα 200 μέτρα. Για χρόνια είχα το ρεκόρ του σχολείου των 200 μέτρων. Και κοιτάξτε σύμπτωση. Τριάντα χρόνια μετά το ρεκόρ μου αυτό το κατέρριψε ο γιος μου.

Ο Ανδρέας είχε συμμετοχή στ’ αθλητικά;

Όχι ιδιαίτερη. Τον Ανδρέα τον ενδιέφεραν τα πνευματικά και κοινωνικά ζητήματα.

Κάνατε και θέατρο;

Βέβαια. Ο καθηγητής μας των Αγγλικών συνέβαινε να έχει πάθος για το θέατρο, που μας το μετέδιδε. Ήταν, βλέπετε, ο Κάρολος Κουν. Όταν μας δίδασκε Αγγλικά, μας μάθαινε συγχρόνως να μιλάμε εκφραστικά. Να λέμε τις λέξεις και τις φράσεις με τη σημασία τους. […] Εκείνο που αξίζει να σημειώσουμε από τη σχολική μας ζωή είναι πως στο Κολλέγιο υπήρχε κοινοβουλευτική λειτουργία μέσα στις τάξεις μας. Εκλέγαμε δημοκρατικότατα πρόεδρο, ξέραμε πότε έπρεπε να λάβουμε το λόγο, σεβόμασταν τους συμμαθητές μας. Κι αυτά όταν έξω υπήρχε η δικτατορία του Μεταξά.

Πόσα παιδιά ήσασταν στην τάξη σας;

Τελειώσαμε 33. Απ’ αυτούς, άλλοι έχουν εγκατασταθεί στο εξωτερικό, άλλοι είναι εξαίρετοι επιστήμονες εδώ στην Ελλάδα, άλλοι χάθηκαν κι άλλοι πέθαναν νωρίς.

Ποιος ήταν ο πιο καλός μαθητής της τάξης;

Ο Πάρις Κωνσταντινίδης. Σήμερα είναι καθηγητής της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Βανκούβερ, στον Καναδά.

Ο Ανδρέας;

Ήταν άριστος σε όλα τα μαθήματα. Συναγωνιζόταν τον Κωνσταντινίδη.

Κι εσείς;

Ακολουθούσα με διαφορά στήθους. Όταν μάλιστα οι δύο αυτοί συμμαθητές μου έφυγαν, ήμουν αναμφίβολα ο πρώτος.

Στο «Θησαυρό» βλέπω έναν Ανδρέα Παπανδρέου που δεν είναι ο πρωθυπουργός όμως. Ποιος είναι;

Βέβαια, είχαμε δύο με το ίδιο ονοματεπώνυμο (Ανδρέας Παπανδρέου), χωρίς καμία συγγένεια μεταξύ τους, και για να μην μπερδευόμαστε, τους φωνάζαμε με τα ονόματα των πατεράδων τους, Κωνσταντίνου τον έναν, Γεωργίου τον άλλον. Ο άλλος Παπανδρέου είναι αρχιτέκτων ή μηχανικός.

[…]

Είπατε ότι ο Ανδρέας δεν είχε μεγάλη επίδοση στ’ αθλητικά.

Όχι. Όπως είπαμε, τον ενδιέφεραν τα πνευματικά ζητήματα και κατ’ επέκταση τα πολιτικά.

Εσείς κι αυτός, που προερχόσασταν κι οι δυο από πολιτικές οικογένειες, συζητούσατε πολιτικά;

Φυσικά, είχαμε εξάλλου και δύο πατεράδες εξόριστους από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου στα μαθητικά χρόνια

Σας πείραζε αυτό;

Αντίθετα, ήμασταν περήφανοι. Και οι δάσκαλοι και τα παιδιά, που ήταν εμποτισμένοι από το δημοκρατικό πνεύμα, μας αντιμετώπιζαν με περηφάνια.

Σαν παιδί, πώς ήταν τότε ο Ανδρέας;

Ο Ανδρέας ήταν ένα άνθρωπος που ενδιαφερόταν για πολλά πράγματα και έξω από το σχολείο, ίσως περισσότερο από μας. Δεν έδινε την εντύπωση ότι ανήκε τόσο πολύ στην οικογένεια αυτής της τάξης. Όχι, προς Θεού, ότι έκανε τίποτα το δυσάρεστο ή αντιπαθητικό προς την οικογένεια, αλλά είχε και πολλούς φίλους και εκτός Κολλεγίου ή από άλλες τάξεις του σχολείου μας. Νομίζω πως, όταν είχαμε ματς, μάλλον δεν ερχόταν. Μιλούσε για κοινωνικά θέματα. Τότε είχε δημιουργηθεί μια τροτσκιστική ομάδα. Όλα αυτά δείχνουν ανησυχίες. Θυμάμαι ότι αυτή η ομάδα, που αποτελούνταν από παιδιά του Κολλεγίου και εκτός αυτού, είχε βγάλει περιοδικό, που είχε χαρακτηριστεί τροτσκιστικών τάσεων. Εγώ δεν μπορώ να πω ότι καταλάβαινα γιατί ήταν τροτσκιστικό ή όχι. Ήταν ένα περιοδικό υπέρ της ελευθερίας. Στην προετοιμασία του περιοδικού τούς είχε συμβουλεύσει ο καθηγητής της Ψυχολογίας, ο κ. Φυλακτόπουλος, που στη συνέχεια βρήκε τον μπελά του. Τον περιέλαβε η «Εστία» και καταλαβαίνετε τι έγινε. Πάντως, δεν έφυγε από το σχολείο, έμεινε μέχρι τη συνταξιοδότησή του και ήταν ένας από τους στυλοβάτες του Κολλεγίου.

[…]

Είχε κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ο Ανδρέας;

Ήταν πάντα ανοιχτόκαρδος και κεφάτος. Σαν να θυμάμαι πως ήταν κακογράφος τότε. Έκανε μουτζούρες. Μετά έστρωσε, γιατί έχω γράμματά του με κανονικό χαρακτήρα.

Του άρεσε ιδιαίτερα κάποιο μάθημα;

Μάλλον η Ιστορία, αλλά, όπως σας είπα, ήταν καλός σε όλα τα μαθήματα.

Στα πολιτικά που συζητούσατε, τι κλίμα επικρατούσε;

Το μίσος κατά της 4ης Αυγούστου. Θυμάμαι, ένα πρωί, βγήκε η τάξη μας στο διάδρομο, πιαστήκαμε σαν να χορεύαμε συρτάκι, άλλοι χτυπούσαν παλαμάκια, και τραγουδούσαμε: «Όλως ανιδιοτελώς και έτσι χάριν γούστου, να χέσουμε τον Μεταξά και την 4η Αυγούστου». Έγινε πανζουρλισμός. Δεν μας τιμώρησαν όμως. Ήταν, βλέπετε, το δημοκρατικό κλίμα.

Μετά το Κολλέγιο πώς ήταν οι σχέσεις σας με τον Ανδρέα;

Τον έχασα όταν έφυγε για την Αμερική. Τον ξαναείδα στα 1945. Εμένα με είχε πάρει μαζί του ο τότε υπουργός Εξωτερικών Σοφιανόπουλος σαν γραφιά-διερμηνέα στη Διάσκεψη του Αγίου Φραγκίσκου, που ίδρυσε τα Ηνωμένα Έθνη. Εκεί έμενα σ’ ένα ξενοδοχείο, και μια μέρα με ειδοποιεί η τηλεφωνήτρια ότι με ζητάει ένας ναύτης. Ήταν ο Ανδρέας, που υπηρετούσε στη βάση του Αγίου Φραγκίσκου, στον Ειρηνικό. Είχαμε πάρα πολλά να πούμε. Για τον πόλεμο, για τη ζωή μας. Σε λίγες μέρες ήρθε και η τότε γυναίκα του, από τη Νέα Υόρκη, η Χριστίνα Ρασσιά. Οι τρεις μας κάναμε πολλή παρέα, βγαίναμε και τρώγαμε, περνούσαμε ευχάριστα. Ήταν η πρώτη επανασύνδεσή μας μετά το Κολλέγιο. Στα επόμενα χρόνια ανταλλάσσαμε πού και πού γράμματα, όχι με κανένα σπουδαίο περιεχόμενο. Δύο παλιοί φίλοι λένε τα δικά τους. Μου ανακοίνωσε ότι χώρισε, τέτοια. Ύστερα τον ξαναείδα στην Ελλάδα. Είχαμε μια τακτική φιλική σχέση, τώρα έχω καιρό να τον δω. Τελευταία τον είδα σε μια κοινωνική εκδήλωση.

Το σχολείο σάς αντιμετώπιζε διαφορετικά από τα άλλα παιδιά, επειδή είχατε γονείς πολιτικούς;

Στο Κολλέγιο δεν γίνονταν ποτέ διακρίσεις. Μας φέρονταν όπως σε όλα τα παιδιά. Αλλά και το αντίθετο. Δεν μας είχαν παραμερισμένους επειδή οι γονείς μας ήταν εξόριστοι.

Κάποτε ήσασταν και στην ίδια κυβέρνηση με τον Ανδρέα;

Ναι. Και το πρώτο υπουργείο που αναλάβαμε στην πολιτική μας ζωή ήταν το ίδιο. Εκείνος υπουργός Προεδρίας, εγώ υφυπουργός Προεδρίας. Δεν συναντιόμασταν βέβαια τακτικά, γιατί εκείνου το υπουργείο ήταν στο κτίριο της Βουλής και το δικό μου υφυπουργείο στην οδό Ζαλοκώστα.

[…]

*Άρθρο του «Ταχυδρόμου» αφιερωμένο στον Ανδρέα Παπανδρέου, και δη στα μαθητικά του χρόνια.

Ο Γεώργιος Μυλωνάς

Οι αναμνήσεις του νομικού και πολιτικού Γεωργίου Μυλωνά (1919-1998) για το Κολλέγιο Αθηνών, την τάξη του 1938 και τον τότε πρωθυπουργό της χώρας, Ανδρέα Παπανδρέου, είχαν δημοσιευτεί στο τεύχος του «Ταχυδρόμου» που είχε κυκλοφορήσει στις 30 Απριλίου 1987. Ο Μυλωνάς είχε παραχωρήσει την ανωτέρω συνέντευξη στη δημοσιογράφο Τίνα Πολίτη (1945-2000).

Ο Ανδρέας Παπανδρέου έφυγε από τη ζωή σαν σήμερα πριν από 27 χρόνια, στις 23 Ιουνίου 1996, σε ηλικία 77 ετών.