O νέος κόσμος της εκτροφής χταποδιών – «Αυτό το περίεργο, έξυπνο και στοργικό ζώο»

Η αποστειρωμένη αίθουσα συνεδριάσεων, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας καταλαμβάνεται από ένα μακρύ λευκό τραπέζι, βρίσκεται στην καρδιά του εκτεταμένου κτηρίου στη βόρεια Ισπανία. Ωστόσο, η εταιρική κουβέντα που γεμίζει αυτό το δωμάτιο αυτές τις μέρες κυριαρχείται από τη σκηνή που διαδραματίζεται έναν όροφο πιο κάτω, όπου περίπου 50 ενήλικα αρσενικά χταπόδια βρίσκονται σε μια δεξαμενή στο μέγεθος ενός οικονομικού δωματίου ξενοδοχείου.

Αυτά γράφει η Ashifa Kassam στην Guardian και συνεχίζει.

Μια χούφτα από τα χταπόδια – η πέμπτη γενιά που γεννήθηκε στο γραφείο και το ερευνητικό κέντρο αυτής της ισπανικής πολυεθνικής εταιρείας από μπετόν και γυαλί – περνούν μέσα από τα ρηχά νερά, μερικά ακουμπάνε το ένα πάνω στο άλλο, ενώ άλλα κρύβονται στις άγονες γωνίες του ενυδρείου. Ένα φως χαμηλής έντασης ρίχνει μια ωχρή λάμψη καθώς οι ερευνητές θέτουν τις βάσεις για ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα εγχειρήματα στον κόσμο: Την πρώτη εμπορική φάρμα χταποδιών.

«Από επιστημονική άποψη, το έργο αυτό αποτελεί παγκόσμιο ορόσημο», λέει ο Ρομπέρτο Ρομέρο Πέρες, θαλάσσιος βιολόγος που επιβλέπει την υδατοκαλλιέργεια στην Grupo Nueva Pescanova. «Η αλήθεια είναι ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε μεγαλύτερη εχθρότητα από ό,τι περιμέναμε».

Τα χταπόδια δεν τρώγονται (;)

Το όραμα της εταιρείας για ένα αγρόκτημα που θα μπορούσε τελικά να παρέχει έως και 3.000 τόνους κρέατος χταποδιού ετησίως – που απαιτεί τη σφαγή περίπου 1 εκατομμυρίου Octopus vulgaris – ήρθε στο φως της δημοσιότητας το 2021, όταν υπέβαλε αίτηση για άδειες. Το σχεδιαζόμενο αγρόκτημα έχει γίνει έκτοτε διεθνές σημείο ανάφλεξης, φέρνοντας αντιμέτωπους την εταιρεία και άλλους υποστηρικτές της εκτροφής χταποδιών με εκείνους που υποστηρίζουν ότι τα μοναχικά, ευφυή ζώα δεν είναι κατάλληλα για εκτροφή.

Από τη Βομβάη μέχρι την Πόλη του Μεξικού, οι διαδηλωτές κινητοποιήθηκαν, προσθέτοντας τη φωνή τους στους περισσότερους από 100 ακαδημαϊκούς που υποστηρίζουν ότι η εκτροφή ενός σαρκοφάγου ζώου που είναι γνωστό ότι είναι ξεχωριστό, στοργικό και εξερευνητικό θα ήταν ανήθικη και περιβαλλοντικά μη βιώσιμη. Οι νομοθέτες στην πολιτεία της Ουάσινγκτον των ΗΠΑ εξετάζουν το ενδεχόμενο απαγόρευσης της εκτροφής χταποδιών, ενώ μια διαδικτυακή αίτηση που ζητά την παγκόσμια απαγόρευση έχει λάβει σχεδόν 1 εκατομμύριο υπογραφές.

Στο επίκεντρο της συζήτησης βρίσκεται το ερώτημα αν τα χταπόδια θα πρέπει να υπόκεινται στα μακροχρόνια καταγεγραμμένα λάθη που παρατηρούνται στις εργοστασιακές εκτροφές ζώων όπως οι χοίροι, λέει η Jennifer Jacquet, επισκέπτρια καθηγήτρια περιβαλλοντικής επιστήμης και πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Μαϊάμι.

«Δεν συζητάμε για το αν πρέπει να τρώμε χταπόδι ή όχι, απλά βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι όπου μπορούμε να αποφασίσουμε αν θα βάλουμε ή όχι το χταπόδι σε μαζική παραγωγή. Πρέπει να το κάνουμε αυτό; Είναι πραγματικά ένα αγαθό πολυτελείας. Δεν είναι για την επιβίωση» λέει η Jacquet. «Αυτό είναι ένα σύμβολο του τι δεν πρέπει να κάνουν οι άνθρωποι στον 21ο αιώνα».

Η νοστιμιά του χταποδιού

Το κρέας χταποδιού που καταναλώνεται εδώ και καιρό στη Μεσόγειο και σε μέρη της Ασίας, καθώς και στο Μεξικό, αυξάνει τη δημοτικότητά του παγκοσμίως, καθώς οι πλουσιότεροι πληθυσμοί του κόσμου αγκαλιάζουν το χταπόδι σούσι, το πόκε και τα τάπας. Μεγάλο μέρος της ζήτησης έχει μέχρι στιγμής καλυφθεί από τα άγρια αποθέματα: Μεταξύ 1950 και 2015 τα αλιεύματα άγριων χταποδιών υπερδεκαπλασιάστηκαν και εκτιμάται ότι έφτασαν τους 400.000 τόνους.

Αν και οι υποστηρικτές της εκτροφής χταποδιών υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε να βοηθήσει στην ανακούφιση της πίεσης στα άγρια αποθέματα, δεν υπάρχουν πολλά προηγούμενα που να υποδηλώνουν ότι αυτό θα συμβεί, λέει η Jacquet. Μια μελέτη του 2019 που εμβάθυνε σε δεδομένα περισσότερων από τέσσερις δεκαετιών από όλο τον κόσμο υπέδειξε ότι, συνολικά, οι αυξήσεις στην υδατοκαλλιέργεια δεν είχαν ως αποτέλεσμα να αλιεύονται λιγότερα άγρια ψάρια. Αντίθετα, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι υδατοκαλλιέργειες μπορεί να συμβάλλουν στην αύξηση της ζήτησης για θαλασσινά.

«Ένας ευφυής εξωγήινος»

Η επί δεκαετίες ώθηση για την εκτροφή χταποδιών εξελίσσεται παράλληλα με το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την έρευνα των χταποδιών, προσφέροντας βαθύτερη κατανόηση ενός ζώου που κάποτε περιγράφηκε ως «πιθανώς το πιο κοντινό που θα συναντήσουμε σε έναν ευφυή εξωγήινο».

Το χταπόδι έχει εδώ και καιρό εξυμνηθεί για την περίεργη φύση του, την τάση του για τολμηρές αποδράσεις και την ικανότητά του να μεταμορφώνει το χρώμα και την υφή του δέρματός του ώστε να μιμείται το περιβάλλον του. Μια πρόσφατη έκθεση της London School of Economics διαπίστωσε «πολύ ισχυρές ενδείξεις ευαισθησίας» στα χταπόδια.

Η διαπίστωση – η οποία υποδηλώνει ότι τα χταπόδια είναι ικανά να βιώνουν πόνο και αγωνία – βασίστηκε σε μια ανασκόπηση περισσότερων από 300 επιστημονικών μελετών, μεταξύ των οποίων μια που διαπίστωσε ότι τα τραυματισμένα χταπόδια προστατεύουν μια πληγή τυλίγοντας ένα πλοκάμι γύρω της και μια άλλη που υπέδειξε ότι τα τραυματισμένα χταπόδια, αν τους δοθεί η ευκαιρία, αυτοθεραπεύονται αναζητώντας «αναλγητικά».

«Το γεγονός ότι ένα ζώο έχει θεωρηθεί ευαίσθητο, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούμε να το εκτρέφουμε» λέει ο Alex Schnell, συγκριτικός ψυχολόγος που συμμετείχε στην ανασκόπηση. «Αλλά υπάρχουν ορισμένες πρακτικές που πρέπει να εφαρμοστούν για να μπορέσουμε να εκτρέψουμε ένα ευαίσθητο ζώο».

Επί του παρόντος, δεν υπάρχουν κανόνες της ΕΕ που να προστατεύουν τα εκτρεφόμενα χταπόδια, καθώς η υφιστάμενη νομοθεσία για την καλή διαβίωση των ζώων δεν ισχύει για τα ασπόνδυλα. Τα είδη προστασίας που θα χρειάζονταν για την εκτροφή χταποδιών -ένα ζώο με μαλακό σώμα που μπορεί εύκολα να τραυματιστεί από συγκρούσεις σε δεξαμενές ή αν το χειριστούν με σκληρό τρόπο και το οποίο απαιτεί ένα περιβάλλον που διεγείρει τη νοητική του λειτουργία- οδήγησαν τον Schnell και τα άλλα μέλη της ερευνητικής ομάδας στο συμπέρασμα ότι «η εκτροφή χταποδιών με υψηλή ευημερία είναι αδύνατη».

Το φαινόμενο του αυτο-κανιβαλισμού

Όταν τα χταπόδια τοποθετούνται σε στενούς χώρους, μπορεί να γίνουν επιθετικά, λέει ο Schnell. «Στα 15 χρόνια εμπειρίας μου, δεν έχω συναντήσει ποτέ μια εγκατάσταση που να ομαδοποιεί χταπόδια μαζί χωρίς περιστατικά επιθετικότητας ή απόδρασης», λέει.

«Ο κανιβαλισμός εμφανίζεται συνήθως όταν τα χταπόδια στεγάζονται μαζί. Το στρες από τον συνωστισμό ή οι μη ιδανικές συνθήκες διαβίωσης μπορεί να οδηγήσουν σε αυτό-κανιβαλισμό, όπου τρώνε τα ίδια τους τα πλοκάμια».

Μέσα σε έναν ασφαλή χώρο στις ερευνητικές εγκαταστάσεις της Grupo Nueva Pescanova στη Γαλικία, εννέα δεξαμενές γεμάτες με δεκάδες Octopus vulgaris, το κοινό χταπόδι, κάθονται δίπλα-δίπλα. Περίπου 15 βιολόγοι περνούν τις μέρες τους εδώ, δοκιμάζοντας πώς τα επηρεάζουν οι μικρές διαφοροποιήσεις στα επίπεδα φωτισμού, στη διατροφή και σε άλλες συνθήκες.

Οι ερευνητές σηκώνουν τις παχιές, μαύρες πλαστικές κουρτίνες που καλύπτουν τρεις από τις δεξαμενές, προσφέροντας μια ματιά σε έναν σκοτεινό χώρο που περιέχει περίπου 40 θηλυκά που αναπαράγονται και μια άλλη δεξαμενή που φιλοξενεί μια χούφτα ηλικιωμένα χταπόδια που οι ερευνητές υποψιάζονται ότι πεθαίνουν.

Σε ένα άλλο ενυδρείο, 16 τετραγωνικών μέτρων, 50 περίπου ενήλικα χταπόδια, πολλά από τα οποία ζυγίζουν έως και 3 κιλά, είναι συγκεντρωμένα όλα μαζί.

«Δεν παρατηρούμε καμία επιθετικότητα, ούτε κανιβαλισμό. Γιατί; Επειδή οι συνθήκες είναι ακριβώς σωστές» λέει ο Romero Pérez, αναφέροντας παραμέτρους από τη θερμοκρασία του νερού μέχρι την έλλειψη θηρευτών και την εύκολη διαθεσιμότητα τροφής.

«Τα ζώα μας βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση».

Για αυτή την ηλικιακή ομάδα, ο στόχος είναι να αυξηθεί σταδιακά το μέγεθος της δεξαμενής – «Ο στόχος είναι να αυξηθεί η πυκνότητα ώστε να καταστεί οικονομικά κερδοφόρα».

Ενώ οι αναφορές δείχνουν ότι η πυκνότητα θα μπορούσε τελικά να ανέλθει σε 10 έως 15 ζώα ανά κυβικό μέτρο, ο ακριβής αριθμός βρίσκεται ακόμη υπό επεξεργασία. «Λέμε ότι η πυκνότητα θα είναι η βέλτιστη για να είναι καλά το ζώο» λέει. «Δεν ξέρουμε σε ποια πυκνότητα μπορούμε να φτάσουμε. Ξεκινάμε από χαμηλά και μετά θα δούμε πώς θα το διαχειριστούμε».

Δείτε το βίντεο

Σε στάδιο πειραματισμού

Ο Romero Pérez περιγράφει το έργο ως σε φάση «πειραματισμού», καθώς οι ερευνητές συγκεντρώνουν δεδομένα που θα καθοδηγήσουν τα σχέδια για τη φάρμα. Η εταιρεία οραματίζεται τελικά μια εγκατάσταση όπου τα ζώα θα χωρίζονται σε περίπου 1.000 δεξαμενές με βάση τις φάσεις ζωής, με τις συνθήκες να προσαρμόζονται ώστε να προάγουν την ανάπτυξη σε κάθε φάση.

«Δεν είναι η πυκνότητα που είναι σημαντική, αλλά οι συνθήκες» λέει ο Romero Pérez, ο οποίος αρνείται τους ισχυρισμούς ότι τα ζώα θα υπόκεινται κατά καιρούς σε συνεχές φως. «Δεν θα είναι 24 ώρες το 24ωρο» λέει. «Οι διάφορες ηλικίες έχουν διαφορετικές απαιτήσεις σε φως, όσον αφορά τις ώρες ημέρας και την ένταση του φωτός».

Η τάση των χταποδιών για τολμηρές αποδράσεις έχει καταγραφεί πολλές φορές: Από την τετράμετρη πορεία του χταποδιού Inky το 2016, που διέσχισε το δάπεδο ενός ενυδρείου και κατέβηκε σε έναν σωλήνα αποχέτευσης 50 μέτρων, μέχρι την αιωνόβια ιστορία του χταποδιού στο ενυδρείο του Μπράιτον, που ήταν γνωστό ότι έβγαινε κρυφά από το ενυδρείο του μέσα στη νύχτα.

Τελικά;

Τελικά, ο διάλογος για την καλλιέργεια χταποδιών καταλήγει στο αν είμαστε προετοιμασμένοι να υποβάλλουμε τα χταπόδια στα ίδια λάθη που κάναμε όταν πρόκειται για την εντατική καλλιέργεια ζώων όπως οι χοίροι, λέει η Έλενα Λάρα της Συμπόνιας στην Παγκόσμια Γεωργία.

«Έχουμε τοποθετήσει πολύ έξυπνα ζώα σε φάρμες εντατικής εκτροφής που τώρα υποφέρουν. Ας μην το ξανακάνουμε» λέει. «Τώρα που έχουμε καλύτερη επιστήμη, καλύτερη γνώση, ας πάρουμε αυτές τις πληροφορίες και ας τις χρησιμοποιήσουμε με το σωστό τρόπο. Πρέπει να μάθουμε από το παρελθόν».

*Με στοιχεία από theguardian.com