Μπαμπά, μπορείς να με βοηθήσεις να επιστρέψω τον Πικάσο που έκλεψα;

Το έργο του Πικάσο έπεσε από το παροιμιώδες φορτηγό. Εξαφανίστηκε από μια αποβάθρα φόρτωσης στο Διεθνές Αεροδρόμιο Logan της Βοστώνης και κατέληξε εκεί που δεν ανήκε, στο ταπεινό σπίτι του Μέριλ Ράμελ, γνωστού και ως Μπιλ.

Για να είμαστε δίκαιοι, αυτός ο φορτηγατζής δεν είχε ιδέα ότι το κιβώτιο που πέταξε στο πορτμπαγκάζ του αυτοκινήτου του περιείχε έναν Πικάσο μέχρι που άνοιξε το περίβλημά του. Για να είμαστε δίκαιοι, δεν τον ενδιέφερε και πολύ- προτιμούσε τον ρεαλισμό.

Αλλά τώρα τα πράγματα είχαν γίνει υπερβολικά ρεαλιστικά. Οι πράκτορες του F.B.I. ήταν στα ίχνη ενός Πικάσο που δεν ήταν διαθέσιμος για δημόσια θέαση, καθώς ήταν κρυμμένος στην ντουλάπα του διαδρόμου του Ράμελ. Αυτός και η αρραβωνιαστικιά του, η Σαμ, άρχισαν να πανικοβάλλονται.

«Πώς θα το ξεφορτωθούμε;» θυμάται να σκέφτεται. «Δεν μπορούμε απλά να το δώσουμε πίσω. Μπλέξαμε».

Ευτυχώς, ο Ράμελ γνώριζε κάποιον. Κάποιον ιδιαίτερα ικανό στο να λύνει προβλήματα. Έναν «επιδιορθωτή».

Κάλεσε έναν αριθμό τηλεφώνου που γνώριζε απ’ έξω.

Η ιστορία από την αρχή

Η υπόθεση του αγνοούμενου Πικάσο, που αποκαλύπτεται για πρώτη φορά, ξεκινάει καιρό πίσω. Πριν από την ξακουστή κλοπή 13 έργων τέχνης από το Μουσείο Isabella Stewart Gardner της Βοστώνης το 1990. Πίσω, κατά μία έννοια, σε μια εποχή πριν ο Πικάσο ζωγραφίσει καν το εν λόγω έργο.

Πίσω στη δεκαετία του 1950 στο Γουότερβιλ του Μέιν, όπου τα αγόρια Ράμελ – ο Μπιλ και ο μικρότερος αδελφός του, Γουίτ – «δοκίμαζαν την ανοχή των Γιάνκηδων στη γενέτειρά τους». Αν ο ένας λεηλατούσε τα παρκόμετρα για τη συλλογή νομισμάτων του, ο άλλος έκλεβε στυλό από το πολυκατάστημα Woolworth. Αν ο ένας έκλεβε ραδιόφωνα από αυτοκίνητα που πήγαιναν για παλιοσίδερα, ο άλλος έτρεχε με το αυτοκίνητό του τόσο απερίσκεπτα που στο τσακ γλίτωνε να πάει το δικό του αυτοκίνητο για παλιοσίδερα.

Όμως ο πατέρας τους, ο Γουίτκομπ Ράμελ, κατάφερνε πάντα να ηρεμεί τους εκνευρισμένους χωροφύλακες με τις διαβεβαιώσεις ότι θα το χειριζόταν αυτός. Και το έκανε: Όταν ο 12χρονος Γουίτ – γνωστός στην οικογένεια ως «Μισός Γουίτ» – πιάστηκε να κλέβει από το πολυκατάστημα Woolworth, ο πατέρας του τού απαγόρευσε να μπαίνει σε οποιοδήποτε κατάστημα για ένα χρόνο.

«Ούτε καν στο μαγαζί της γωνίας για μια κόκα κόλα» θυμάται ο γιος, που σήμερα είναι 76 ετών. «Αυτό σήμαινε ότι η μητέρα μου έπρεπε να φέρνει ρούχα στο αυτοκίνητο για να μπορώ να δοκιμάζω παντελόνια, επειδή δεν μπορούσα να μπω στο κατάστημα».

Κανένας από τους δύο γιους δεν τολμούσε να εναντιωθεί στον πατέρα τους. «Ήταν παντογνώστης, πανταχού παρών» είπε ο Γουίτ Ράμελ.

Μια παράξενη παιδική ηλικία

Ο μεγαλύτερος Ράμελ δεν μίλησε ποτέ για τη δική του παιδική ηλικία- ίσως ήταν πολύ οδυνηρό. Η μητέρα του πέθανε από γρίπη όταν ήταν 9 ετών, και μετά ο πατέρας του τον έστειλε σε μια θεία που δεν ήθελε να τον αγαπήσει. «Μόνο μετά το λύκειο επανασυνδέθηκε με τον πατέρα μας», είπε ο Γουίτ Ράμελ.

Φοίτησε στο κολέγιο, έκανε λίγη υποκριτική, παντρεύτηκε, υπηρέτησε με το ναυτικό στην Αφρική κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετακόμισε στο Γουότερβιλ, όπου αγόρασε και έφτιαξε ένα τοπικό παγωτατζίδικο. Οι παγωμένες λιχουδιές του έγιναν η αγαπημένη τοπική απόλαυση, διαθέσιμες στην αγορά του Gustafson, στο εστιατόριο Chicken Coop, στο Bea’s Candy Kitchen – ακόμη και στην Mid-State Motors, όπου η αγορά βενζίνης συνοδεύονταν από ένα ποτήρι παγωμένο Rummel’s.

Ο άνθρωπος πίσω από το εμπορικό σήμα ήταν εξίσου πανταχού παρών, ηγέτης του Εμπορικού Επιμελητηρίου, μεγάλο κεφάλι της λέσχης Kiwanis και αρχηγός των Shriner, της αμερικανικής μασονικής εταιρίας. Χάρισε έναν ψηφιακό πίνακα αποτελεσμάτων στο γυμναστήριο της πόλης, χάρισε στην αστυνομία έναν εκπαιδευμένο γερμανικό ποιμενικό, ήταν χορηγός μιας ημιεπαγγελματικής ομάδας μπέιζμπολ και μοίραζε μπανάνα σπαντς σε παιδιά για το πνεύμα του πολίτη, την ακαδημαϊκή επιτυχία ή απλώς επειδή ήταν παιδιά.

Στο σπίτι ήταν ένας ιδιόρρυθμος μπαμπάς, μερικές φορές διασκεδαστικός, ακόμη και τρελός, αλλά συχνά αυστηρός. «Δεν μας αγκάλιαζε ποτέ» είπε ο γιος του, Γουίτ Ράμελ, κι αυτός σαν τον θείο του.

Προς ανακούφιση του Γουότερβιλ, τα αγόρια Ράμελ προχώρησαν. Ο Γουίτ πήγε στο Πανεπιστήμιο Tulane στη Νέα Ορλεάνη. Ο Μπιλ υπηρέτησε στην Ακτοφυλακή στο Μίσιγκαν, όπου ερωτεύτηκε μια μπαργούμαν σε ένα μπόουλινγκ.

Όταν η θητεία του στην Ακτοφυλακή έληξε το 1968, ο Μπιλ εντάχθηκε στην Emery Air Freight, τη μεγαλύτερη τότε αεροπορική εταιρεία εμπορευματικών μεταφορών της χώρας. Δούλευε τις νύχτες στην αποβάθρα φόρτωσης της εταιρείας στο αεροδρόμιο Λόγκαν, όπου, στις αρχές του 1969, έφτασε ένα κιβώτιο από το Παρίσι.

Μέσα ήταν ένας Πικάσο: «Το πορτρέτο μιας γυναίκας και ενός σωματοφύλακα»

Ο Πάμπλο Πικάσο, τότε στα τέλη της δεκαετίας του ’80, είχε αρχίσει να γοητεύεται από τη φιγούρα του σωματοφύλακα, καθώς θύμιζε τους παλιούς δασκάλους, ιδίως τον Ρέμπραντ, και επέστρεφε στο θέμα ξανά και ξανά. «Ήταν το idée fixe του πολύ ύστερου έργου του» δήλωσε ο Πέπε Κάρμελ, καθηγητής ιστορίας της τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης. «Νομίζω ότι αναρωτιόταν: «Πού στέκεται η τέχνη μου σε σχέση με τους παλιούς δασκάλους;»».

Ο πίνακας, που ολοκληρώθηκε το 1967, επρόκειτο να προωθηθεί από τη Βοστώνη σε μια γκαλερί του Μιλγουόκι που ανήκε στον Ίρβινγκ Λαντζ. Ο γιος του, Χόλντεν Λαντζ, υπενθύμισε ότι ο αείμνηστος πατέρας του αγόρασε το έργο από τον Daniel-Henry Kahnweiler, έναν επιφανή έμπορο στο Παρίσι, γνωστό για την αδυναμία του στον Πικάσο. Δεδομένου ότι οι διαπραγματεύσεις έγιναν στα 40ά γενέθλια του πατέρα του, είπε, ο Kahnweiler συμφώνησε να πουλήσει το έργο για 40.000 δολάρια.

«Μια χειρονομία γενναιοδωρίας» δήλωσε ο Χόλντεν Λαντζ, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης μιας γκαλερί φωτογραφίας στο Παλμ Μπιτς της Φλόριντα.

Αλλά ο Πικάσο δεν έφτασε ποτέ στο Μιλγουόκι. Ένας ανήσυχος Ίρβινγκ Λαντζ για να διαμαρτυρηθεί, αλλά η μεταφορική εταιρεία είχε το δικό της πρόβλημα, αυτό που έμεινε γνωστό στη Νέα Αγγλία ως καταιγίδα των 100 ωρών.

Η παρατεταμένη χιονόπτωση στα τέλη Φεβρουαρίου παρέλυσε τη Βοστώνη, συμπεριλαμβανομένου του αεροδρομίου, όπου περισσότερα από δύο μέτρα χιόνι διέκοψαν τις πτήσεις επιβατών και τις παραδόσεις φορτίων. Μεγάλα εμπορευματοκιβώτια γέμισαν τον διάδρομο προσγείωσης, ενώ κουτιά και πακέτα έφραξαν τις αποβάθρες.

«Η αποβάθρα μας ήταν ένα χάος» δήλωσε ο Μπιλ Ράμελ σε συνέντευξή του το 2007 για ένα επεισόδιο του ραδιοφωνικού προγράμματος «This American Life» που τελικά έμεινε στο ράφι.

Η περίεργη τύχη του πακέτου

Με τα εξερχόμενα κιβώτια στο μπροστινό μέρος και τα εισερχόμενα κιβώτια στο πίσω μέρος, τα στελέχη της Emery (αεροπορική εταιρία εμπορευμάτων) απαίτησαν να αποσυμφορηθεί η αποβάθρα. Κάτω από πίεση, είπε ο Ράμελ, ο προϊστάμενός του έδειξε ένα κιβώτιο με ελλιπή ετικέτα και είπε: «Πάρτε το μαζί σας όταν πάτε σπίτι σας απόψε».

Πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τον Ράμελ, ο προϊστάμενος αυτός απολύθηκε αργότερα. Για κλοπή.

Ο Ράμελ έβαλε το κιβώτιο στο πορτμπαγκάζ του Chevy Impala του 1962 και, λίγες ημέρες αργότερα, το έσυρε στο διώροφο σπίτι του, στο Μέντφορντ της Μασαχουσέτης. Το άνοιξε με ένα σφυρί για να ανακαλύψει ότι είχε πλέον στην κατοχή του ένα Πικάσο.

Η καλλιτεχνικότητά του τον συγκλόνισε.

Ο Ράμελ τηλεφώνησε στην αρραβωνιαστικιά του, τη Σαμ. «Δεν θα μαντέψεις ποτέ τι έχω», θυμάται η κυρία Ράμελ, 79 ετών σήμερα, να της λέει. «Έναν Πικάσο!».

«Τι; Είσαι μεθυσμένος;» τον ρώτησε.

Επέστρεψε στο σπίτι τους και βρήκε ένα μεγάλο κιβώτιο ακουμπισμένο στον τοίχο.

«Θέλεις να το δεις;» τη ρώτησε.

«Με τίποτα» του είπε.

Το ζευγάρι έκρυψε το κιβώτιο στην ντουλάπα κάτω από το κλιμακοστάσιο. «Σπρώξαμε αυτό το πράγμα τόσο μακριά εκεί πίσω και μετά σπρώξαμε πράγματα μπροστά του» δήλωσε η Σαμ. «Δεν μιλήσαμε ποτέ γι’ αυτό».

Αλλά κάποιος μιλούσε γι’ αυτό. Ο Ίρβινγκ Λαντζ, ο ιδιοκτήτης της γκαλερί στο Μιλγουόκι. Μετά από εβδομάδες χωρίς Πικάσο, επικοινώνησε με το F.B.I., το οποίο άρχισε να ψαχουλεύει γύρω από το αεροδρόμιο Λόγκαν. Αυτό εκνεύρισε ένα συγκεκριμένο ζευγάρι στο Μέντφορντ.

«Αν ανησυχήσαμε; Αστειεύεσαι;» λέει η Σαμ. «Ήμασταν νέοι. Δεν θέλαμε να πάμε φυλακή».

Το σωστό τηλεφώνημα

Αβέβαιος για το τι έπρεπε να κάνει, ο Μπιλ Ράμελ κάλεσε τον αδελφό του, Γουίτ, ο οποίος ήταν πιο γνώστης της τέχνης. Κάποτε είχε βγάλει μια φωτογραφία ενός Πικάσο από ένα βιβλίο της βιβλιοθήκης για να την κρεμάσει στο δωμάτιό του.

Στην πραγματικότητα, η πρώτη ερώτηση του Γουίτ ήταν: Έχεις καλέσει τον «επιδιορθωτή»;

Φυσικά. Είχε καλέσει τον μπαμπά τους.

Ο ηλικιωμένος Ράμελ άκουσε τη δύσκολη θέση του μεγαλύτερου γιου του και στη συνέχεια πρότεινε δύο επιλογές με την ηρεμία που έχει η ερώτηση ενός σπασίκλα απέναντι στο δίλλημα «αναψυκτικό με ή χωρίς ανθρακικό;».

1. Θα μπορούσαν να θάψουν τον Πικάσο στα θεμέλια ενός υπό ανακαίνιση εστιατορίου στο Γουότερβιλ, του οποίου συνιδιοκτήτης ήταν ο πατέρας του. Να ξεθάψουν τον πίνακα σε 30 χρόνια και ίσως να τον πουλήσουν για μια μικρή περιουσία.

Ή..

2. Να τον επιστρέψουν.

Όταν ο Μπιλ Ράμελ ρώτησε τον πατέρα του τι πιστεύει ότι πρέπει να κάνει, ο ηλικιωμένος Ράμελ  είπε ότι αυτή ήταν μια επιλογή ζωής που έπρεπε να κάνει ο ίδιος.

«Οπότε είπα, ‘Θα το επιστρέψω’», είπε ο γιος. «Και εκείνος είπε: ‘Θα σε βοηθήσω’».

Ο ηλικιωμένος Ράμελ τηλεφώνησε στον Γουίτ στη Νέα Ορλεάνη και του έδωσε λεπτομερείς οδηγίες για ένα χειρόγραφο σημείωμα που δεν μπορούσε να εντοπιστεί. «Χρησιμοποίησε υψηλής ποιότητας γραφική ύλη. Εφόσον είσαι αριστερόχειρας, γράψε το με το δεξί σου χέρι. Και αφού σπουδάζεις δημιουργική γραφή, κάνε το να μοιάζει καλλιτεχνικό. Στη συνέχεια, στείλτε το με αεροπορικό ταχυδρομείο στον αδελφό σου στο Μέντφορντ».

Εν τω μεταξύ, το F.B.I. ανέβασε τη θερμοκρασία, εκδίδοντας ένα δελτίο προς τις υπηρεσίες επιβολής του νόμου σε όλη τη βορειοανατολική χώρα. «Ο Πικάσο κλάπηκε από το αεροδρόμιο Λόγκαν. Να είστε σε επιφυλακή».

Με μαύρο καπέλο και γυαλιά

Μέρες αργότερα, ο βασιλιάς του παγωτού του Γουότερβιλ έφτασε στο Μέντφορντ με τη σύζυγό του, την Ανν, μια νέα καμπαρντίνα και ένα σχέδιο. Έτριψε τη συσκευασία και το κιβώτιο του πίνακα με βαζελίνη. Επισύναψε το χειρόγραφο σημείωμα. Φόρεσε καμπαρντίνα, ένα καπέλο με γείσο και γάντια. Ώρα να φύγουμε.

Τρία χρόνια μετά από αυτή την περιπέτεια, ο Γουίτκομπ Ράμελ θα πεθάνει, ξαφνικά, στα 63 του χρόνια. Ο γιος του Μπιλ θα περάσει τα επόμενα 30 χρόνια με την αεροπορική εταιρία μεταφορών, Emery, παίρνοντας προαγωγή σε περιφερειακό διευθυντή πριν αποσυρθεί στη Νότια Καρολίνα και πεθάνει, στα 71 του χρόνια, το 2015.

Αλλά εκείνη την Πρωταπριλιά στη Βοστώνη του 1969, πατέρας και γιος μοιράστηκαν μια αξέχαστη στιγμή: Φόρτωσαν ένα κλεμμένο Πικάσο σε μια Chevy Impala.

Ο Μπιλ Ράμελ, φορώντας ένα μαύρο καπέλο και γυαλιά ηλίου, οδήγησε στη Βοστώνη και, κατόπιν εντολής του πατέρα του, πάρκαρε στη λεωφόρο Χάντινγκτον. Ο πατέρας του βγήκε και μετέφερε το κιβώτιο μερικά μέτρα από το αυτοκίνητο, μπροστά του.

Ο ηλικιωμένος Ράμελ φόρτωσε τον πίνακα σε ένα ταξί, έδωσε στον οδηγό ένα χαρτονόμισμα των 20 δολαρίων και του είπε να παραδώσει το πακέτο στο Μουσείο Καλών Τεχνών, λίγο πιο κάτω στη λεωφόρο. Επέστρεψε στο αυτοκίνητο του γιου του και, κατά την επιστροφή στο Μέντφορντ, πέταξε το παλτό, το καπέλο και τα γάντια σε ξεχωριστούς κάδους απορριμμάτων.

Σύντομα οι υπηρεσίες ειδήσεων κυκλοφόρησαν φωτογραφίες του Πέρι Τ. Ράθμποουν, του αξιόλογου διευθυντή του μουσείου, να ποζάρει τόσο με τον ανακτηθέντα Πικάσο, η αξία του οποίου εκτιμάται στα 75.000 δολάρια, όσο και με ένα μυστηριώδες χειρόγραφο σημείωμα, το οποίο έγραφε:

«Παρακαλώ δεχτείτε αυτό για να αντικαταστήσετε εν μέρει μερικούς από τους πίνακες που αφαιρέθηκαν από μουσεία σε όλη τη χώρα».

Το σημείωμα φέρει την υπογραφή «Ρομπέν των Δασών».

Όλοι χαρούμενοι

Ο Λαντζ, ο ιδιοκτήτης της γκαλερί στο Μιλγουόκι, δήλωσε σε τηλεοπτικό σταθμό ότι ήταν «απολύτως ενθουσιασμένος και χαρούμενος που πήρε πίσω αυτόν τον πίνακα». Και ναι, είπε, οι υποψήφιοι αγοραστές έκαναν ουρά.

Λίγες μέρες αργότερα, στην αποβάθρα φόρτωσης της Emery στο αεροδρόμιο Λόγκαν, το αφεντικό του Μπιλ Ράμελ τον κάλεσε και του έδειξε ένα συγκεκριμένο κιβώτιο στη μέση του δαπέδου, με προορισμό το Μιλγουόκι.

Το βρήκαν, είπε το αφεντικό του.

Ω, απάντησε.

Ο Γουίτ Ράμελ, γνωστός και ως Ρομπέν Των Δασών, είναι κινηματογραφιστής στο Chapel Hill της Νέας Υόρκης. Σκέφτηκε από καιρό ότι η ιστορία της οικογένειάς του με τον Πικάσο είχε τα φόντα για μια ταινία και κράτησε όλα τα αποκόμματα των ειδήσεων ως απόδειξη μιας ιστορίας που για δεκαετίες δεν μπορούσε να ειπωθεί. Αλλά αισθάνθηκε ένα πιθανό κενό στην πλοκή: Πού κατέληξε ο Πικάσο;

Πριν από δύο χρόνια συνεργάστηκε με τη Μόνικα Μπόγιερ, οικονομική συντάκτρια, για να τον εντοπίσει. Δεν μπόρεσε να βρει καμία αναφορά του έργου στα αρχεία των οίκων δημοπρασιών ή σε διάφορες βάσεις δεδομένων του Πικάσο, και, φυσικά, ο καλλιτέχνης είχε δημιουργήσει πολλούς πίνακες με θέμα τους σωματοφύλακες.

Παρόλα αυτά, αντλώντας από μερικά στοιχεία – το Μιλγουόκι, για παράδειγμα – βρήκε έναν κατάλογο για μια έκθεση του 1971 με τίτλο «Ο Πικάσο στο Μιλγουόκι». Μεταξύ των έργων που εκτέθηκαν: «Πορτρέτο μιας γυναίκας και ενός σωματοφύλακα», ευγενική προσφορά των Sidney και Dorothy Kohl.

Ο Sidney Kohl, 92 ετών, που ζει στο Palm Beach της Φλόριντα, είναι μέλος της οικογένειας που βρίσκεται πίσω από την αλυσίδα πολυκαταστημάτων Kohl’s. Είναι ένας εξαιρετικά πλούσιος εργολάβος, επενδυτής και συλλέκτης έργων τέχνης- το 2012, οκτώ έργα από τη συλλογή του ζεύγους Kohl πωλήθηκαν σε δημοπρασία έναντι 101 εκατομμυρίων δολαρίων.

Εκείνη η πώληση δεν περιελάμβανε τον Πικάσο και οι Kohls δεν απάντησαν σε διάφορα αιτήματα για να επιβεβαιώσουν ότι ο πίνακας – που αναμφίβολα αξίζει εκατομμύρια δολάρια – εξακολουθεί να βρίσκεται στην ιδιωτική τους συλλογή.

Όπου κι αν βρίσκεται, αυτό το έργο του διασημότερου καλλιτέχνη του 20ού αιώνα παραμένει τόσο προστατευμένο από τη δημόσια θέα, σαν να είχε μείνει κρυμμένο στην ντουλάπα ενός φορτηγατζή. Αλλά αυτός ο σκληρά εργαζόμενος είχε τουλάχιστον προσπαθήσει να το επιστρέψει στον κόσμο με τη βοήθεια του βασιλιά του παγωτού από το Γουότερβιλ του Μέιν.

*Το άρθρο δημοσιεύθηκε στους nytimes.com