Ο πίνακας «Η Κυρία με τη βεντάλια», που έμεινε στο καβαλέτο του Γκούσταβ Κλιμτ όταν ο καλλιτέχνης πέθανε το 1918, είναι ο πιο ακριβός πίνακας που δημοπρατήθηκε στην Ευρώπη, καθώς πωλήθηκε για 85,3 εκατ. λίρες – αλλά τι τον καθιστά αριστούργημα; Η Kelly Grovier στο bbc.com διερευνά την ελκυστικότητά του.

Ο αυστριακός συμβολιστής ζωγράφος Gustav Klimt (Γκούσταβ Κλιμτ) είναι περισσότερο γνωστός για την απαθανάτιση της χλιδής τέτοιων ορόσημων της μοντέρνας τέχνης όπως οι καμβάδες του «Το φιλί», 1907-8, και «Πορτρέτο της Adele Bloch-Bauer I», 1907. Αλλά είναι ένα μάλλον λιγότερο διάσημο έργο – το οποίο καθόταν ακόμη στο καβαλέτο του καλλιτέχνη όταν ο Κλιμτ πέθανε από πνευμονία ως αποτέλεσμα της γρίπης τον Φεβρουάριο του 1918, ένα μήνα μετά το καταστροφικό εγκεφαλικό επεισόδιο που τον είχε αφήσει μερικώς παράλυτο και ανίκανο να ζωγραφίσει – που έγινε το πιο πολύτιμο έργο τέχνης που πωλήθηκε ποτέ σε δημοπρασία στην Ευρώπη, πουλήθηκε για 85,3 εκατ. λίρες (98,4 εκατ. ευρώ).

Ριζικά διαφορετικό στην υφή και τον τόνο από τα πιο γνωστά αριστουργήματά του μια δεκαετία νωρίτερα, το εξαίσια μαγευτικό έργο Dame mit Fächer (Κυρία με Βεντάλια), 1917-18, μοιάζει βγαλμένο σχεδόν από έναν άλλο κόσμο και δείχνει πού θα πήγαινε η φαντασία του Κλιμτ αν δεν είχε πέσει θύμα της πανδημίας γρίπης που σάρωνε τον κόσμο.

Η «Κυρία με τη Βεντάλια»

Χαμένη στις σκέψεις της

Ένα θαύμα από αλληλένδετα μοτίβα και αναμεμειγμένους ρυθμούς, η Lady with a Fan αποτυπώνει μια νεαρή γυναίκα χαμένη στις σκέψεις της, καθώς στέκεται μπροστά μας και κοιτάζει λοξά, στο βάθος, στα αριστερά μας. Η ταυτότητά της παραμένει άγνωστη. Το ότι δεν έχει αντιληφθεί την εισβολή μας στον χώρο που κατοικεί, υπνοδωμάτιο ή μπουντουάρ, φαίνεται αρκετά σαφές από το απαρατήρητο γλίστρημα της περίτεχνης ρόμπας της στο μπράτσο της και το διστακτικό κράτημα των δαχτύλων της στην πτυσσόμενη βεντάλια που προστατεύει το στήθος της – ένα επικίνδυνο στήριγμα που μοιάζει ένα αδύναμο τίναγμα μακριά από το να πέσει.

Αυτό που μας κρατά γοητευμένους από την είσοδο της γυναίκας είναι η προσεκτικά χορογραφημένη σύγκρουση μοτίβων, χρωστικών ουσιών και υφών που την καθηλώνουν σε αυτό το σαγηνευτικά στυλιζαρισμένο μέρος. Το έργο είναι ένας ζωντανός απολογισμός των πολιτιστικών εμμονών του ίδιου του Κλιμτ, από τα ρευστά κινεζικά ενδύματα μέχρι τον αιωρούμενο λυρισμό των ιαπωνικών ξυλογραφιών ukiyo-e, τις οποίες ο καλλιτέχνης συνέλεγε και στις οποίες στρεφόταν για έμπνευση.

Το σπίτι του Κλιμτ, σύμφωνα με τον αυστριακό εξπρεσιονιστή Έγκον Σίλε, του οποίου ο Κλιμτ ήταν μέντορας, ήταν επιπλωμένο με «μεγάλο αριθμό ιαπωνικών χαρακτικών που κάλυπταν τους τοίχους» και «μια τεράστια ντουλάπα, η οποία περιείχε τη θαυμάσια συλλογή του από κινεζικές και ιαπωνικές ρόμπες».

Το πλούσιο μετάξι της πράσινης και χρυσής ριγέ ρόμπας της νεαρής γυναίκας, η πορσελάνινη επιδερμίδα της που έχει κοκκινίσει με ρουζ, οι καστανές μπούκλες της και το φανταστικό φτερούγισμα της βεντάλιας, όλα αποτελούν μια πανδαισία που αναζωογονείται ακόμη περισσότερο από το χάος που επικρατεί πίσω της.

Δείτε το βίντεο

Ένας χορός από συμβολισμούς

Αυτό το πεπλατυσμένο φόντο, το οποίο θυμίζει τις ομαλές διαστάσεις των ιαπωνικών ξυλοτύπων και της ζωγραφισμένης κινεζικής πορσελάνης, θα μπορούσε εξίσου εύκολα να είναι διακοσμημένη ταπετσαρία ή το άυλο ύφασμα της φαντασίας της ονειροπόλας νεαρής γυναίκας.

Εδώ βλέπουμε να αιωρείται ένας μυστικιστικός φοίνικας (ή Fènghuáng, σύμβολο της χάρης και της αρετής στην κινεζική μυθολογία) με υπέροχα σμαραγδένια φτερά, σαν να έχει πετάξει από το μυστήριο του μυαλού της. Απέναντι από τον φοίνικα στέκεται ένας μακρόστενος γερανός, έμβλημα σοφίας και αθανασίας, ενώ ολόγυρα ο εξωπραγματικός αέρας στολίζεται από φωτεινές εκρήξεις ροζ λουλουδιών λωτού, που υποδηλώνουν το αμετάβλητο της ομορφιάς.

Το έργο «Κυρία με βεντάλια» είναι από τα ελάχιστα πορτρέτα του Κλιμτ, ηγετικής μορφής του καλλιτεχνικού κινήματος Secession της Βιέννης, που βρίσκονται στην κατοχή ιδιώτη. Πωλήθηκε για τελευταία φορά το 1994, όταν απέφερε 11,6 εκατομμύρια δολάρια.

Σχεδόν 30 χρόνια αργότερα, ο τελευταίος πίνακας του Κλιμτ ξεπέρασε τον πίνακα του Ρενέ Μαγκρίτ «Η Αυτοκρατορία του Φωτός», ο οποίος πωλήθηκε για 75,6 εκατ. δολάρια το 2022, τον πίνακα «Άνθρωπος που Βαδίζει» του Αλμπέρτο Τζιακομέτι, ο οποίος σημείωσε το απόλυτο ρεκόρ για κάθε έργο τέχνης σε δημοπρασία στην Ευρώπη, όταν πωλήθηκε το 2010 για 83 εκατ. δολάρια, και τον πίνακα «Η Λιμνούλα με τα Νούφαρα» του Κλοντ Μονέ, ο οποίος πωλήθηκε για 52 εκατ. δολάρια, το 2008.

Ολοκληρωμένο ημιτελές

Η «Κυρία με τη Βεντάλια» τοποθετείται δίπλα στα πιο γνωστά έργα του Κλιμτ, όπως το «Φιλί» και το «Πορτρέτο της Αντέλ Μποχ-Μπάουερ Ι», και αποκαλύπτει πόσο μακριά είχε ταξιδέψει δημιουργικά ο καλλιτέχνης τη δεκαετία πριν από το θάνατό του.

Έφυγε η τολμηρή λάμψη του φύλλου χρυσού που εξύψωνε τα αισθησιακά θέματά του σε κοσμικές εικόνες.

Πολύ πιο χαλαρή και πιο εκφραστική στις πινελιές της, η «Κυρία με τη Βεντάλια» βασίζεται για την έντασή της στη θόλωση των υφών, τόσο των υλικών όσο και των ψυχολογικών, καθώς τα πάντα αιμορραγούν σε μια ενιαία σπινθηροβόλα ουσία.

Ενισχύοντας αυτή την αίσθηση της μη επιδιορθώσιμης ρευστότητας, υπάρχουν στιγμές στον πίνακα όπου η γυμνή ύφανση του λινένιου καμβά είναι ακόμα ορατή – άβαφα μπαλώματα που οδήγησαν κάποιους να υποψιαστούν ότι το έργο ήταν ακόμα ημιτελές.

Αλλά πρόκειται για έναν πίνακα του οποίου η ίδια η δύναμη πηγάζει από τη ροή και τον κατακερματισμό. Το ημιτελές του είναι αυτό που τον ολοκληρώνει.

*Με στοιχεία από bbc.com

Headlines