Πυροβολήθηκε και κάηκε από τους Ναζί: Η συγκλονιστική, αληθινή ιστορία του Bambi

Το εμβληματικό ελαφάκι γιορτάζει φέτος πολύ σημαντικά γενέθλια, καθώς συμπληρώνεται ένας αιώνας από τότε που ο γερμανικός εκδοτικός οίκος Ullstein Verlag εξέδωσε για πρώτη φορά το βιβλίο «Μπάμπι: Μια ζωή στο δάσος». Γραμμένο από τον Felix Salten (Φέλιξ Σάλτεν), έναν Αυστροουγγρικής καταγωγής συγγραφέα, αυτό το μυθιστόρημα ενηλικίωσης θα απαγορευτεί από τους Ναζί πριν καταλήξει τελικά στα χέρια της Walt Disney και γίνει η παιδική ταινία κινουμένων σχεδίων που πολλοί γνωρίζουν και αγαπούν.

Αν και ο Bambi (Μπάμπι) του Salten απείχε πολύ από τον χαριτωμένο, ρομαντικό ήρωα της ταινίας της Disney, και στις δύο εκδοχές το ομώνυμο ελαφάκι μαθαίνει για τον φυσικό κόσμο, χάνει τη μητέρα του (ναι, τη μητέρα του) αφού την πυροβολήσει ένας κυνηγός και στη συνέχεια ενηλικιώνεται.

Η Φαλίν – το ερωτικό ενδιαφέρον του Μπάμπι και επίσης, στο βιβλίο, η ξαδέρφη του – εμφανίζεται και στις δύο εκδοχές, αλλά αυτή και ο Μπάμπι αποξενώνονται στο τέλος του βιβλίου, χωρίς να ζουν ως ευτυχισμένη οικογένεια, όπως το θέλει η Disney.

Μη διαφημίζετε το έργο μου ως παιδικό

Ίσως η πιο κρίσιμη διαφορά μεταξύ του μυθιστορήματος του Σάλτεν και της ταινίας της Ντίσνεϊ, ωστόσο, είναι ότι το πρώτο απευθυνόταν σε ενήλικες. Το βιβλίο «Μπάμπι: Μια ζωή στο δάσος» εμφανίστηκε αρχικά το 1922, σε συνέχειες, στη βιεννέζικη εφημερίδα Neue Freie Presse, πριν εκδοθεί ως βιβλίο τον επόμενο χρόνο.

Αλλά ο Ντίσνεϊ δεν ήταν ο πρώτος που προώθησε τη δυστυχία του ελαφιού ως παιδική ιστορία: Η αγγλική μετάφραση του «Bambi’s Children» (Το παιδί του Μπάμπι), της συνέχειας του Σάλτεν, το 1939, μείωσε τη βία και το αίμα, για να είναι πιο φιλική προς τα παιδιά.

Ο Σάλτεν προσβλήθηκε, γράφοντας στον Αμερικανό εκδότη του: «Σας ικετεύω επειγόντως, πέρα από τις μ@λακίες, να μην διαφημίσετε το έργο μου ως παιδικό βιβλίο ή να το λανσάρετε αλλιώς με τέτοιο τρόπο».

Ενώ η απειλή για τη ζωή των ζώων-ηρώων είναι ένα αξιομνημόνευτο χαρακτηριστικό της ταινίας – που οδήγησε τον Στίβεν Κινγκ να την αποκαλέσει την πρώτη ταινία τρόμου που είδε ποτέ – ο κίνδυνος αυτός ελλοχεύει πολύ περισσότερο στο έργο του Σάλτεν.

Η μητέρα του Μπάμπι και ο ξάδελφός του Γκόμπο (που στην ταινία αντικαθίσταται από το κουνέλι Θάμπερ) σκοτώνονται και οι δύο, ενώ ο Μπάμπι πυροβολείται κι αυτός, για να σωθεί από το ελάφι που υπονοείται ότι είναι ο πατέρας του. Αλλά αυτό το ελάφι πεθαίνει στη συνέχεια, αφήνοντας τον Μπάμπι όχι περιτριγυρισμένο από μια ευτυχισμένη οικογένεια, όπως στην εκδοχή της Disney, αλλά εντελώς μόνο του.

Δείτε το τρέιλερ της ταινίας 

«Ένα πολύ βαθύ νόημα»

Το τέλος του Σάλτεν έχει «ένα πολύ βαθύ νόημα» λέει ο Τζακ Ζιπς, μεταφραστής της έκδοσης του Princeton University Press για το 2022.

«Πώς αντιμετωπίζουμε τη μοναξιά μας; Πώς αντιμετωπίζουμε τη ζωή σε μια βάναυση κατάσταση;». Η μετάφραση του Zipes επανέφερε τον ανθρωπομορφισμό που υπήρχε στο πρωτότυπο, αλλά είχε μαλακώσει στην πρώτη αγγλική μετάφραση του 1928, για να δείξει πώς ο Σάλτεν χρησιμοποιούσε τους ζωώδεις χαρακτήρες του για να διατυπώσει απόψεις για την ανθρωπότητα.

«Είναι αρκετά προφανές» λέει ο Zipes, «ότι οι πυροβολισμοί και η μεταχείριση των ζώων είναι μια αλληγορία της κατάστασης στην οποία βρίσκονταν οι Εβραίοι εκείνη την εποχή». Ενώ το ηθικό δίδαγμα της ταινίας της Disney μπορεί να είναι ότι το κυνήγι των ζώων είναι λάθος, το μήνυμα του Σάλτεν φαίνεται να είναι περισσότερο ότι το κυνήγι των ανθρώπων είναι λάθος.

Η αντιφατικότητα του συγγραφέα

Στην πραγματικότητα, ο Σάλτεν κυνηγούσε ο ίδιος ζώα. «Ήταν ένας πολύ αντιφατικός άνθρωπος» λέει ο Zipes, προσθέτοντας ότι ο συγγραφέας, ο οποίος άλλαξε το όνομά του από Siegmund Salzmann στην εφηβεία του για να ακούγεται «λιγότερο εβραίος», είχε «απόλυτη επίγνωση του τι συνέβαινε στους Εβραίους στα πογκρόμ. Έτσι, η δική μου ερμηνεία – και πολλοί άλλοι συγγραφείς ή κριτικοί το έχουν συνειδητοποιήσει αυτό – είναι ότι ο Μπάμπι δεν αφορούσε στην πραγματικότητα τα ζώα, αλλά τους Εβραίους ή άλλες ομάδες μειονοτήτων».

Αυτή ήταν και η ερμηνεία των Ναζί: Το 1935 και τα δύο μυθιστορήματα του Σάλτεν για τον Μπάμπι απαγορεύτηκαν και κάηκαν από τους Ναζί, οι οποίοι τα θεωρούσαν εβραϊκή προπαγάνδα. Εξαιτίας αυτού, ελάχιστες πρώτες εκδόσεις του Μπάμπι έχουν απομείνει, παρά το γεγονός ότι υπήρξε μπεστ σέλερ. Ο Σάλτεν και η σύζυγός του, ανασφαλείς στην Αυστρία, διέφυγαν μετά τη γερμανική προσάρτηση το 1938, μετακομίζοντας στην Ελβετία, όπου ο συγγραφέας παρέμεινε για το υπόλοιπο της ζωής του.

Στη βιογραφία «Walt Disney: The Triumph of the American Imagination», ο συγγραφέας Neal Gabler περιγράφει πώς ο Disney συνδέθηκε με μια ομάδα αντισημιτικών μελών της Motion Picture Alliance. Είτε δεν διάβασε το Bambi ως αντιφασιστική παραβολή, είτε επέλεξε να αγνοήσει αυτή την πτυχή. Η ταινία του 1942 απογύμνωσε την ιστορία από τις πολιτικές και ιστορικές της ρίζες, καθαρίζοντας, ωραιοποιώντας και αμερικανοποιώντας το παραμύθι για να εξυπηρετήσει το δικό του γούστο και κοινό. Ακόμα και το είδος της ταινίας άλλαξε: Ο Μπάμπι γίνεται ελάφι της Καλιφόρνιας και όχι ευρωπαϊκό ζαρκάδι.

Το κρυμμένο αντιφασιστικό μήνυμα

Ο Zipes, ομότιμος καθηγητής Γερμανικής και Συγκριτικής Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, γνώριζε μόνο τον Μπάμπι της Ντίσνεϊ όταν του ζητήθηκε από το Πρίνστον να μεταφράσει την επετειακή έκδοση για τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του. «Είμαστε σοβαροί; Δεν θα το έκανα ποτέ αυτό», θυμάται να λέει, πιστεύοντας ότι η ιστορία ήταν σαθρή. «Και μετά διάβασα το μυθιστόρημα και σκέφτηκα: «Θεέ μου, πρέπει να καλέσω αυτόν τον εκδότη»».

Ο Zipes είναι εξαιρετικά υποτιμητικός για την ταινία. «Η Disney ακρωτηρίασε το μυθιστόρημα» λέει.

Γιατί ο χαρακτήρας του Bambi άντεξε τόσο πολύ; Η Sabine Strümper-Krobb, λέκτορας γερμανικής λογοτεχνίας στο University College του Δουβλίνου, πιστεύει ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το ελάφι δεν είναι πλέον απλώς ένας χαρακτήρας: Είναι ένα πολιτιστικό σημείο αναφοράς που γίνεται κατανοητό πολύ πέρα από τον κόσμο των ταινιών, των παιχνιδιών και των εμπορευμάτων. «Το όνομα Μπάμπι» λέει «έχει γίνει κωδικός για το χαριτωμένο και το αδύναμο».

Αυτή η συσχέτιση πηγαίνει πίσω στο πρωτότυπο: Η Strümper-Krobb πιστεύει ότι ένα από τα βασικά του μηνύματα είναι ότι «όλα τα πλάσματα είναι εύθραυστα και ευάλωτα». Αλλά σε κάποιο σημείο κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, το μήνυμα αυτό απλοποιήθηκε, συγχωνευόμενο τελικά στο ότι ο Μπάμπι είναι συνώνυμο του χαριτωμένου με τα μεγάλα μάτια.

Ακόμα και οι πιο ενδιαφέρουσες περιπτώσεις επιρροής του Μπάμπι στην ποπ κουλτούρα, όπως το τραγούδι των Sex Pistols/Tenpole Tudor του 1980 Who Killed Bambi?, παίζουν σε αυτό το τροπάριο. Οι εναρκτήριοι στίχοι του τραγουδιού, που γράφτηκε από τους Tudor και Vivienne Westwood, είναι: «Gentle pretty thing / Who only had one spring».

Εν τω μεταξύ, η επερχόμενη ταινία τρόμου του Scott Jeffrey, με τίτλο Bambi: The Reckoning θα αναπαραστήσει το αγαπημένο ελάφι ως «μοχθηρή φονική μηχανή», με την αξία του σοκ να προέρχεται από το γεγονός ότι ο Μπάμπι θεωρείται γενικά ότι είναι ακριβώς το αντίθετο.

Δεδομένης της εκπληκτικής 100χρονης ιστορίας του χαρακτήρα ήρθε η ώρα να διεκδικήσουμε και να αναστήσουμε τις προοδευτικές, αντιφασιστικές, ναζιστοφοβικές ρίζες του Bambi.

Δείτε το τρέιλερ της ταινίας Bambi: The Reckoning 

*Με στοιχεία από theguardian.com