Πίνα Μπάους – Η γυναίκα που άλλαξε την έννοια του σύγχρονου χορού

Κατά τη διάρκεια της 40χρονης καριέρας της, η Μπάους -που πέθανε στις 30 Ιουνίου του 2009- αποδόμησε τα δυαδικά συστήματα του χορού και του δράματος, της ευχαρίστησης και του πόνου, της παράστασης και της πραγματικότητας. Ενθαρρύνοντας τους χορευτές της να ανακαλύψουν τον εσωτερικό τους εαυτό μέσω αμφιλεγόμενων τεχνικών πρόβας, οι αδόμητες παραστάσεις της παρουσίαζαν χορευτές να τρέχουν, να ουρλιάζουν και να γελούν σε φανταστικά σκηνικά.

Γεννημένη το 1940 στο Solingen της δυτικής Γερμανίας, η είσοδος της Μπάους στη χορογραφία συνέπεσε με τις ευρύτερες καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εξελίξεις της εποχής – ο πειραματισμός χαρακτήριζε το πνεύμα της εποχής στην Ευρώπη των αρχών της δεκαετίας του ’70.

Η σκηνή αποτέλεσε γόνιμο έδαφος για την εξερεύνηση νέων δυνατοτήτων στην κίνηση. Μέσα σε αυτό το κλίμα η Μπάους ανέλαβε τη διεύθυνση μιας όπερας στο Βούπερταλ και ίδρυσε την ομάδα χορού της – το Χοροθέατρο του Βούπερταλ (Tanztheater Wuppertal Pina Bausch), το 1973.

Είναι πλέον σχεδόν αδύνατο να απαριθμήσει κανείς την πληθώρα των έργων που δημιουργήθηκαν στη σκιά της Μπάους και σε όσα άφησε η πρωτοπόρος γυναίκα του σύγχρονου χορού πίσω της. Ο δρόμος που άνοιξε ήταν καθαρά δικός της, ιδιοσυγκρασιακός και συγκινητικά ευάλωτος περιβαλλόμενος με μία απόκοσμη δύναμη.

Ενστικτώδης και διαισθητική. Αγέρωχη και εμπνευστική. Με ρωγμές και απολύτως συμπαγής.

Photo: YouTube

Το ανθρώπινο συναίσθημα βρισκόταν στο επίκεντρο του έργου της

Η Μπάους είπε κάποτε: «Δεν ενδιαφέρομαι για το πώς κινούνται οι άνθρωποι, αλλά για το τι τους κινεί».  Στις πρόβες, η Μπάους ήταν πρακτική, προκαλώντας τους χορευτές της σε κίνηση ζητώντας τους να εμβαθύνουν στις εμπειρίες του παρελθόντος.

Χρησιμοποιώντας ψυχολογικές προτροπές όπως: «Δείξε μου με κίνηση την ανάμνηση της πρώτης φοράς που γέλασες πολύ δυνατά» ή «πώς συμπεριφέρεσαι όταν έχεις χάσει κάτι;» μετέτρεπε στη συνέχεια τις απαντήσεις των χορευτών σε χορογραφία.

Απορρίπτοντας τις παραδοσιακές χορογραφικές τεχνικές που βασίζονται στην αφήγηση, υπέρ αυτής της οντολογικής προσέγγισης της εξιστόρησης, μπόρεσε να συλλάβει την πολυπλοκότητα του εαυτού.

Δείτε ένα βίντεο με την ίδια και το έργο της 

Τα σκηνικά και τα κοστούμια της ήταν ριζοσπαστικά

Ήδη από την Ιεροτελεστία της Άνοιξης το 1975, η Μπάους χρησιμοποιούσε πρωτότυπα σκηνικά για τα έργα της. Για την παράσταση αυτή, είχε καλύψει τη σκηνή με υγρό χώμα, ενώ οι χορευτές πάλλονταν και ασθμαίνανε ανάμεσα στο χώμα. Το χώμα έγινε μέρος των σωμάτων τους, η τύρφη μπλέχτηκε στα μαλλιά και τον ιδρώτα τους. Αργότερα, στο Nelken – έναν χορό που επινόησε ένα χρόνο μετά τη γέννηση του γιου της το 1981 – έβαλε τη σκηνή να καλυφθεί με ροζ γαρύφαλλα, ανάμεσα στα οποία περιπλανιέται μια σχεδόν γυμνή γυναίκα που παίζει ακορντεόν. Πρόκειται για μια από τις πιο συγκλονιστικές, αιθέριες στιγμές του ρεπερτορίου της.

Photo: TouTube

Η αντιπαράθεση δεν την απέτρεψε ποτέ

Η Μπάους καταδικάστηκε ως γνωστόν από την κριτικό του New Yorker, την Arlene Croce για αυτό που θεωρούσε ότι διασκεδάζει την «πορνογραφία του πόνου». Πράγματι, ο βιασμός ήταν ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στο έργο της, που απεικονιζόταν με πλήρη σπλαχνική, ωμή ειλικρίνεια. Η Μπάους δεν δίστασε να βάλει και άλλες ενοχλητικές και ταπεινωτικές πράξεις στη σκηνή της, καθιστώντας κάποια από τα έργα της σχεδόν ακατάλληλα για παρακολούθηση. Οι πρόβες ήταν εξίσου δύσκολες, με τους χορευτές να καταρρέουν και να κλαίνε περιστασιακά κατά την εξάσκηση για την παράσταση.

Τις πρώτες ημέρες, το κοινό στο Βούπερταλ, σοκαρισμένο και αηδιασμένο από αυτό που έβλεπε, αποχωρούσε από τις παραστάσεις, πετούσε φρούτα στους χορευτές και γκρίνιαζε ακατάπαυστα κατά τη διάρκεια των παραστάσεων. Αυτό αντισταθμίστηκε με το παραπάνω από τη λεγεώνα των υποστηρικτών του έργου της Μπάους, μεταξύ των οποίων ξεχώρισαν η συγγραφέας Σούζαν Σόνταγκ, ο σκηνοθέτης Βιμ Βέντερς και ο φωτογράφος Χέλμουτ Νιούτον.

Photo: TouTube

Θόλωσε τα όρια μεταξύ χορού και θεάτρου

Παρόλο που η Μπάους δεν εφηύρε το «Χοροθέατρο» (οι ρίζες του εντοπίζονται στις χορευτικές παρουσιάσεις χορού του χορογράφου και θεωρητικού του χορού Ρούντολφ φον Λάμπαν), το οποίο μεταφράζεται κυριολεκτικά ως «θέατρο χορού», το έργο της σίγουρα το επανέφερε για μια νέα εποχή.

Αναμφίβολα, η εκπαίδευσή της υπό τον Κουρτ Γιους -μια πρωτοποριακή μορφή του σύγχρονου χορού και υπέρμαχο της εξπρεσιονιστικής χορογραφίας- έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αυτό: Ως ιδρυτής του κινήματος Ausdruckstanz (ελεύθερος χορός), η διδασκαλία του συνδύαζε τα στοιχεία του χορού, της μουσικής και του δράματος στην παράσταση.

Το 1977, η Μπάους παρουσίασε τη δική της εκδοχή του Κυανοπώγωνα (Bluebeard), όπου έκανε πρεμιέρα το σπασμένο, δραματικό ύφος της μετέπειτα δουλειάς της. Εισήγαγε χαοτικά στοιχεία λόγου, με τους χορευτές να φωνάζουν φαινομενικά τυχαίες φράσεις, καθώς ο Κυανοπώγωνας ποδοπατούσε γύρω από μια σκηνή στρωμένη με νεκρά φύλλα. Σιγά-σιγά, η Μπάους τελειοποίησε τη δική της γλώσσα επί σκηνής – μεταπηδώντας απρόσκοπτα από ένα pas-de-deux (χορευτικό ντουέτο) σε ένα παιδικό τραγούδι και βυθίζοντας τα δόντια της σε ένα ζουμερό πορτοκάλι στην ίδια παράσταση – μέχρι που τέτοια δραματικά στοιχεία έγιναν συνώνυμα της χορογραφίας «Bauschan» (μπαουσικής).

Photo: YouTube

Αμφισβητούσε συνεχώς τους ρόλους των φύλων μέσω του χορού

Βασιζόμενη στη βίαιη μάχη μεταξύ των δύο φύλων, η Μπάους χρησιμοποίησε το Χοροθέταρο για να εξετάσει την κατασκευή των φύλων και να διερευνήσει τις επιμέρους ιδιότητές του. Σε πολλά από τα έργα της οι χορεύτριες είναι υπερσεξουαλικές ή απροκάλυπτα χυδαίες – ένα σατιρικό παιχνίδι με την υπερβολική σεξουαλικοποίηση της γυναίκας στην κοινωνία.

Αντίθετα, οι άνδρες χορευτές μερικές φορές ντύνονται με drag αμφιέσεις, φορώντας τακούνια ή μπικίνι. Στην κωμική σκηνή με τις πετσέτες στην παράσταση «Agua» (νερό), που δημιουργήθηκε μετά από ένα ταξίδι στη Βραζιλία το 2001, οι χορευτές στην παραλία καλύπτονται με πετσέτες στις οποίες απεικονίζονται σώματα, μεταμορφώνοντας τους χορευτές σε διαφορετικούς ανθρώπους. Σε σύγκριση με τον κλασικό χορό, όπου οι άνδρες και οι γυναίκες κατηγοριοποιούνταν σε συγκεκριμένα και περιοριστικά στερεότυπα, το Χοροθέατρο έδωσε στην Μπάους την ευκαιρία να εξερευνήσει μια πιο προοδευτική προσέγγιση του φύλου.