Οι μεγιστάνες θέλουν να σώσουν τον κόσμο – Γιατί είναι κακό;

Τον Φεβρουάριο του 2009, μια ομάδα σημαντικών ανθρώπων που περιλάμβανε τους ιδρυτές του Skype, της Microsoft και της ολλανδικής λοταρίας ταχυδρομικού κώδικα καθώς και επιστημονικοί διευθυντές, διαχειριστές κεφαλαίων και, όλως περιέργως , η «ιέρεια» της μόδας Βιβιέν Ουέστγουντ συναντήθηκαν στο νησί Necker του Ρίτσαρντ Μπράνσον για μια νέα πρωτοβουλία υπό τον τίτλο «Carbon War Room».

Ο Μπράνσον είχε συγκεντρώσει αυτή τη μικρή ομάδα που αντιπροσώπευε τεράστια κεφάλαια, ως κάποια ταξιαρχία κρούσης για την κλιματική κρίση.

Ακολούθησε μια σειρά ενημερώσεων σχετικά με το τι θα μπορούσε ή δεν θα μπορούσε να γίνει για να λυθεί το πρόβλημα της αύξησης της θερμοκρασίας της Γης.

Το 2008, ο εμπειρογνώμονας για το κλίμα Ντέβιντ Βίκτορ επινόησε τον όρο «Greenfinger» (πρασινοδάκτυλος), μια αναφορά στον «χρυσοδάκτυλο» του Τζέιμς Μποντ. Η λέξη περιέγραφε έναν θεωρητικό «αυτόκλητο προστάτη του πλανήτη» που θα μπορούσε να χρηματοδοτήσει ένα μεγάλο, επικίνδυνο πρόγραμμα εξοικονόμησης κλίματος και να προκαλέσει ακούσια σημαντική ζημιά στη διαδικασία.

Το νησί Necker του Μπράνσον

Greenfinger όπως Golfinger

Τέτοιες ιδέες αποτελούν συνήθως πλοκή σε μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, αλλά η φιλανθρωπία του κλίματος είναι κάτι που έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος.

Σήμερα, σχεδόν όλοι οι υπερπλούσιοι έχουν κάποιο όραμα για τη σωτηρία του πλανήτη, που πλέον αποκαλούνται σχέδια για τη διάσωση του κόσμου (World-Saving Project ή WSP).

Ο Ίλον Μασκ έχει υποσχεθεί 100 εκατομμύρια δολάρια στους νικητές του XPrize του για δέσμευση άνθρακα.

Ο Τζορτζ Σόρος θέλει να παγώσει ξανά την Αρκτική.

Εκτός από το να νικήσει τον θάνατο και να πάει στον Άρη, ο Τζεφ Μπέζος ανακοίνωσε χορηγία 10 δισ. δολαρίων για το ταμείο Bezos Earth Fund.

Ο πρώην επικεφαλής του Reddit, Γισάν Ουόνγκ, σκοπεύει να φυτέψει ένα τρισεκατομμύριο δέντρα. Τα πιθανά οφέλη από όλη αυτήν τη χρηματοδότηση είναι, φυσικά, τεράστια.

Αλλά η οικονομικές δυνατότητες ενός πλούσιου ατόμου και η περιορισμένη υπευθυνότητά του δυνητικά δημιουργούν το είδος των κινδύνων για τους οποίους ο Βίκτορ προειδοποίησε το 2008. Και οι Financial Times αναρωτήθηκαν εάν μπορεί ο πρώτος πραγματικός Greenfinger στον κόσμο να εμφανιστεί στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.

Ο Τζέιμς Ουίλσντον, διευθυντής του Research on Research Institute, και παρών στην συνάντηση με τον Μπράνσον το 2009, παραμένει δύσπιστος για τους χρηματοδότες που έχουν βαθιές τσέπες. Η άποψή του, την οποία μοιράστηκε με τους FT, είναι ότι αυτό που χρειαζόμαστε δεν είναι «κάποιο είδος απίστευτα παντογνωστών δισεκατομμυριούχων φιλάνθρωπων που επιλέγουν πού θα δώσουν χρήματα», αλλά ένα «χρηματοδοτούμενο, ασφαλές ερευνητικό σύστημα, που λειτουργεί καλά», το οποίο έχει τη δύναμη και την ικανότητα να στραφεί στα μεγάλα προβλήματα που προκύπτουν.

Ο προϋπολογισμός της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου για Έρευνα & Ανάπτυξη πλησιάζει τα 20 δισεκατομμύρια λίρες ετησίως και η Ε&Α του ιδιωτικού τομέα υπερβαίνει πλέον το δημόσιο χρήμα κατά τρεις φορές τουλάχιστον. Στον φιλανθρωπικό χώρο, υπάρχουν ιδρύματα όπως το Wellcome Trust ή το Cancer Research και μεμονωμένοι δωρητές που έχουν τους δικούς τους στόχους.

Ενώ χαιρετίζει όποια χρηματοδότηση της επιστήμης, ο Ουίλσντον πιστεύει ότι, κατά τη διάρκεια της Covid-19, για παράδειγμα, «εκείνοι που έκαναν την πραγματικά μεγάλη διαφορά ήταν άνθρωποι που εργάζονταν σε πολύ κοντινές περιοχές για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και μπορούσαν στη συνέχεια να μετακινηθούν. Η ιδέα ότι μπορείς να τα σαρώσεις όλα και να τα επαναφέρεις από την αρχή πολύ πιο αποτελεσματικά είναι λίγο αφελής». Εκτιμά ότι η απάντηση στην Covid από ιδιώτες χρηματοδότες όπως το Fast Grants, το οποίο έδωσε 50 εκατομμύρια δολάρια σε εκατοντάδες έργα στην αρχή της πανδημίας, ήταν κάπως υπερβολική.

Μερικοί ερευνητές έχουν δει τα πεδία τους να διαταράσσονται σημαντικά από την αύξηση της φιλανθρωπικής χρηματοδότησης καθώς συσσωρεύονται ενθουσιώδεις δωρητές. Όμως, τα φιλανθρωπικά ταμεία που έχουν κατακλύσει την αγορά, επιφέρουν ανισορροπία στα ερευνητικά κεφάλαια.

Μυστηριωδώς, κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει πόσα ιδιωτικά χρήματα πηγαίνουν στην επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη. Τόσο το υπουργείο Επιστημών του Ηνωμένου Βασιλείου όσο και το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των ΗΠΑ δεν παρακολουθούν αυτά τα δεδομένα, επειδή η μπερδεμένη σειρά δομών που χρησιμοποιούνται – ιδρύματα, φιλανθρωπικά ιδρύματα, εταιρικές σχέσεις περιορισμένης ευθύνης, spinouts – καθιστά εξαιρετικά περίπλοκη την καταμέτρηση.

Ωστόσο, υπάρχουν σαφώς πλεονεκτήματα σε αυτές τις ιδιωτικές ενέσεις μετρητών. Δεκάδες τεχνολογίες που αλλάζουν τον κόσμο υποστηρίχθηκαν στα πρώτα δύσκολα χρόνια τους από ιδιωτικά κεφάλαια.

Ο γεωπόνος Νόρμαν Μπορλάουγκ που το 1970 κέρδισε το Νόμπελ Ειρήνης χαιρετίστηκε ως ήρωας για την ανάπτυξη νέων ποικιλιών νάνου σίτου που διπλασίαζαν ή τριπλασίαζαν τις αποδόσεις των καλλιεργειών, σώζοντας ίσως εκατομμύρια ανθρώπους στην Ινδία και το Πακιστάν από την πείνα. Οι κύριοι χρηματοδότες του ήταν τα Ιδρύματα Ford και Rockefeller, τα καταπιστεύματα περιουσιών νεκρών εκατομμυριούχων.

Όταν το Συμβούλιο Ιατρικής Έρευνας του Ηνωμένου Βασιλείου αρνήθηκε να υποστηρίξει τις εργασίες για την εξωσωματική γονιμοποίηση το 1971, η αμερικανή φιλάνθρωπος Λίλιαν Λίνκολν Χάουελ υποστήριξε τους πρωτοπόρους επιστήμονες (γεγονός που αναγνωρίστηκε μόνο μετά τον θάνατό της το 2014). Στη δεκαετία του 1950, η εκατομμυριούχος του Μίτσιγκαν Κάθριν ΜακΚόρμικ χρηματοδότησε μόνη της την ανάπτυξη του αντισυλληπτικού χαπιού, σε μια εποχή που η κυβέρνηση και η φαρμακοβιομηχανία είχαν δείξει μηδενικό ενδιαφέρον και 30 πολιτείες περιόριζαν νομικά την πώληση αντισυλληπτικών.

Οι τεράστιες επιπτώσεις της τεχνολογίας

Αυτές οι καινοτομίες ήταν σημαντικές. Αλλά οι τεχνολογίες που ερευνώνται σήμερα έχουν τη δυνατότητα να έχουν ακόμη μεγαλύτερες επιπτώσεις.

Η πιο δημοφιλής ιδέα μεταξύ των πιθανών Greenfingers είναι η διαχείριση ηλιακής ακτινοβολίας (SRM), μια τεχνολογία που καλλιεργήθηκε στα πρώτα της χρόνια με επιχορηγήσεις από πλούσιους, συμπεριλαμβανομένου του Μπιλ Γκέιτς. Πρόκειται για τον ψεκασμό λεπτών αερολυμάτων στην ανώτερη ατμόσφαιρα, πιθανώς από έναν στόλο αεροπλάνων σε μεγάλο υψόμετρο, στην ουσία μειώνοντας ελαφρά την ηλιακή ακτινοβολία, ψύχοντας έτσι την ατμόσφαιρα. Αυτή είναι η ιδέα για την οποία ο Ουίλσντον ενημέρωσε τους παρευρισκόμενους στη συνάντηση του 2009. Θα απαιτούσε δισεκατομμύρια δολάρια, αλλά είναι μακράν η φθηνότερη επιλογή που προτείνεται.

Πολλοί ειδικοί θεωρούν ότι το SRM είναι γεμάτο κινδύνους. Θα μπορούσε να αλλάξει τα μοτίβα βροχοπτώσεων. Μόλις αρχίσουμε να ψεκάζουμε, μπορεί να μην μπορούμε να σταματήσουμε, από φόβο μιας καταστροφικής απελευθέρωσης κλειστής θέρμανσης που ονομάζεται «σοκ τερματισμού». Οι πιθανότητες παγκόσμιας συναίνεσης για την ανάπτυξη φαίνονται ελάχιστες. Ωστόσο, μετά από χρόνια που η τεχνολογία αντιμετωπίζεται με καχυποψία, η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανακοίνωσε το δικό της πενταετές ερευνητικό πρόγραμμα για τις «κλιματικές παρεμβάσεις». Εντός του περασμένου έτους, διεξήχθησαν μερικά πολύ περιορισμένης εμβέλειας πειράματα στον πραγματικό κόσμο από μεμονωμένους επιστήμονες.

Θα μπορούσε ένας μεμονωμένος Greenfinger να αρχίσει να μειώνει την επίδραση του ήλιου χωρίς κρατική υποστήριξη; Ούτε οι ενθουσιώδεις, ούτε οι σκεπτικιστές πιστεύουν ότι θα ήταν δυνατό (η αμερικανική αεροπορία θα μπορούσε άνετα να καταρρίψει οποιοδήποτε αεροπλάνο κάποιου Greenfinger). Ο Ντέιβιντ Κιθ, επιστήμονας του Χάρβαρντ με 30 χρόνια εμπειρίας στην επιστήμη της ηλιακής ακτινοβολίας, του οποίου η έρευνα υποστηρίχθηκε από χρηματοδότες, συμπεριλαμβανομένου του Γκέιτς, ανέφερε στους FT ότι ενώ «υπάρχει τεχνολογία για να κάνει κάποιες μορφές γεωμηχανικής», τα επιχειρήματα για την ανάπτυξή τους είναι θέμα για κυβερνήσεις.

Στο ερώτημα αν οι δισεκατομμυριούχοι μπορεί να έχουν τεράστια επιρροή στην πορεία της έρευνας ο Κιθ βλέπει πρόβλημα στην υπερβολική δύναμη των πλουσίων να διαμορφώσουν γεγονότα στις δημοκρατίες, αλλά θεωρεί ότι το θέμα δεν είναι μαύρο-άσπρο, ενώ θεωρεί ότι οι κυβερνήσεις δεν είναι απαραιτήτως καλύτερες. Ο ίδιος επισημαίνει ότι τα κεφάλαια του Γκέιτς είχαν τεράστια συμβολή στην καταπολέμηση της ελονοσίας και του HIV.

Οι αντίπαλοι της τεχνολογίας διαχείρισης της ηλιακής ακτινοβολίας επιμένουν ότι είναι πολύ επικίνδυνη ακόμη και για έρευνα και τα επιχειρήματά τους είναι ισχυρά και τρομακτικά. Κάποιοι ανησυχούν ότι ακόμη και η συζήτηση αυτής της τεχνολογίας την αβαντάρει και τελικά οδηγεί από την ανάπτυξη στη χρήση της.

Κίνδυνοι από αδόκιμη τεχνολογία

Μέθοδοι Ηλιακής Γεωμηχανικής

450 επιστήμονες και ειδικοί υπέγραψαν μια προτεινόμενη Συμφωνία Μη Χρήσης για την Ηλιακή Γεωμηχανική, αλλά υπάρχει ο φόβος ότι οι εταιρείες και οι δισεκατομμυριούχοι θα ασκήσουν πιέσεις γι’ αυτή την τεχνολογία, την οποία κανείς δεν ξέρει ποιος θα τη χρησιμοποιήσει τελικά.

Οι ΗΠΑ ενδέχεται να αναπτύξουν αυτή την τεχνολογία, όπως και η Ρωσία. Μια γεωγραφικά διασπασμένη, «χαοτική ανάπτυξη» φαίνεται πιο εύλογη από κάποιον που ενεργεί μόνος του.

Τι θα γινόταν αν ένας Greenfinger άρχισε να ενδιαφέρεται για τα «αυτοδιαδιδόμενα εμβόλια»; Αυτή είναι η ιδέα του να χειριστούμε αβλαβείς αλλά μεταδιδόμενους ιούς, να τους αντιστοιχίσουμε με ιούς εναντίον των οποίων θέλουμε να εμβολιαστούμε και να αφήσουμε τον μεταδοτικό ιό «ταξί» να μεταφέρει το εμβόλιο παγκοσμίως. Οι κίνδυνοι είναι πολλοί: εμβόλια που συνδυαζόμενα με ανθρώπινα παθογόνα, μπορεί να γίνουν επικίνδυνα σε δεκαετίες από τώρα ή οι αυξημένες πιθανότητες κάποιοι κακόβουλοι να αποκτήσουν την ικανότητα να κάνουν τους θανατηφόρους ιούς να εξαπλώνονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα.

Οι φιλάνθρωποι του σήμερα δεν μοιάζουν με εκείνους του χθες

Ακόμα κι αν δεν υπάρχει κανένας υποχθόνιος Greenfinger που να περιμένει να εξαπολύσει αεροπλάνα ψεκασμού αερολύματος ή το εμβόλιο κατά του ιού, αυτές οι τεχνολογίες είναι ακριβώς η πράξη που θα περίμενε κανείς από μια παρέα (κυρίως) ανδρών που σημείωσαν τεράστια επιτυχία στην τεχνολογία και άλλαξαν την υποδομή του κόσμου στην πορεία. «Γιατί να μη λειτουργήσει μια άλλη τολμηρή, βασισμένη στην τεχνολογία λύση;» θα μπορούσαν να αναρωτηθούν. Αντίθετα, απέχουν πολύ από τον τρόπο με τον οποίο δισεκατομμυριούχοι στο παρελθόν πρόσφεραν τις περιουσίες τους.

Ο Άντριου Κάρνεγκι έχτισε 2.500 βιβλιοθήκες.

Ο Κορνίλους Βάντερμπιλντ έχτισε τον σταθμό Grand Central στην Νέα Υόρκη.

Τα νέα προγράμματα διάσωσης του κόσμου (WSP) κάνουν το έργο του Μάικλ Μπλούμπεργκ – ο οποίος έχει δεσμευτεί με 500 εκατομμύρια δολάρια για να ασκήσει πίεση στις πολιτείες των ΗΠΑ να κλείσουν τους σταθμούς παραγωγής ενέργειας από άνθρακα – να φαίνεται μάλλον παλιομοδίτικο.

Πολλοί άνθρωποι  ανησυχούν ότι πρόκειται για αντιπερισπασμούς υψηλής τεχνολογίας. Η ιδέα της μείωσης του άνθρακα προσελκύει ελάχιστη προσοχή πλουτοκρατών σε σύγκριση με τις απείρως πιο «φανταχτερές» τεχνολογίες δέσμευσης άνθρακα. Αλλά σε μια εποχή που ο κόσμος έχει περιορισμένο προϋπολογισμό άνθρακα πριν φτάσουν οι θανατηφόρες αυξήσεις θερμοκρασίας, η ιδέα μιας πανάκειας μπορεί να είναι είτε μια άσκοπη εκτροπή είτε, ακόμη χειρότερα, μια δικαιολογία για να μην κάνουμε τίποτα.

Εδώ υπάρχει ένα τεράστιο κενό λογοδοσίας. Οι FT αναφέρουν το ίδρυμα Oceankind που ιδρύθηκε το 2018. Ο οργανισμός έχει δώσει επιχορηγήσεις πάνω από 120 εκατομμύρια δολάρια στην ωκεάνια έρευνα. Τα περισσότερα είναι θεμιτά, αλλά έχει επίσης υποστηρίξει το Ocean Alkalinity Enhancement (OAE): ουσιαστικά SRM  για τη θάλασσα, που διασκορπίζει εκατομμύρια τόνους λεπτο-αλεσμένου βράχου στους ωκεανούς για να απορροφήσει άνθρακα και να καταπολεμήσει την οξίνιση. Ακόμη και όταν η Oceankind χρηματοδότησε ένα συνέδριο για το θέμα το 2019, λίγοι συμμετέχοντες γνώριζαν ποιος πλήρωνε. Μόλις πέρυσι αποκαλύφθηκε ότι ο ιδρυτής και διευθυντής του Oceankind ήταν η γενετίστρια Λούσι Σάουθουορντ – σύζυγος του Λάρι Πέιτζ0, του όγδοου πλουσιότερου ανθρώπου στον κόσμο.

Σχηματική απεικόνιση της μεθόδου Ocean Alkalinity Enhancement της Ocean Visions

Το Oceankind χρηματοδοτεί κάποιο ζωτικής σημασίας έργο, από την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπ

Οι αρχές της ιδιωτικής επιχείρησης φαίνεται να απαντούν αρνητικά. Αλλά όταν πρόκειται για εφευρέσεις που θα μπορούσαν να διέπουν τον 21ο αιώνα, ισχύει αυτό; Η ύπαρξη των Greenfinger μπορεί στην πραγματικότητα να είναι μια παλιά ιστορία λόμπι – σε ένα πεδίο με παγκόσμιες επιπτώσεις.

Πού είναι οι φύλακες;

Πολλοί από τους φορείς που ερευνούν την περιοχή του «υπαρξιακού κινδύνου» – και οι ανθρώπινες τεχνολογίες βρίσκονται ψηλά στη λίστα απειλών – έχουν πάρει χρήματα από φιλάνθρωπους της Big-Tech. Το Ινστιτούτο Future of Humanity της Οξφόρδης και το Κέντρο για τη Μελέτη του Υπαρξιακού Κινδύνου του Κέιμπριτζ έχουν λάβει και τα δύο κεφάλαια από τον Ίλον Μασκ, οι ανησυχίες του οποίου έχουν ταλαντευτεί από τον κίνδυνο αχαλίνωτης τεχνητής νοημοσύνης στη δημιουργία της δικής του έκδοσης του ChatGPT.

Υπάρχει επίσης ανησυχία ότι ορισμένοι ερευνητές στον τομέα της βιοτεχνολογίας είναι πολύ επικεντρωμένοι σε τεράστιες, υπαρξιακές πανδημίες που μπορεί να μας σκοτώσουν όλους. Αλλά, ενώ η εστίαση είναι μόνο σε αυτό, όλος ο μηχανισμός σχεδίασης πολιτικής εκτρέπεται. Ίσως πρέπει να επικεντρωθούμε σε όλους τους κινδύνους, πολλοί άλλοι από τους οποίους είναι πολύ πιο πιθανοί. Αλλά αυτό είναι πολύ λιγότερο «ενδιαφέρον» από το να μιλάμε για το τέλος κόσμου. Ο ρόλος της ιδιωτικής χρηματοδότησης δεν είναι ευκαταφρόνητος, αλλά η κρατική χρηματοδότηση είναι σημαντική επειδή οι κυβερνήσεις είναι δημοκρατικά υπεύθυνες.

Η εξωσωματική γονιμοποίηση και το χάπι αντισύλληψης ήταν τεχνολογίες για τις οποίες οι κυβερνήσεις δεν ήταν έτοιμες. Και αυτή ήταν η πραγματική υπερδύναμη των φιλάνθρωπων – ως μακροπρόθεσμα εκκολαπτήρια για τεχνολογίες στις οποίες πιστεύουν, παρά τη δυσπραγία των κυβερνήσεων. Και για πολλούς επιστήμονες, η έρευνα είναι αυτοσκοπός.

Αλλά, κάθε εφεύρεση φέρνει ανεπιθύμητες συνέπειες. Οι καλλιέργειες του Μπορλάουγκ αμφισβητήθηκαν από ορισμένους οικολόγους που υποστηρίζουν ότι οι νέες ράτσες του κατέστρεψαν τη γονιμότητα του εδάφους και τη γενετική ποικιλότητα, απαιτούσαν περισσότερο νερό από ό,τι μπορούσαν να εξοικονομήσουν τα τοπικά οικοσυστήματα και εκτόπισαν αμέτρητους αγρότες.

Ίσως συνεχίσουμε να εφευρίσκουμε νέες τεχνολογίες για να ξεφεύγουμε από τα προβλήματα που προέκυψαν από την τελευταία λαμπρή ιδέα μας.

Πιθανώς, η ιδέα κάποιων κροίσων αποφασισμένων να «βοηθήσουν» τον κόσμο προς αυτό που νομίζουν καλύτερο είναι απίθανη, καθώς τα κράτη παραμένουν ικανά να τον αποτρέψουν, αλλά η ανευθυνότητά τους, η εμμονή τους με τεχνολογικές λύσεις και η ανάγκη τους να επικεντρωθούν σε ολόκληρο το φάσμα κινδύνου δημιουργούν ανησυχίες. Το πιο ανησυχητικό είναι η πιθανότητα να πάρουμε μη αναστρέψιμες, παράλογες αποφάσεις, αν ακούμε μόνο μια φωνή, ιδίως αν αυτή είναι κραυγαλέα, όπως των υπερπλουσίων που μονοπωλούν τα διαδικτυακά μέσα.