Απαισιόδοξος φιλόσοφος κέρδισε στοίχημα για το μυστήριο της συνείδησης

Σε μια ασυνήθιστη εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε με υπόκρουση μουσικής ραπ στις 23 Ιουνίου στη Νέα Υόρκη, ο γνωστός φιλόσοφος Ντέιβιντ Τσάλμερς (εικόνα, κέντρο) ανακηρύχθηκε νικητής ενός στοιχήματος που είχε βάλει το 1998 κόντρα στον νευροεπιστήμονα Κρίστοφ Κοχ (δεξιά), ο οποίος δήλωνε τότε σίγουρος ότι η επιστήμη θα είχε βρει την πηγή της συνείδησης στον εγκέφαλο εντός 25 ετών, δηλαδή μέχρι εφέτος.

Ο Τσάλμερς δικαιώθηκε σε μια σειρά πειραμάτων που έκριναν ανεπαρκείς τις δύο επικρατέστερες θεωρίες για το φαινόμενο της συνείδησης. Ο Κοχ παραδέχθηκε την ήττα του και προσέφερε στον νικητή έξι φιάλες κρασί Μαδέρας του 1978.

Συνείδηση είναι η επίγνωση της ύπαρξης, της δικής μας και του κόσμου – είναι ό,τι βλέπουμε, αισθανόμαστε, σκεφτόμαστε και νιώθουμε κάθε στιγμή.

Ομως, παρόλο που όλοι αντιλαμβανόμαστε τι είναι, γενικά αποδεκτός ορισμός της συνείδησης ακόμα δεν υπάρχει. Οι φιλόσοφοι προσπαθούν εδώ και χιλιετίες να την ορίσουν και να την εξηγήσουν, πιο πρόσφατα όμως προστέθηκαν και οι επιστήμονες στην αναζήτηση.

Ο Κρίστοφ Κοχ, σήμερα ερευνητής του Ινστιτούτου Επιστήμης Εγκεφάλου «Αλεν» στο Σιάτλ, ερευνά τη νευροεπιστήμη της συνείδησης από τη δεκαετία του 1980.
Την εποχή που έβαλε το στοίχημα, η τεχνολογική πρόοδος του ενέπνεε την αισιοδοξία ότι η απάντηση στο μεγάλο μυστήριο δεν θα αργούσε. Ηταν η εποχή που διαδιδόταν η τεχνική του λειτουργικού μαγνητικού συντονισμού (fMRI), μια παραλλαγή της μαγνητικής τομογραφίας που παρακολουθεί την εγκεφαλική δραστηριότητα μετρώντας τη ροή του οξυγόνου.

«Ημουν πολύ εντυπωσιασμένος από αυτές τις τεχνικές» είπε ο Κοχ στο περιοδικό Nature. «Σκεφτόμουν «25 χρόνια από σήμερα; Κανένα πρόβλημα»».

Δύο θεωρίες

Δυόμισι δεκαετίες αργότερα, η αισιοδοξία του καταρρίπτεται σε μια σειρά δοκιμών που πραγματοποιήθηκαν με χρηματοδότηση του Templeton World Charity Foundation, ιδρύματος με έδρα στις Μπαχάμες που στοχεύει στην επιτάχυνση της έρευνας για τη συνείδηση.

Η πρώτη από τις δύο θεωρίες που εξετάστηκαν ήταν η «θεωρία ολοκληρωμένης πληροφορίας» (Integrated Information Theory), η οποία συνδέει τη συνείδηση με τη δραστηριότητα του οπίσθιου φλοιού του εγκεφάλου, όπου κωδικοποιούνται οι πληροφορίες των αισθήσεων.

Από την άλλη πλευρά, η «θεωρία του καθολικού χώρου εργασίας» (Global Workspace Theory) θέλει τη συνείδηση να προκύπτει όταν ο πρόσθιος φλοιός, περισσότερο αρμόδιος για τον προγραμματισμό και τη δράση, μεταδίδει πληροφορίες σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου στην αρχή και στο τέλος κάθε εμπειρίας.

Τα πειράματα ανατέθηκαν σε έξι ανεξάρτητα εργαστήρια και πραγματοποιήθηκαν σύμφωνα με προσυμφωνημένα πρωτόκολλα. Οι εθελοντές υποβλήθηκαν σε μια γκάμα εξετάσεων στις οποίες η εγκεφαλική τους δραστηριότητα παρακολουθούνταν με διάφορες τεχνικές στη διάρκεια μιας σειράς τεστ με εικόνες που εμφανίζονταν στην οθόνη.

Οπως αναγνώρισαν οι δύο πλευρές, τα αποτελέσματα δεν δικαιώνουν καμία από τις δύο θεωρίες ως έχουν, αν και δίνουν το προβάδισμα στη θεωρία της ολοκληρωμένης πληροφορίας, η οποία συνδέει τη συνείδηση με το πίσω μέρος του εγκεφάλου.

Το μυστήριο παραμένει άλυτο, όμως η προσπάθεια συνεχίζεται. Ο Τσάλμερς, σήμερα καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, συμμετέχει σε πρόγραμμα που εξετάζει… δύο άλλες υποψήφιες θεωρίες για τη συνείδηση.

Ο δε Κοχ μελετά αυτή την εποχή τη θεωρία της ολοκληρωμένης πληροφορίας σε ζώα. Παραμένει αισιόδοξος και δηλώνει μάλιστα πως θα ξαναέβαζε σήμερα το ίδιο στοίχημα: «Θα ήταν ρεαλιστικό να πούμε 25 χρόνια από σήμερα επειδή οι τεχνικές βελτιώνονται και, ξέρεις, δεν μπορώ να περιμένω πάνω από 25 χρόνια, δεδομένης της ηλικίας μου» είπε.