Φίλεχθροι: Οι πιο αμφιλεγόμενες σχέσεις σας είναι οι πιο τοξικές

«Έχουν περάσει δύο δεκαετίες, αλλά ακόμα νιώθω νευρικότητα όταν σκέφτομαι ένα παλιό μου αφεντικό. Μια μέρα με πρότεινε για ένα βραβείο για τις υπηρεσίες που προσέφερα στον οργανισμό. Στη συνέχεια απείλησε να με απολύσει επειδή εξέφρασα την ανησυχία μου για την κακομεταχείριση ενός συναδέλφου. «Αν ξαναμιλήσεις χωρίς λόγο», είπε, «θα βάλω να σε απολύσουν». Περπατούσα σε αναμμένα κάρβουνα μέχρι τη μέρα που παραιτήθηκε» γράφει ο Άνταμ Γκραντ στους New York Times και συνεχίζει.

Συχνά σκεφτόμαστε τις σχέσεις σε ένα φάσμα από το θετικό στο αρνητικό. Μας ελκύουν τα αγαπημένα μέλη της οικογένειας, οι στοργικοί συμμαθητές και οι υποστηρικτικοί μέντορες. Κάνουμε ό,τι μπορούμε για να αποφύγουμε τον σκληρό θείο, τον νταή της παιδικής χαράς και το ηλίθιο αφεντικό.

Αλλά οι πιο τοξικές σχέσεις δεν είναι οι καθαρά αρνητικές. Είναι αυτές που είναι ένα μείγμα θετικών και αρνητικών.

Γιατί νιώθω αυτόν τον κόσμο στο στομάχι;

Μιλάμε για τους υποτιθέμενους φίλους που άλλοτε σε βοηθούν και άλλοτε σε πληγώνουν. Αλλά δεν είναι μόνο φίλοι. Είναι και τα πεθερικά που προσφέρονται εθελοντικά να προσέχουν τα παιδιά σας αλλά υποτιμούν τη γονική σας συμπεριφορά. Ο/Η συγκάτοικος που σας βοηθάει να ξεπεράσετε έναν χωρισμό και μετά αρχίζει να βγαίνει με την/τον πρώην σας. Ο διευθυντής που επαινεί τη δουλειά σας αλλά σας αρνείται την προαγωγή.

Όλοι γνωρίζουν πώς τέτοιες σχέσεις μπορούν να σου κάνουν κόμπο το στομάχι. Αλλά μια πρωτοποριακή έρευνα με πρωτεργάτες τους ψυχολόγους Bert Uchino και Julianne Holt-Lunstad δείχνει ότι οι αμφίρροπες σχέσεις μπορεί να είναι επιζήμιες για την υγεία σας – ακόμη περισσότερο από τις καθαρά αρνητικές σχέσεις.

Μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι ενήλικες είχαν υψηλότερη αρτηριακή πίεση μετά την αλληλεπίδραση με άτομα που προκαλούσαν ανάμεικτα συναισθήματα από ό,τι μετά από παρόμοιες αλληλεπιδράσεις με άτομα που προκαλούσαν καθαρά αρνητικά συναισθήματα.

Ας μιλήσουμε με παραδείγματα

Μπορείτε να το δείτε και στην εργασία σας. Μια ανεξάρτητη ομάδα ερευνητών διαπίστωσε ότι οι Σλοβένοι αστυνομικοί των οποίων ο προϊστάμενος τους υποστήριζε αλλά και τους υποτιμούσε ανέφεραν περισσότερα αρνητικά σωματικά συμπτώματα και είχαν περισσότερες πιθανότητες να λείψουν από την εργασία τους σε σχέση με τους αστυνομικούς που δήλωσαν ότι ο προϊστάμενός τους τούς υποτιμούσε μόνο.

Και μεταξύ των ηλικιωμένων ενηλίκων, όσο περισσότερες αμφίρροπες σχέσεις είχαν στη ζωή τους, τόσο πιο καταθλιπτικοί αισθάνονταν, τόσο περισσότερο ανέβαιναν οι καρδιακοί τους παλμοί κάτω από το στρες και τόσο περισσότερο ανέβαινε η αρτηριακή τους πίεση ως αντίδραση στο στρες.

«Είχα υποθέσει ότι με έναν γείτονα ή έναν συνάδελφο, το να έχεις κάποιες θετικές αλληλεπιδράσεις ήταν καλύτερο από όλες τις αρνητικές αλληλεπιδράσεις. Όμως το να σε επευφημεί το ίδιο άτομο που σε μειώνει δεν αποσοβεί τα άσχημα συναισθήματα- τα ενισχύει. Και αυτό δεν συμβαίνει μόνο στο μυαλό σας: Αφήνει ίχνη στην καρδιά και στο αίμα σας» συνεχίζει ο Άνταμ Γκραντ στους New York Times.

Ακόμα και μία μόνο αμφίθυμη αλληλεπίδραση μπορεί να έχει αντίκτυπο, και πρόκειται για αιτιώδη συνάφεια, όχι για συσχέτιση. Σε ένα πείραμα, οι άνθρωποι έβγαλαν αυτοσχέδιες ομιλίες για αμφιλεγόμενα θέματα μπροστά σε κάποιον που τροφοδοτούσε τη συζήτηση. Χωρίς να το γνωρίζουν οι συμμετέχοντες, οι ερευνητές είχαν αναθέσει τυχαία στον άνθρωπο αυτόν να κάνει αμφίσημα ή αρνητικά σχόλια. Η λήψη μικτών ανατροφοδοτήσεων προκάλεσε υψηλότερη αρτηριακή πίεση από ό,τι η καθαρή κριτική. Το «εγώ θα είχα προσεγγίσει το θέμα διαφορετικά, αλλά τα πας μια χαρά» αποδείχθηκε πιο ανησυχητικό από το «διαφωνώ απόλυτα με όλα όσα είπες».

Τα στοιχεία ότι οι αμφίρροπες σχέσεις μπορεί να μας κάνουν κακό είναι ισχυρά, αλλά οι λόγοι μπορεί να είναι πιο δύσκολο να διαβαστούν – όπως και οι ίδιες οι σχέσεις.

Δεν ξέρεις από που σου έρχεται

Ο πιο διαισθητικός λόγος είναι ότι οι αμφίρροπες σχέσεις είναι απρόβλεπτες. Με έναν ξεκάθαρο εχθρό, υψώνετε μια ασπίδα όταν διασταυρώνονται οι δρόμοι σας. Με έναν εχθρό, ποτέ δεν ξέρεις αν θα εμφανιστεί ο Ντόκτορ Τζέκιλ ή ο Μίστερ Χάιντ. Η αμφιθυμία βραχυκυκλώνει το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα και ενεργοποιεί την αντίδραση μάχης ή φυγής. Είναι εκνευριστικό να ελπίζεις σε μια αγκαλιά ενώ ταυτόχρονα προετοιμάζεσαι για καυγά.

Ένας άλλος παράγοντας είναι ότι οι δυσάρεστες αλληλεπιδράσεις είναι πιο επώδυνες σε μια αμφιθυμική σχέση. Είναι πιο ενοχλητικό να απογοητεύεστε από ανθρώπους που σας αρέσουν μερικές φορές παρά από ανθρώπους που αντιπαθείτε συνέχεια. Όταν κάποιος σε μαχαιρώνει πισώπλατα, πονάει περισσότερο αν ήταν φιλικός προς το πρόσωπό σου.

Τέλος, η αμφιθυμία είναι μια πρόσκληση για αναστοχασμό. Αγωνιούμε για τα διφορούμενα σχόλια, χωρίς να είμαστε σίγουροι πώς να τα ερμηνεύσουμε και αν πρέπει να εμπιστευτούμε τους ανθρώπους που τα κάνουν. Μένουμε στα ανάμεικτα συναισθήματά μας, διχασμένοι ανάμεσα στο να αποφεύγουμε τους εχθρούς μας και να ελπίζουμε ότι θα αλλάξουν.

Έλα όμως που δε λέμε να φύγουμε

Παρόλο που οι φίλοι είναι οι άνθρωποι που μας πληγώνουν περισσότερο, είμαστε πολύ πιο αργοί στο να τους εγκαταλείψουμε από ό,τι τους εχθρούς. Στη ζωή μας, έχουμε περίπου τόσες αμφιθυμικές σχέσεις όσες και υποστηρικτικές σχέσεις. Και δεν φαίνεται να γινόμαστε καλύτεροι με την ηλικία στο χειρισμό τους. (Φυσικά, αν και καμία σχέση δεν είναι αμιγώς θετική, κάθε σχέση που ξεπερνά τα όρια της κατάχρησης θα πρέπει να απορρίπτεται).

«Στις αρχές της καριέρας μου, επένδυσα πολλή ενέργεια στην καθοδήγηση μιας φοιτήτριας. Πίστευα ότι ήταν μια θετική σχέση, αλλά εκείνη επέλεξε διαφορετικό σύμβουλο. Όταν ρώτησα το γιατί έμαθα ότι από τη μία πλευρά, εκτιμούσε τις γρήγορες απαντήσεις μου και τη σαφή καθοδήγησή μου. Από την άλλη πλευρά, οι απαντήσεις μου ήταν υπερβολικά καθοδηγητικές: Σίγαζα τη φωνή της και εκτόπιζα τις ιδέες της. Αυτό που νόμιζα ότι ήταν υποστηρικτικό, στην πραγματικότητα υπονόμευε την αυτονομία της. Όπως το θέτει η Αμερικανίδα μυθιστοριογράφος, Αν Λάμοτ, “Η βοήθεια είναι η ηλιόλουστη πλευρά του ελέγχου” γράφει ο Άνταμ Γκραντ στους New York Times.

Είναι πολύ σπάνιο να ανταλλάσσουμε τέτοιου είδους ανατροφοδότηση οι άνθρωποι. Μερικές φορές καταλήγουμε να αποφεύγουμε ή να κάνουμε ghosting τους ανθρώπους που μας στρεσάρουν με αυτόν τον τρόπο. Δεν είναι πάντα μια συνειδητή απόφαση- αναβάλλουμε τις απαντήσεις και τα ραντεβού μέχρι να ξεφουσκώσει η σχέση. Άλλες φορές, απλά σφίγγουμε τα δόντια και ανεχόμαστε τις αμφίρροπες σχέσεις ως έχουν.

Η ειλικρίνεια ως αρχή

Μια σχέση στην οποία δεν μπορείς να είσαι ειλικρινής δεν είναι σχέση- είναι μια παρωδία. Οι έρευνες δείχνουν ότι τείνουμε να υποτιμούμε το πόσο ανοιχτοί είναι οι άνθρωποι σε εποικοδομητικές προτάσεις. Η ανατροφοδότηση δεν οδηγεί πάντα σε αλλαγή, αλλά η αλλαγή δεν γίνεται χωρίς ανατροφοδότηση. Ο στόχος είναι να είστε όσο το δυνατόν πιο ειλικρινείς σε αυτά που λέτε και όσο το δυνατόν πιο στοργικοί στον τρόπο που τα λέτε. Όπως τονίζει η Αμερικανίδα συγγραφέας, Μπρενέ Μπράουν, «η σαφήνεια είναι ευγενική».

Έχω δει ανθρώπους να προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την αμφιθυμία δηλώνοντας: «Αυτή η σχέση δεν είναι υγιής για μένα». Αυτό δεν είναι ευγενικό. Συχνά γίνεται δεκτό ως «είσαι κακός άνθρωπος», ενώ η πραγματικότητα είναι αναπόφευκτα πιο περίπλοκη. Μια αμφίθυμη σχέση αξίζει ένα πιο διαφοροποιημένο, πιο ακριβές μήνυμα: «Το μείγμα του καλού και του κακού εδώ δεν είναι υγιές για εμάς».

Δεν μπορεί ή δεν πρέπει να σωθεί κάθε αμφίθυμη σχέση

«Πριν από μερικά χρόνια, το παλιό μου αφεντικό επικοινώνησε μαζί μου για να μου πει ότι της άρεσε ένα από τα άρθρα μου. Ένιωσα πολύ αργά για να της πω πόσο αγχωτικό το είχα βρει να βρίσκομαι σε συνεχή εκκρεμότητα, χωρίς να ξέρω αν θα με ανεβάσει ή θα με κλωτσήσει. Αναρωτιέμαι αν θα καταλήξει να διαβάζει γι’ αυτό εδώ – και αν θυμάται και αυτή τις αλληλεπιδράσεις μας με ανάμεικτα συναισθήματα» καταλήγει ο Άνταμ Γκραντ στους New York Times.

*Ο Άνταμ Γκραντ είναι οργανωτικός ψυχολόγος στο Wharton. Είναι συγγραφέας του βιβλίου «Think Again» και οικοδεσπότης του podcast «Re:Thinking» του TED.

*Πηγή: nytimes.com