Αθηναγόρας: Η χωρίς κλάμα ιστορία

Στην εκδρομή ογδόντα καθηγητών αφιερώνει το «Δελτίον Ομοσπονδίας Λειτουργών Μέσης Εκπαιδεύσεως» τρεις σελίδες του. Με αρχηγό της ομάδας τον γυμνασιάρχη κ. Χαρ. Περδικάρη, πήγαν να γιορτάσουν στην Πόλη το Πάσχα τους. Προσκύνημα στις πηγές του Έθνους. Από το Μεσαιωνικό Ελληνισμό βγαίνει το ελληνικό Σήμερα. Το Βυζάντιο η αφετηρία μας. Άμεση, χωρίς διακοπές και κενά, η συνέχεια μαζί του. Απ’ αυτό οι μνήμες και οι παραδόσεις μας.

Τα είδαν και τάζησαν από κοντά οι εκδρομείς. Επίσκεψη φυσικά και στο Πατριαρχείο. Διαχυτικός όπως πάντα, πλούσιος σε εκδηλώσεις και θερμές φράσεις, ο Πατριάρχης χάρηκε τους επισκέπτες του. «Πάντα στολίζεται το σπίτι όταν έρχονται τα παιδιά».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.5.1962, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Συγκινημένος προσφώνησε ο κ. Περδικάρης. Μέσα στη σημερινή, φυσικά, πραγματικότητα, με τη γλώσσα συγκρατημένη, με καλά λόγια «διά την φίλην και σύμμαχον χώραν» που είναι η Τουρκία, όπου η έδρα του Οικουμενικού Θρόνου.

Όσο όμως και νάναι… Πριν από λίγο στην Αγία Σοφία είχαν κάνει το σταυρό τους οι δάσκαλοι, περίπατος παραπέρα στην Πύλη του Ρωμανού. Πόσες φορές δεν έχουν ιστορήσει στα παιδιά την τελευταία μάχη της Αυτοκρατορίας; Γνώρισαν το χώρο της τώρα. Συνεπαρμένοι από το όραμα, με θρύλους και παραδόσεις στην ψυχή, με τη συγκίνηση που νιώθει κανείς όταν προσκυνά τα ιερά του Γένους, οι εκπαιδευτικοί δέχθηκαν την περίπτυξη του Πατριάρχη.

Μάτι που ξέρει να δίνεται και να βλέπη το μάτι του Πατριάρχη. Ίσως ο Αθηναγόρας να είδε υγρά τα μάτια των επισκεπτών. «Και διηγώντας τα να κλαις…», όπως τα θέλη ο εθνικός ύμνος.

Αδάκρυτος αυτός, καλόγερος και οδηγός, θα ορθώση το ψηλό του ανάστημα και ατάραχος θα διδάξη: «Πρέπει να μάθουμε διηγώντας τα να μην κλαίμε».

Αποσπώ τη φράση του Αθηναγόρα από την περιγραφή. Πρόσκληση στην πραγματικότητα και στην ανάγκη. Να μάθουμε να μην κλαίμε. Σε δυο λόγια μια κατευθυντήρια γραμμή. Σε κλάμα καλεί ο στίχος του εθνικού ποιητή. Σε στεγνά μάτια καλεί ο Πατριάρχης.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 18.5.1962, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ιστορία θρηνωδών είναι η ιστορία της σύγχρονης Ελλάδος. Ένας δίσκος με κόλλυβα σε κενοτάφια, μια σελίδα ιστορίας εμπρός μας, και μοιρολογήτρες εμείς, διηγόμαστε και κλαίμε.

Δεν μας λέει ο Πατριάρχης να μη διηγόμαστε. Μας λέει να μην κλαίμε. «Διηγώντας τα» διδασκόμαστε, δυναμώνουμε τη γνώση, πλουτίζουμε την πείρα. Κλαίγοντας ατονούμε και αδρανούμε. Για τον Έλληνα η ιστορία δεν είναι μάθημα. Είναι ανάγνωσμα δακρυγόνο, είναι έπαρση, είναι μίσος, είναι κλάμα. Τα μάρμαρα της αρχαιότητας μάς δίνουν την οίηση – μεγάλη του έθνους πληγή. Η παράδοση που αναβλύζει από το Βυζάντιο μάς δίνει το μοιρολόι. Διαλυτικά και τα δυο στοιχεία· οδοφράγματα στην πορεία. «Διηγώντας τα μην κλαις», διδάσκει ο Πατριάρχης.

Αλλά προχωρεί ακόμα και σε μάθημα ιστορίας. Περιέχεται κι’ αυτό στην περιγραφή της εκδρομής. Στο 1453 τοποθετεί η ιστορία την άλωση της Πόλης. Είναι όμως και στην πραγματικότητα αυτό το έτος της αλώσεως; Δεν έπεσε το 1453 το Βυζάντιο, λέει ο Πατριάρχης στους δασκάλους. Κυρίαρχοι των νικητών εξακολουθούσαν να μένουν οι ηττημένοι και ύστερ’ από την ήττα τους. Από το Ιόνιο ως τον Πόντο, κάτω από την ημισέληνο, ελληνικός ο παλμός, το πνεύμα, ο πλούτος, η γλώσσα. Χρειάστηκαν πέντε αιώνες για να φθάσουμε στο μικρασιατικό θρήνο, που είναι η ουσιαστική άλωση. Έτος 1922. Τότε που –έργο των χειρών μας– η Πόλη τούρκεψε.

Αλλά και πάλι μην κλαις διηγώντας τα. Δεν είναι οι επιτάφιοι που κραταιώνουν τους λαούς. Δεν είναι η ρητορεία που θ’ αποτελέση γραμμή κατευθυντήρια.

Πότε θα το καταλάβη το Σχολείο; Έπαρση και θρήνος, μεγαλείο και κλάμα σχηματίζει τον κύκλο της Παιδείας μας. Δυο συμπλέγματα που συγκρούονται και δημιουργούν την εθνική ασυναρτησία. Η έπαρση που μας φουσκώνει και μας κάνει να πιστεύουμε ότι είμαστε ο περιούσιος λαός, ο ομφαλός της Γης, στον οποίο η οικουμένη οφείλει τον ηθικό και τον υλικό φόρο της ευλαβείας της. Ο θρήνος, που παραλύει κάθε οργανωμένη προσπάθεια, όταν κλαψοφωνίστες όλοι κλαίμε τη μοίρα μας.

Ούτε οίηση, ούτε κλάμα. Την χωρίς κλάμα ιστορία δίδαξε ο Αθηναγόρας τους εκπαιδευτικούς εκδρομείς. Αν μπήκαν στο νόημα του Αρχιερέα, η εκδρομή δεν πήγε χαμένη.

*Άρθρο του Παύλου Παλαιολόγου, που έφερε τον τίτλο «Μάθημα σε δασκάλους» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Παρασκευή 18 Μαΐου 1962.

Το υπέροχο αυτό κείμενο δημοσιεύεται εις μνήμην του Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα (κατά κόσμον Αριστοκλή Σπύρου), του χαρισματικού ιεράρχη που απεβίωσε στις 7 Ιουλίου 1972, σε ηλικία 86 ετών.

Ο Αθηναγόρας, ως ανώτατος πνευματικός ηγέτης της Ορθοδοξίας, κατάφερε να βγάλει το Οικουμενικό Πατριαρχείο από την εσωστρέφεια του παρελθόντος και να του προσδώσει διεθνή ακτινοβολία.